Qazaq mýltıplıkaııa óneri óziniń alǵashqy qadamyn basqannan-aq, álemdik deńgeıde ornalasqan anımaııalyq shyǵarmalarmen teń dárejede tura aldy. Kóptegen kórermender men kınosynshylarynyń oń baǵasyn alǵan elimizdegi mýltıplıkaııanyń tuńǵyshy «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr?» mýltfılmi áli kúnge deıin óz qundylyǵyn joǵaltqan emes. Atalmysh mýltfılmniń senarıı avtory jáne rejısseri Ámen Ábjanuly Qaıdarov Máskeýdegi Búkilodaqtyq kınematografııa ınstıtýtyn tamamdap kelisimen, eldegi kadrlardyń, tehnıkalyq qural-jabdyqtardyń jetkiliksizdigine qaramastan, úlken maqsatqa qol jetkizedi. Sonyń nátıjesinde, elimizde mýltıplıkaııa óneri qarqyndy damı bastaıdy. Bul jóninde qazaq mýltıplıkaııasynyń atasy atanyp ketken Ámen Qaıdarovtyń ózi bylaı deıdi: «On jyldyń ishinde mýltfılm óndirisi órkendep, jylyna bes-alty fılm shyǵara bastady. Jas mamandar qatarǵa tartylyp, qazaq mýltfılminiń shańyraǵyn bıikke kóterdi» [1, 89 b.].

Qazaq mýltıplıkaııasynyń deńgeıiniń bıiktegeni sonshalyqty, mýltıplıkaııa ónerine qyzyǵýshylyq tanytqan kórshiles elderdiń jas sýretshi mamandary Almatyǵa shoǵyrlana bastaıdy. Olardyń maqsaty – qazaq jerinde Ámen Qaıdarov bastaǵan mýltıplıkaııa óndirisin meńgerý edi. Bul jóninde Ámen Ábjanuly: «Jetpisinshi jyldary qazaq mýltıplıkaııasynyń býyny qatyp er jete kele, kórshiles elderge kómektese bastady. Qyrǵyz, ózbek, túrkimen, tájik, bashqurt, altaı ulttarynyń jas sýretshileri bizge kelip, mýltfılm ónerin meńgere bastady» [1, 89 b.], - dep úlken maqtanyshpen áńgimeleıdi. Osy jas mamandardyń arasynda rejısser-anımator Tamara Muqanova da bar bolatyn.

Tamara Muqanova – ǵumyry uzaq, tarıhı tereń, tabıǵaty ásem Altaı óńiriniń perzeti. Mamandyǵy boıynsha, teatr rejısseri bolǵanymen, mýltıplıkaııanyń syrly tabıǵaty jaıdary kóńildi Tamara Muqanovany ózine tartpaı qoımady. T. Muqanovanyń mýltıplıkaııa ónerine degen shynaıy mahabbaty kóptegen qaıtalanbas fılmderdi jaryqqa shyǵarýǵa septigin tıgizdi. Onyń «Jibek-Shashaq», «Aspan syıy», «Altyn qoshaqan», «Jyrshy», «Altaı oıyn» jáne kópshiliktiń kózaıymy bolǵan «Dastarhan» mýltfılmderi Tamara Mendoshevanyń (Muqanova) qazaq mýltıplıkaııasyna tartý etken syıy bolyp tabylady. Óziniń shyǵarmashylyǵy jaıynda rejısser-anımator T. Muqanova: «Tematıka pochtı vseh moıh fılmov svıazana s Altaem – moeı rodınoı, s ekranızaıeı altaıskogo folklora. Velıkodýshnyı ı shedryı serdem kazahskıı narod dal mne vozmojnost v polnoı mere govorıt s ekrana...» [2, 102 b.], - deıdi keńshilik tanytqan qazaq halqyna sheksiz alǵysyn bildirip. Avtordyń dál osy sózi «Dastarhan» mýltfılminde kórinis tapqan.

1988 jyly Tamara Muqanovanyń rejısserligimen túsirilgen «Dastarhan» mýltfılmi «Qazaqfılm» kınostýdııasynan kópshilik kórermege jol tartady. Atalmysh mýltıplıkaııalyq shyǵarma sharyqtaý shegine jetkekende bir qyzyqty keıipker paıda bolady. Bul – aq tyshqan. Mýltfılmniń basty keıipkerleri Abzal «Qyryqtyń biri – Qydyr» dep úıge kelgen kishkentaı qonaqty torsyǵynda qalǵan sońǵy tamshy sútpen azyqtandyrady. Buǵan razylyq bildirgen kishkentaı aq tyshqan syı retinde shańyraq ıelerine aq jumyrtqa usynady. Jumyrtqa áp-sátte úlkeıip, tipti kıiz úıdi jaryp ótip, kópshilikti tań qaldyrady. Sol alyp jumyrtqanyń ishinen mol jaıylǵan aq dastarhannyń sýreti beınelengen keskindeme (kartına) shyǵady. Bunymen rejısser ne aıtqysy keldi?! Shyn máninde, taldanyp otyrǵan epızod avtor men qazaq halqy arasyndaǵy qarym-qatynasty kórsetedi. Iaǵnı, rejısserdiń ózi «Dastarhan» mýltfılminde appaq tyshtannyń beınesinde kórsetilgen, al, kelgen qonaqtarǵa qurmet-syı kórsetken Abzal men onyń áıeli – barsha qazaq halqynyń obrazy bolyp sanalady. Al olardyń ómir súrip otyrǵan segiz qanatty kıiz úıi – qazaqtyń baıtaq jerin kórsetetin sımvol dep qarastyrar bolsaq, biraz qyzyqty paıymdaýlarǵa qol jetkize alamyz.

Kıiz úıdi jaryp ótken aq jumyrtqa – shekaraǵa baǵynbaıtyn ónerdiń beınesi ispetti. Al onyń ishinen shyqqan kartına, árıne, mýltıplıkaııa ónerin meńzeıdi. Sebebi, barlyq óner túrin óz boıyna qamtı alǵan anımaııa salasy beıneleý ónerinen nár alǵan. Bir sózben aıtqanda, kishkentaı aq tyshqannyń syılyǵy – jurtty tamsandyratyn sarqylmaıtyn rýhanı estelik bolyp qalatyn dúnıe. Joǵaryda aıta ketkenimizdeı, shynymen de, Tamara Muqanovanyń rejısserligimen túsirilgen árbir anımaııalyq fılmder qazaq mýltıplıkaııa ónerine tartý etken qundy syıy bolyp tabylady.

Endeshe, rejısserdiń fılmderine muqııat kóńil aýdaryp, jan-jaqtyly taldaýlar júrgizip kórelik!

Rýhanı azyq bolarlyq, eskiden syr shertetin Altaı óńiri – halyqtyq qundylyqtarǵa asa baı. Ertegiler men ańyz-áńgimeler, syr-dastandar túrki halqynyń altyn besigi atanyp ketken Altaıdyń qupııasymen bólisetindeı. Altaı bókterinde dúnıege kelip, el arasynda keńinen taraǵan tamasha, tanymdyq ertegilerdiń biri – «Jibek Shashaq» ertegisi. Osy erteginiń jelisi boıynsha túsirilgen rejısser Tamara Muqanovanyń «Jibek Shashaq» qýyrshaqty mýltfılmi 1977 jyly «Qazaqfılm» kınostýdııasynan kógildir ekranǵa jol tartady. Osy mýltıpllıkaııalyq shyǵarma jaıynda kórneki kınotanýshy Baýyrjan Nógerbek óziniń «Na ekrane «Kazahfılm» atty kitabynda bylaı deıdi: «Na pervyı vzglıad, Tamary Mendeshevoı (Muqanova) «Shelkovaıa kıstochka» nahodıtsıa v storone ot poıskov ee kolleg. Kartına sdelana tradııonno: pereskaz narodnoı skazkı netoroplıvoı cheredoı kadrov...» [3, 129 b.]. Alaıda, bul paıymdaýmen tolyqtaı kelise almaımyz. Sebebi, atalmysh mýltıplıkaııalyq fılm halyq ertegisine attas bolǵanymen, ishki qurylymy jaǵynan birshama ózgeriske ushyraǵan. Aıtar oıy men negizgi taqyryby, keıipkerlerdiń ózara qarym-qatynasy da eki túrli órbıdi.

Erteginiń fabýlasy, syrt kózge, qarapaıym mahabbat dastanyn jyrlaıtyn áńgimege uqsaǵanymen, sıýjettik baılanysy men ishki talas-tartys túr-túske boıalǵan. Pasyqtyqpen oljaly bolǵysy kelgenderdiń jazasy qandaı bolatyndyǵyn aıqyn kórsete alatyn tanymdyq qasıetke ıe ejelgi baıandama dep baǵa bere alamyz. Al Tamara Muqanovanyń «Jibek Shashaq» mýltfılminiń fabýlasy kishkentaı búldirshin kórermenderdiń kózqarasyna yńǵaılastyrylyp, basty keıipker Jibek Shashaqtyń bastan ótkizgen oqıǵasyn basqa qyrynan qozǵaıdy.

«Qyz ósse eldiń kórki» demekshi, erteginiń basty taqyryby – eldiń jaryq juldyzy, kóz súıkimi bolǵan Jibek Shashaqtyń aqylyna kórki saı qyz ekendigin jarııa etý bolsa, mýltıplıkaııalyq shyǵarmanyń negizgi taqyryby – batyl qyzdyń beınesin alǵa shyǵarý bolyp tabylady. Sonymen qatar, eki shyǵarmanyń da aıtar oıy ártúrli, ertegide shynaıy mahabbattyń qandaı da bolmasyn qıyndyqqa tótep bere alýǵa qaýqarly ekenin jetkizse, mýltfılmniń aldyǵa qoıǵan maqsaty – kórermenge ónerdiń qudirettiligin kórsetý ekenin ańǵarmaý múmkin emes.

Ertegi men kıno shyǵarma bir taqyrypty arqalasa da, basty keıipker Jibek Shashaqtyń beınesi eki túrli sýretteledi. Ertegide Jibek Shashaq mahabbatqa beriktik pen adaldyqtyń sımvoly retinde qarastyrylǵan, al, fılmde óziniń bolmashy sıqyrymen eldiń úreıin ushyrǵan baqsyǵa asa batyldyqpen qarsy shyǵa alǵan ór minezdi qyz retinde usynylady. Degenmen de, tupnusqa ertegiden mýltıplıkaııalyq fılmniń arasynda aıtarlyqtaı aıyrmashylyq bolǵanymen, eki shyǵarma bir-birin tolyqtyryp turatyn sekildi. Ertegide Jibek Shashaqtyń syrtqy sulýlyǵy jaıynda kóp sóz qozǵalady, nátıjesinde onyń kórikti kelbetine qyzyǵyp, Jibek Shashaqtyń ózin ıemdengisi keletin erlerdiń arasynda talas-tartys júredi. Al, mýltfılmde kerisinshe, náp-názik qyz balanyń aınalasyndaǵy basqa eresek adamdar sekildi qorqaqtyq tanytpaı, ózin qurban etip, zulymdyqqa tótep berýge talpynys jaısaıdy. Beı-qam jatqan qarapaıym halyqty qorqynysh qaqpanyna qamaǵan jamandyq beınesi – qara baqsynyń álsizdigin kórsetken ójet qyzdyń áreketi, árıne, qurmet-qoshemet kórsetýge laıyqty.

«Jibek Shashaq» mýltıplıkaııalyq fılmge kınotanýshylar men qazaq mýltıplıkaııa óneriniń sheberleri oń baǵasyn berip, jas rejısserdiń alǵashqy qadamyna úlken qoldaý kórsetedi. Oǵan Baýyrjan Nógerbektiń: «V fılme net kakogo-lıbo nameka na psıhologıcheský nıýansırovký haraktera. Samyı podvıjnyı personaj – kýkla Shaman – ımeet neskolko smejnyh golov, ızobrajaıı gnev ılı ýdıvlenıe, a ıýnosha-ohotnık ı devochka Torko-Chachak tak ı ne menıat rısýnok lıa na protıajenıı vsego fılma. No eto obstoıatelstvo ne meshaet kartıne byt emoıonalnoı. Eskıznost harakterov pomogaet zrıtelıam aktıvnee vklıýchıtsıa v poetıcheskıı mır fılma. Kajdyı kadr etoı lenty (operator M. Aranyshev) v sochetanıı s mýzykoı (kompozıtor N. Tlendıev) rabotaet na dramatýrgııý, sozdaet osobennyı nepovtorımyı «klımat» vosprııatııa kartıny» [3, 129 b.], - degen sózi dálel bola alady.

Tamara Muqanovanyń kezekti anımaııalyq fılmi «Jyrshy» 1983 jyly jaryqqa shyǵady. Kórermen bul fılmdi kórisimen, avtordyń týǵan ólkege degen shynaıy súıispenshiligin baıqar edi. Oǵan eldi-mekende tańnyń atysy men keshtiń batysyn bir sarynda áńgime etken shyǵarmanyń sıýjeti dálel bola alady. Fılmniń sıýjettik baılanysy, halyqtyq dastandarmen jyrǵa qosqan jyrshynyń ánimen bir kelki tigilgen, aıtylyp jatqan oqıǵanyń kórinispen baılanysynyń tyǵyzdyǵy sonshalyqty, kórermenge emoıonaldy qalyp syılaıdy. Kózge eriksiz jas alasyń. Sebebi, avtordyń kindik qany tamyp, ósip-jetilgen ólkege degen kirshiksiz, móldir mahabbaty men halyq danalyǵyna degen qurmet kórsetýi seziledi.

«Jyrshy» mýltfılmindegi oqıǵa Altaı bókterinde ótedi. «Davno ıa jıvý v etom mıre. Eslı kajdyı moı chas, obratıtsıa travenkoı, volı ne hvatıt chtoby vse proroslı. Eslı kajdyı moı den, obratıtsıa dojdınkı, nebo nehvatıt chtoby vsıa oblaka ýmestıt. Snegom projıtyh let pokryta moıa golova. I vsıakıı raz, radýıýs ıa, rojdenıem novoı jıznı» dep bastalatyn fılmniń ekspozııasynyń kórkemdigi sonshalyqty, kórermendi Altaı taýlarynyń ózimen tildestiredi. Altaıdyń janyn túsinýge, onyń ómir mánin tereń túıinýge múmkindik jasaıdy. Osy tusta senarıı avtory Margarıta Solovevanyń dramatýrgııalyq sheberligi baıqalady. Sıýjettik baılanys arqyly rejısserlik jasaǵan Tamara Muqanovanyń ishki tolǵanysyn barynsha shynaıy jetkize bilgen. «Kaıchı» fılmi týǵan jerge degen mahabbatqa toly, emoııaǵa tunyp turǵan atalmysh mýltfılmniń bundaı áserli bolýyna kóriniske ádemi úılesken dıktorlyq mátin, altaılyq ulttyq jyr jáne áýenniń áser bar ekenin jasyra almaımyz. Bar-joǵy 17 mınýtqa sozylatyn fılmde avtor Altaıdyń bar qundylyǵymen bólisedi. Mýltfılmniń atmosferasy kórermendi birden ózine baýrap alyp, Altaı bókteriniń qoınaýynda jasyrynǵan baǵaly gaýhar tastaryna (el murasy) bir sát kóz tastap, únine qulaq asýyn qalaıdy.

Atadan balaǵa, urpaqtan urpaqqa mura bolyp qaldyrylyp otyrǵan aýyz ádebıetin qozǵalmaly sýret arqyly ekran aldyna shyǵaryp, balalar men eresek jandardyń kókireginen erekshe oryn ala bilgen bundaı shyǵarmalarǵa bas ımeske bolmas. Negizinde túrki zamanynda Jer men Kókke, Sý men Otqa tabyný, olardy óz jaratýshylary retinde qabyldaýy kóptegen ańyz-áńgimelerdiń týyndaýyna septigin tıgizdi. Shyn máninde, bundaı topshylaý tek túrki halyqtary arasynda ǵana emes, ejelgi barsha halyqtar men taıpalardyń negizgi dinı nanym-senimi boldy. Máselen, ejelgi grek mıfologııasynda jer asty áleminiń qojaıynyn Aıd dep atasa, ejelgi úndi ańyzdarynda Iava, al, túrki halyqtarynyń túsinikteri boıynsha ol Erlik (Erlık) degen ataýǵa ıe boldy. Sonymen qatar, túrkilerdiń anasy, barsha áıelderdiń qorǵaýshysy retinde Umaı ana asa bıik dárejege ıe boldy. Al, grek mıfologııasynda Gera qurmetti orynda bolǵany barshamyzǵa belgili. Asylynda, halyq arasynda bundaı topshylaý, dinı nanym-senimniń óris alýy tabıǵatty jaqynyraq, ómirdiń zańdylyqtaryn tereńirek uǵyný úshin oılastyrylǵan. Mysal retinde, Kók pen Jer ananyń qosylýynan Sýdyń dúnıege kelýi, aǵashtan ottyń paıda bolýy, aspannyń kúrkirep, naızaǵaı atýynan kóptegen tirshilik ıeleriniń paıda bolýy sııaqty ejelden bizge mura bolyp qalǵan ańyz-áńgimelerden jıi kezdestirip jatamyz. Qazirgi tańda, osynyń barlyǵy ǵylymı turǵyda dáleldenip otyr, ıaǵnı, tabıǵat qubylystarynyń bir-birimen árekettesýiniń nátıjesinde jańa bir elemettiń dúnıege kelýine septigin tıgizedi. Oǵan qarapaıym, barshamyzǵa belgili, jerdiń býlanýynan jańbyrdyń paıda bolýyn aıtsaq bolady. Alaıda, bundaı zertteý-taldaýlardy mıfologtar men túrkologtarǵa tapsyrǵanymyz jón bolady. Aldymyzdaǵy jumystyń qamtı alatyn aıasy túrki halqynan óshpes iz bolyp sanamyzda qalǵan ejelgi ertegilerdiń kıno, sonyń ishinde, mýltıplıkaııa ónerinde qandaı dárejede kórinis tapqandyǵyn saralap, tıisti baǵasyn berý bolyp tabylady. Alyp túrki halqy keıingi kezeńde ydyraı bastaǵanda ár shańyraq ózderimen birge tıesili qazynalaryn alyp ketken. Máselen, «Er Tóstik» jaıyndaǵy ertegini, myna, kórshiles jatqan qyrǵyz qandastarymyz ben ózimizdiń qazaq halqy arasynda saqtalǵan bolsa, bizdiń úlesimizge (qazaq halqy) «Syrttandar», «Aıaz bı» syndy ejelgi oqıǵadan syr shertetin ertegiler legi tıesili bolǵan. Týra sol sııaqty, bizdiń shyǵysymyzda ornalasqan Altaı bókterinde ómir súretin qandastyrymyz Umaı ana men Erlik jaıyndaǵy sonaý zamanǵy ertegini saqtap qalǵan eken. Bul ertegi rejısser Tamara Muqanovanyń «Aspan syıy» fılminde tamasha kórinis tapqan. «Aspan syıy» 1989 jyly «Qazaqfılm» kınostýdııasynda jaryqqa shyǵyp, óz kórermenderine jol tartty. Atalmysh shyǵarma analardyń anasy bolyp esepteletin Umaı ana dúnıe esigin ashqaly jatqan sábıdiń janyna rýh berip, jańa qosylǵan jupqa syı retinde usynatyny jóninde kıno tilimen áńgimelenedi. Al, ólimder patshasy sanalatyn Erlik balany týylmaı jatyp, beıkúná sábıdiń jarqyraǵan sáýlesine qyzyǵyp, óz temir sandyǵyna tyǵyp qoıǵysy keledi. Balanyń tusaýy kesilisimen sábıdiń Umaı anamen ara-qatynasy bir jola úziledi de, bala eresekter ómirine aýysady. Iaǵnı, ózdigimen ómir súrýin jalǵastyrady. Bul joly da qarańǵylyq qojasy Erlik ony ańdýyn jalǵastyra beredi. Sodan, keıik keıpine enip, ańǵa shyqqan balany arbaı bastaıdy, oǵan aldanǵan bala máńgi saparǵa attanady, tiriler áleminen bir jolata qol úzedi. Osydan keıin, qaıǵydan qara jamylǵan balanyń anasy men ákesi Erlikke arnap jalynysh jyryn aıta bastaıdy. «O, Erlik, sen jalǵyzsyz, sen qudirettisiń» dep, balanyń qara temir sandyǵynan bosatýyn ótinedi. Buǵan qulaq salǵan Erlik, sandyǵynan balany bosatady. Bostandyqqa shyqqan balanyń rýhy bastapqyda jaratylys bergen Umaı anamen kezigedi. Osymen, fılmniń sońyna da núkte qoıylady.

1985 jyly Tamara Muqanovanyń «Altyn qoshaqanym» atty mýltıplıkaııalyq fılmi kógildir ekran aldyna usynylady. Bul da túrki mıfologııasyn ózine arqaý etken tamasha týyndylardyń biri. Bunda kishkentaı qyz ájesiniń ertegisin tyńdap, uıqyǵa ketedi. Túsinde aspan álemimen jaqynyraq tanysyp, tabıǵat qubylystarynyń syryna tánti bolady. Atalmysh mýltfılmniń sıýjeti qarapaıym bolǵanymen, ejelgi túrki halqynyń aspan zańdylyqtaryna baılanysty, juldyzdardyń ornalasý saptary jáne olardyń ózindik qyzmetteri jaıynda túsinikterinen habardar etedi. Qazirgi tańda, kitap sórelerinde shań basyp jatqan ertegiler men ańyz-áńgimelerdi, zamanaýı balalarǵa túsinikti tilmen jetkize bilý úlken eńbektiń arqysynda dep sanaǵanymyz jón bolady.

Endigi kezekti «Altyn qoshaqanym» mýltfılminiń fabýlasyna mán bereıik. Bir ájeıdiń bes-alty saýlyq qoıy bolady. Keshke qaraı sol saýlyq qoılar zym-zııa joq bolyp ketedi. Ájesi nemere qyzyna: «Bir mánisi bolar, qynjylma aqyldym, tań da atar, kók júzine altyn óńdi qoshaqan atqyp shyǵar, biz sonda olardy áb-sátte taýyp alarmyz» deıdi. Sodan bastap, qyzdyń qoshaqandar jaıynda qyzyǵýshylyǵy arta túsedi. Kishkentaı qyzdyń aspan álemine saıahat jasaýy kórermendi qyzyǵy mol ertegige alyp keledi.

Qazaq mýltıplıkaııasynyń altyn qoryna engen, kóptegen kórermenniń kózaıymy bolǵan 1988 jyly jaryqqa shyqqan «Dastarhan» mýltfılmi áli kúnge deıin óz qundylyǵyn joǵaltqan emes. Osy mýltıplıkaııalyq shyǵarmanyń negizgi taqyryby – aq kóńil, ashyq-jarqyn qazaq halqynyń qonaqjaılylyǵyn kórsetý bolyp tabylady. Al, basty ıdeıasy mýlfılmge erekshe ár bergen aqyn Shómishbaı Sarıevtiń sózine jazylǵan kompozıtor Keńes Dúısekeevtiń «Dastarhan» ánindegi «Jaqsy kelse, qut bolar. Jaman kelse, jut bolar» degen mánerine kelip toqtalady. Dál osy mánerdiń negizinde mýltfılmniń sıýjettik baılanysy órbıdi.

«Dastarhan» mýltfılminiń ishki qurylymyn, aıtar oıyn tereńirek túsiný úshin biz fılmdi eki bólikke bólip qarastyra taldaýlar júrgizgenimiz jón bolar. «Jaman kelse, jut bolar» degen oıdyń sýretti kórinisi mýltfılmniń birinshi bólimi bolyp tabylady. Abzaldyń shańyraǵyn qazaq memleketi dep qarastyrar bolsaq, birneshe qyzyqty paıymdaýlar alǵa shyǵar edi. Abzal (basty keıipker) bylaı qarap otyrsaq, qazaqtyń jan tabıǵatyn kórsete alatyn metafora ispetti. Al onyń úıine kelgen qonaqtar – sheteldikter. Endigi kezekte, toıymsyz meıman da sheteldik bolyp tabylady. Ol qazaqtyń qolynda bar qymbat qazynasyn suraıdy, bul da búırekpen astarly jetkizilgen. Qonaq kútýshiler meımanǵa baryn berip jatsa da, kózi toımaı, óziniń ashkózdigimen renish bildirip, úı ıelerin yńǵaısyz jaǵdaıǵa salady. Qonaǵyn qanaǵattandyra almaǵan Abzal men onyń áıeli amalsyzdan ózderi sol qundy dúnıege (búırekke) aınalady. Bunymen bizdi úı ıeleriniń: «Berer zatymyz taýsyldy, eger qalasań ózimizdi al» degendeı oıǵa salady. Osy kórinis arqyly qonaǵy úshin ózin qurban etetin qazekeńniń (qazaq halqy) taǵy bir keńshildigi kórsetilgen. Buǵan tańdanǵan qonaq jolda kezikken adamdarǵa kózimen kórgendi sumdyq qorqynyshty jaǵdaı qylyp sýrettep beredi. Osy kadr oınaqy áýen (kompozıtory K. Dúısekeev) arqyly jáne alasura qozǵalǵan keıipkerdiń kórinisimen beınelengen (al, ekinshi bólimi maqalanyń bas jaǵynda taldanyp ótken bolatyn).

1992 jyly rejısserdiń kezekti «Altaı oıyn» atty mýltfılmi jaryqqa shyǵady. Bul fılmniń negizgi ıdeıasy – Altaı óńiriniń ulttyq oıyndarynyń birin kórermen aldyna usyný bolyp tabylady. Lırıkalyq sarynda túsirilgen bul fılm kórermenin tabıǵat aıasynda uıymdastyrylǵan oıynǵa qaraı tartady. Rejısserdiń aıtýy boıynsha, is-saparmen Altaıǵa qaraı at basyn burady, sodan, kádimgi asyqqa adamnyń bet-álpeti salynǵan kishkentaı músinderdi kóredi eken. Sol asyq-qýyrshaqtar osy fılmniń túsirilýine úlken septigin tıgizedi. Iaǵnı, «Altaı oıyn» mýltfılmi asyqtan jasalǵan músinshelerdi qozǵaltý arqyly túsirilgen. Osydan-aq, mýltıplıkaııalyq ónerdiń sheksizdigin baıqaýǵa bolady. Fılmniń ekspozıııasy ádemi músinderdiń qalaı paıda bolatyndyǵynan málimet beretin kórinisten bastaý alady. Ekranǵa qos qoldyń sheberligi iri planmen túsirilip, anımaııalyq álemge enýge daıyndyq proessin kórsetedi. Negizinde, qos qoldyń sheberligin kórsetý rejısser Tamara Muqanovanyń avtorlyq ereksheligi ekenin aıta ketkenimiz jón. Sebebi, bundaı kórinister rejısserdiń ózge de anımaııalyq shyǵarmalarynan baıqalady. «Dastarhan» mýltfılminiń ekspozıııasyn eske túsirip kóreıikshi. Basty keıipker Abzal ekran aldyna qalaı kelýshi edi?! Árıne, onyń sýreti salynady! «Aspan syıy» mýltfılminde de Umaı ananyń qolyn iri planmen kórsetý arqyly basty keıipkerdi (dúnıege kelgeli jatqan bóbekti) ekran aldyna alyp keledi. Bunymen rejısser ne aıtpaq boldy? Rejısserdiń maqsaty – qos qoldyń sheberligin, qos qoldyń qudirettiligin, jumyskerligin, talaptylyǵyn baıqatý ekenin sezinemiz.

Tamara Muqanovanyń shyǵarmashylyǵynyń qazaq mýltıplıkaııasyna qosqan úlesi jóninde rejısser-mýltıplıkator Gúlnara Sadyqova bylaı deıdi: «dlıa kazahstanskoı mýltıplıkaıı rasshırılsıa tematıcheskıı gorızont v oblastı folklora...» [4, 100 b7]. Shynymen de, rejısser Tamara Muqanovanyń shyǵarmashylyǵy arqasynda biz tek qazaq folklorymen shektelip qalmaı, altaılyq folklor arqyly barsha túrki halqyna ortaq túsiniktermen jiti tanysýymyzǵa jol ashyldy.

Óziniń kınoshyǵarmashylyǵy jaıynda Tamara Muqanova: «...mojno skazat, na dreve kazahskoı mýltıplıkaıı vyrosla vetv altaıskıh mýltfılmov» - deıdi. Bul, árıne, qazaq mýltıplıkaııasynyń mártebesin bıikke kóteredi.