Oner Portal uıymdastyryp otyrǵan «QAZAQ KINOSY: TOP-10 FILM» jobasynyń basty maqsaty qazaq kınosyn nasıhattaý, túsiný jáne búgingi kúnmen baılanysyn taldaý. Kıno – kórermenniń, bútin bir býynnyń kózqarasyn, dúnıetanymyn qalyptastyrýǵa yqpal etetin úlken kúsh. Joba aıasynda tek fılmderdi ǵana emes, osy fılmder arqyly qazaq kınosynda paıda bolǵan jańa tolqyn týraly da aıta ketken jón dep taptyq. Joba avtory, dramatýrg Ánnás Baǵdattyń aıtýynsha Rejısser Serik Aprymovtyń «Qııan» fılmniń qazaq kınosynyń jańa tolqynynda nemese táýelsizdikten keıingi qazaq kınosynda alar orny erekshe. Táýelsizdikten keıingi kınoǵa eki uǵym keldi, biri – avtorlyq kıno, ekinshisi – kommerııalyq kıno. Osy eki uǵymdy anyqtap kóreıik.

Bul uǵymdy anyqtaý úshin kınotanýshy Moldııar Ergebekovtyń pikirine nazar salsaq. Avtorlyq kıno men kommerııalyq uǵymnan bólek, arthaýs degen uǵym bar. Osy úsh uǵymnyń astaryn ashyp alaıyq. Bul úshin kıno tarıhyna úńilýimiz kerek. Kıno qaı kezde týdy? Kıno HIH ǵasyrdyń sońynda, HH ǵasyrdyń basynda týdy. Ónerdiń qalǵan barlyq túri shyndyqty qalyptastyrýmen aınalysqan bolatyn. Al fotografııanyń paıda bolýymen shyndyqty kórsetýdiń keregi qalmady. Mysaly, sýret ónerinde portret salýdyń asa keregi bolmaı qaldy, sebebi fotoapparat oǵan bar. Sondyqtan da bolar sýretshiler shyndyqtan alystap, shyndyqty qalyptastyrýmen aınalysa bastady. Ol degenimiz kóz aldymyzda bolǵandy týra sol qalpy salý emes, ishki fılosofııasyn, ishki shyndyǵyn tabýǵa talpyndy.

Mýzyka ónerinde de týra osyndaı jaǵdaı boldy. Mýzyka óneri ǵasyrlar boıy tonal kezeńinde boldy. Ol ekige bólinedi: major jáne mınor. 12 nota arqyly iske asatyn, árbir tonalıtettiń ózindik erejesi, gammasy, garmonııasy bolatyn. Bahpen birge 1600 jyldardan bastap kontrapýnkt degen nárse paıda boldy: dybysqa qarsy dybys, notaǵa qarsy nota. HIH ǵasyrdyń sońynan bastap mýzyka da kúrt ózgerdi. Óıtkeni HIH ǵasyr sońynda operetter, kóshe mýzykanttary kóbeıe bastaǵan bolatyn. Olar da saraı mýzykanttary jasap júrgen tonal mýzykasyn jasaı bastaǵan edi. Osylaısha mýzyka óneri de ǵasyrlar boıy kele jatqan dástúrin buzyp, tonal mýzykadan alystap, atonal mýzyka jasaı bastady. Atonal mýzyka degenimiz qandaı da bir tonnyń gammasyna baǵynbaıtyn, únemi jańa bir erejelerdi tabatyn tehnıka.

Músin ónerinde de bitpeı qalǵan, dórekileý músinder paıda boldy, burynǵydaı jyp-jyltyr, proporııasy keremet músin óneri sánnen shyqty. Óıtkeni fotografııa ǵasyrlar boıy kele jatqan ónerdiń jolyna tosqaýyl boldy. Fotografııanyń artynsha kıno týdy. Aǵaıyndy Lıýmerler vokzalǵa kelgen poıyzdy kórsetip, shyndyqty dokýmental turǵydan translıaııalady. Iaǵnı kıno shyndyqpen baılanysy bar medıa retinde týǵan bolatyn. 1908 jyly Jorj Meles montajdy jańalyq retinde ashty. Osylaısha qazirgi kezge deıin jalǵasyp jatqan úlken daý týdy. Ol qandaı daý? Kıno degen shyndyqty bolǵandaı kórsetetin medıa ma álde óziniń erekshelikteri arqyly shyndyqty qalyptastyratyn medıa ma? Erekshelikteri degenimiz ne? Ol montaj, keıinnen paıda bolǵan dybys, tús. Osylaısha kıno bir dıllemanyń arasynda qaldy. Kıno salasyn zerttep júrgen oıshyldar, ǵalymdar osyndaı eki lagerge bólindi. Bireýler «kıno degen shyndyqty kórsetýi kerek» dese, endi biri «shyndyqty kórsetetin bolsa, onda bul óner bola almaıdy» dedi. Mýzykanyń, sýret óneriniń óz ınstrýmentteri bar, solar arqyly óner qalyptasady. Olaı bolatyn bolsa, kınonyń da ózindik ınstrýmentterin qoldana otyryp, óner jasaýymyz kerek degen kózqaras Sergeı Eızenshteın men Vsevolod Pýdovkınmen birge dúnıege keledi. Eızenshteın montajdy qatty ulyqtaǵan bolatyn. Montaj – kınonony óner satysyna kóteretin bir ınstrýment. Ol montajdyń túr-túrin tapty: ıntellektýal, paraleldik, attrakıondaǵy montaj. Al ekinshi lagerdegiler sekans ta, alań tereńdegi de (perspektıva) kıno ınstrýmenti ekenin aıtyp, sol arqyly da kınony ónerge aınaldyra alamyz deıdi. Olar evreı oıshyly Zıgfrıd Krakaýer men franýz oıshyly Andre Bazen edi. Olar kerisinshe montajdan alystaý kerek ekenin aıtady. Óıtkeni biz dúnıege tereń qaraımyz jáne montaj arqyly emes, sekans arqyly qaraımyz deıdi. Mysaly, Eızenshteınniń keıbir kadrleri 1-2 sekýndtyq bolsa, «Odessa baspaldaqtary» týyndysynda ortasha, tipti eń uzaq kadrleri 3 sekýnd. Krakaýer men Bazen kamera barynsha uzaǵynan, dúnıeni esh bólmeı, bólshektemeı túsirýi kerek, kórermen osy beıneniń ishinen shyndyqty tabýy kerek degendi aıtady. Sonymen qatar ekinshi dúnıejúzilik soǵys kezinde Eýropada, onyń ishinde Italııada jańa jas kınemotografıster paıda boldy. Olar da jańa bir kıno túsinigin qalyptastyrdy. Bul montajǵa súıenbeıtin, kerisinshe montajdan alystaı bastaǵan kıno óneriniń týýyna sebep bolǵan bolatyn. Keıin Andre Bazen men Zıgfrıd Krakaýer osylardan áser alyp, teorııalaryn qalyptastyrady. Bular kóbine áleýmettik shyndyqqa den qoıyp,: ıtalıan halqynyń qoǵamynda bolyp jatqan keleńsiz áleýmettik oqıǵalar, tómengi taptyń jan-aıqaıy, Italııa halqynyń negizgi halqy sanalatyn ult degen uǵymnyń ishine kire almaı qalǵan ıtalııalyqtardyń ómirin, qarapaıym adamdardyń qarapaıym ómirin kórsete bastaǵan bolatyn. Eızenshteınniń montajdy ulyqtaýynyń da sebebi baryn aıtady zertteýshiler. Onyń da astarynda áleýmettik sebep jatyr. Eger Eızenshteın jaı fılm túsiretin bolsa, Kreml suraǵan soıalıst, bolshevık halyqtyń shyndyǵyn kórsete almas edi, óıtkeni qoǵam áli soıalızm ıdeologııasyna senbeıtin býrjýazııalyq qoǵam bolatyn. Sondyqtan da Eızenshteın shyndyqty túsirer bolsa, býrjýazııa qoǵamdy túsirip, Kremlden taıaq jep qalýy múmkin edi degen oı aıtylady. Sondyqtan da ol shyndyqty túsirgen joq, shyndyqty qalyptastyrdy. Munyń da logıkaǵa saı tusy bar dep oılaımyn.

Italııalyq jas kınemotografısterden qatty áser alǵan franýz kınematografısteri shyǵyp, ıtalıan neorealızmin odan ári damytady. Osy jerde arthaýs, avtor kınosy degen uǵym paıda bolady. Osy uǵymǵa baratyn bir baspaldaqty qalyptastyrǵan Aleksandr Astrıýk edi. Ol «kamera – qalam» degen uǵymdy qalyptastyrdy. Onyń ıdeıasy – jazýshy romanyn jazǵanda qalammen jazady, keıipkerdi ózi qalyptastyrady, senarııdi de, sıýjetti de ózi qurady, dramatýrgııany ózi sheshedi. Olaı bolatyn bolsa, kıno óneriniń de qalamy – kamera, osy kamera arqyly rejısser de jazýshy bola alady, avtor bola alady. Batys tilderinde avtor degenniń jazýshy degen de maǵynasy baryn bilesizder. Osyndaı ıdeıa usynady, muny franýz kıemotografısteri qatty unatty. Trıýffo bastaǵan oıshyldar «avtor saıasaty» degen uǵymdy alǵa tartady. Osylaısha rejısserlerdi eki topqa bóledi: sahnalaýdyń sheberi jáne sahnaǵa qoıýdyń sheberi. Birinshiler daıyn senarıımen jumys istep, odan keremet fılm shyǵaratyndar. Biraq onyń senarııin ózi jazbaǵan. Al ekinshiler senarııdi de ózi jazdy, ózi qoıdy, tipti kameranyń artynda da ózi turdy, keı jaǵdaıda akter de boldy. Montajyn da ózi jasady, Tarkovskıı sııaqty mýzykasyn da ózi tańdady. Osylaısha jazýshyǵa, avtorǵa aınaldy.

Endrıý Sarrıstiń kózqarasy boıynsha avtorlyq ustanymnyń úsh negizi bar. Birinshi qundylyq krıterıi retinde rejısserdiń tehnıkalyq sheberligi atalady, ıaǵnı ol tehnıkany da, mýzykany da, tústi de túsine bilýi kerek. Ekinshi qundylyq krıterıi – rejısserdiń aıqyn, dara tulǵalyǵy. Iaǵnı, muny fılmder arqyly dáleldeý, janrlary bólek bolsa da, jeke stıldiń ár fılmde kórinis tabýy. Úshinshisi – ishki maǵyna, ıaǵnı fılosofııa. Mysaly, Tarantıno degende onyń ishki maǵynasyn birden túsinesizder.

Osylaısha, bul ıdeıa batys álemine tez tarap, art cinema degen uǵym ulyqtala bastaıdy. Bul uǵym sonaý 1900 jyldary da bolǵan, ony da franýzdar qalyptastyrdy, onyń da maqsaty kıno ónerin dáripteý edi. 50-jyldary bul avtorlyq kınony da, master scene sheberleri kınemotografııasyn da qamtıtyn uǵymǵa aınaldy. Al 60-jyldary bul nárse AQSh-ta arthaýs dep atala bastaıdy. Ekeýi negizi bir nárse. Bizge de osy jańa tolqynmen birge, táýelsizdikpen birge arthaýs degen termın arqyly keldi. Ózim Túrkııada bilim alǵandyqtan, sol jaqta qoldanylatyn art cinema termınin qoldanamyn. Biraq ekeýi de bir nárse. Jańa aıtyp ótkendeı, ol da ekige bólinedi: biri avtor kınosy, ekinshisi sheber kınosy.

Italıan jańa realısterimen birge Franııada da jańa kınematografıster, úlken qozǵalys paıda bolady. Olar kıno týraly oı qozǵap, ózderi de kıno túsire bastady. Bir mektep ókilderi bolsa da bir-birinen ózgeshelenýge tyrysty. Olardyń maqsaty – ózderine deıingi túsirilgen franýz kınosy túsiniginen alshaqtaý edi. Ekinshi bir maqsaty kópshilikti kúldirý ne jylatý emes, kórermendi oılanýǵa, baǵa berýge ıtermeleý bolatyn.

Klassıkalyq kınoda bir adamnyń ǵana ómiri sıpattalsa, bul kınoda birneshe adam basty rólde bolady. Klassıkalyq romandarda, klassıkalyq fılmderde bir túıin bolady. Bul fılmder bolsa ashyq aıaqtalatyn – kórermen onyń jalǵasyn óz oıynda, mıynda órbitýi kerek. Olardyń maqsaty unattyrý, súıikti etý emes, kerisinshe alystata otyryp, baǵasyn alý. Sosyn shyndyqty aıtý.

Montaj kınemotografııasy sizdiń sýretińizdi bir kórmege, ne bolmasa úıińizdiń qabyrǵasyna ilip qoıyp, sol jerden bir álemdi kórýge uqsaıdy. Al realıstik kınemotografııa úıińizdiń terezesinen álemge kóz tastaý sııaqty. Ekeýi de keremet nárse, ekeýi de bizdi oılanýǵa, shyndyqty tabýǵa ıtermeleıdi. Franýz jańa tolqynynyń kınotúsinigi «tereze-jıek» metaforasymen túsindiriledi: keıde terezege baramyz, keıde jıekke baramyz.

Artynsha art cinema uǵymy búkil álemge tarady. Tipti, keıbir elder qolynda bar nárseni estetıkaǵa aınaldyrdy. Mysaly, Latyn Amerıkasynyń kınorejısserleri 60-70 jyldary, tipti 80-jyldary bolsyn sapasyz kınoplenkalarǵa túsirdi. Muny olar kedeı, birinshi álem tarapynan otarlanǵan elmiz, sondyqtan bizdiń plenkamyz jyltaraǵan, sapaly plenka bolmaýy kerek, kerisinshe sapasy nashar plenkaǵa túsiremiz dep túsindirgen. Muny kınoestetıka, sonymen qatar birinshi álem kınosyna protest retinde qarastyrýǵa bolady. Bul óte mańyzdy. Óıtkeni búgin talqylaıtyn fılmniń de sapasy óte nashar. Biraq nashar plenka da bul fılmge ózindik estetıka beredi.

Odan basqa álemniń barlyq elinde osyndaı óner kınosyn túsiremiz degen rejısserler kóbeıe bastady. Tipti ózderin avtor retinde jarııalaı bastaǵan rejısserler de boldy. Al negizinde rejısserge avtor degen ataqty baǵana atap ótken krıterııler boıynsha kınotanýshylar beredi.

Bizdiń jańa tolqynǵa keler bolsaq, olar da batys kınemotografııasynan tikeleı áser aldy. Jańa tolqyn júıeli túrde oılastyrylǵan proekt retinde týdy. Murat Áýezov ol kezde Qazaqfılm kınostýdııasnynyń bas redaktory, al Oljas Súleımenov Mádenıet mınıstrligi janynda kınoǵa qaraıtyn basshy edi. Osy eki zııaly birigip, ınstıtýt bitirgen 30-40 adamdy jınap, Qazaqfılmnen kýrs ashady. Sol kýrstan ótken 10 shaqty túlekti Máskeýge Búkilodaqtyq kınemotografııa ınstıtýtyna bes jylǵa bilim alýǵa jiberedi. Maqsaty qazaq kınosyna jańa bir lep ákelý bolatyn. Bular Solovev degen óte tanymal rejısserdiń shákirti boldy. Oqýdy bitirgende bári de dıplomdyq jumystaryn túsiredi. Ár dıplomdyq jumystar sol kezdegi kıno turǵysynan, kıno tili turǵysynan erekshe bolyp jaryqqa shyǵady. Dese de men bul jańa tolqynǵa marketıngtik turǵydan qaraımyn, óıtkeni bular Máskeý halyqaralyq kınofestıvaline kórsetilimge shyǵady. Sol kezde «Ine» fılminiń rejısseri Rashıd Nýgmanov festıvalge qandaı atpen shyǵamyz degen suraq qoıady. «Baıqońyr» degen usynys bolady, alaıda ol ataý jıi kezdesedi dep «Jańa tolqyn, biraq Qazaqstannan» degen ataýdy usynady. Osy ataýmen plakattar daıyndap, festıvalge álemniń túkpir-túkpirinen kelgen kınotanýshylardyń nazaryn aýdarady, nátıjesinde fılmderine kórermender kóp kelip, óte keremet pikirler alady. Osylaısha qazaq jańa tolqyny degen at paıda bolady. Qazaq jańa tolqynynyń dúnıege kelgen jyly 1989 jyl bolsa da, qalyptasý kezeńi táýelsizdik jyldary dep baǵalaımyn. Óıtkeni bul marketıng retinde qalyptasqan bolatyn-dy.

Arthaýs, art cinema kınosyn túsiretin rejısserler men keıbir kınotanýshylar ekinshi túrdegi fılmderdi kommerııalyq fılmder dep sıpattaıdy. Men bul sıpattaýǵa qarsymyn. Óıtkeni kıno óneri tehnologııaǵa táýeldi óner, tehnologııaǵa táýeldi bolǵan soń, onsyz da kommerııaǵa táýeldi. Barlyq fılm kommerııalyq ónim. Eshkim fılmdi az adam kórsin dep túsirmeıdi. Eshkim bul fılmnen aqsha tappaı-aq qoıaıynshy dep túsirmeıdi. Óıtkeni kıno tikeleı aqshaǵa táýeldi óner. Siz joq degende kıno túsirýge jumsaǵan aqshańyzdy aqtaýyńyz kerek. Sondyqtan kommerııalyq uǵym degendi óz basym qoldanbaımyn. Janrlyq kıno deımin, ne bolmasa batyssha popular cinema deımin. Popular cinema degen qoǵamǵa kóptep tanylǵan, tez arada tutynylatyn, ońaı túsiniletin, klassıkalyq dramatýrgııaǵa negizdelgen fılmderdiń túri. Sondyqtan olardy kommerııalyq emes, popular nemese janrlyq dep ataǵan jón dep sanaımyn.

Talqylaýymyzǵa ózek bolǵan fılmge oralatyn bolsaq, qazaq kınozertteýlerinde jańa tolqyn týraly aıtylǵanda, ásirese osy «Qııan» týraly sóz bolǵanda áleýmettik shyndyq uǵymy qatar júredi. Áleýmettik shyndyqty burynǵy júıe ydyrap, turaqsyzdanyp qalǵan qoǵam, rýhanı quldyraǵan qoǵam dep sıpattaıdy. Jańa tolqyndy táýelsizdikten keıingi kezeńge tán dedik. Biraq Apyrymovtyń bul fılmi 1989 jyly túsirilgen.

Muny Moldııar Ergebekov bylaı túsindiredi:

– Iá, bul jerde áleýmettik shyndyq realıstik baǵytta kórsetildi. Birinshiden, keıipkerlerdi oınaıtyn adamdardyń ekeýiniń ǵana kınomen baılanysy bar, qalǵandary sol aýyldyń turǵyndary. Ekinshiden, buǵan deıingi qazaq kınosynda jáne jalpy sovet kınosynda dıalogtar eń ádebı tilmen aıtylatyn, osyny buzdy desek bolady. Montajdy aıtsaq, uzaq sekanstar joq, kerisinshe qysqa sekanstardy kóremiz. Odan basqa mýzyka qoldanylmaıdy, ol bolsa da, kadrdyń syrtynda emes, ishinde. Bul da realıstik ustanym. Óıtkeni biz ómirde mýzykany syrttan emes, ómirdiń ishinde estımiz. Jaryq ta óte tabıǵı. Tipti túnde túsirilgen kadrlarda eshteńeni kórmeı qalamyz.

90-jyldary osy fılm shyqqanda kóp aıtylǵan máseleniń biri dıalog eken. Adamdar qabyldaı almaǵan sııaqty. Tipti “Qııan” fılmine qatysty pikirlerin oqyrmandar merzimdi basylymdar redaýııasyna joldap jatty, qaısiri gazet betterinde jaryq kórdi. Burynǵy fılmdegi ádebı, arnaıy dramatýrgııaǵa qurylǵan dıalogtar joq, qalaı bolsa solaı, aýzyna kelgenin aıta beredi, mundaı da kıno bola ma dep degen oı aıtypty. Buǵan fılolog, redaktor Nazgúl Qojabek mynadaı pikir aıtady:

– Fılmniń tilin qazirgi fılmderdegi tilmen salystyrsaq, kádimgi tabıǵı til. Sol zamannyń kórkemdik turǵysynan oralymdar, astarlap sóıleý, metaforalar joq. Ol avtordyń ıdeıasy. Tutas realızm ustanymyndaǵy fılm jasaý úshin odan artyq stıl, odan artyq kórkemdik tásil tabý múmkin emes. Ony kemshilik emes, avtordyń ádeıi qoldanǵan quraly, jetkizý tásili retinde qabyldaımyn. Eger dıalogtar kórkemdik keńesten ótetin bolsa, dybysy arnaıy jazylsa dál mundaı effekt bolmas edi.

Men osy keıingi jarty jyl kóleminde bir kitaptyń áserinen shyǵa almaı júrgen adammyn. «Atom ýlaǵan dala» degen kitap shyǵardyq. Onyń jartysy 1991 jyldan bergi Qazaqstannyń atom bombasynan bas tartý jolyna arnalsa, alǵashqy jartysynda 1946 jyldan 1991 jylǵa deıingi jaǵdaı sýretteledi. Myna fılmdi qaıtalap kórgende atom ýlanǵan daladaǵy kórinister, avtordyń sıpattamasy bar. Óıtkeni biz ol aımaqtan alys turǵandyqtan, kóp bile bermeımiz. Sırek kezdesetin taǵdyrlar, sýretter, maqalalar, derekti fılmder bolmasa, ol jaqtaǵy naqty jaǵdaıdan beıhabarmyz.

Aqsýat, Tarbaǵataı óńiri polıgonǵa asa jaqyn aımaq emes, biraq meniń sheshem sol aımaqtan. Bizdiń aýyl jurty sol “grıbokty”, jarylystardy kórdik dep aıtady. Demek alys bolsa da, jaqyn. Demek munyń da bir áseri boldy. Fılmdi kórip otyrǵanda parallelder qatty tıedi. Sol kezdegi Qazaq sovet Respýblıkasynda bolǵan dúnıeler bizge qazir alystaǵy, ótip ketken dúnıe sııaqty kórinedi. Aqsýat degen jer ıt arqasy qııanda jatqan jer, ol jaqqa baryp kelý de qıyn. Baıqasańyzdar, fılmde ol jerde japyraǵy jaıqalyp turǵan bir tal aǵash joq. Ol jer ózi sondaı eshteńe óspeıtin jer.

Mysaly, sorealızm kezindegi fılmder qandaı edi: túzý kóshe, sharbaqpen qorshalǵan ádemi appaq úıler, shatyry ádemi, ádemi kıingen kisiler kirip-shyǵyp júredi. Myna fılmnen shatyry bar úı kórmeısizder, bári toqal tamdar, alasa saban úıler. 1989 jyl, kommýnızmdi quryp tastap, bárin qatyryp tasaǵanbyz. Biraq áli de Abaı zamany týraly túsirilgen fılmderdegi úılerdi kóremiz.

Bir epızodta keıipker atylyp ólip, mıy shashylyp qaldy deıdi. Biraq ony kórip otyryp, «oıbaı-aý, ol nege bulaı istedi?» demeısiń. Sol jerdegi adamdardyń báriniń ómiri solaı ótýi kerek sııaqty, odan basqa jol joqtaı kórinedi. Sóıte otyryp, bir epızodta bir qyzdan sol zamannyń shash úlgisi men kıimin kórip, taǵy «Anaý jaqtaǵy aýyldyń báribir syrtqy álemnen habary bar, ilesýge tyrysatyn bar» dep oılaısyń.

Dıalog, ıaǵnı til sol áleýmettik shyndyqtyń kórinisi sııaqty. Ekinshiden, basynda aıtyp ótkendeı, qazaq kınozertteýlerinde kóbisi keńestik júıe ydyraǵannan keıingi turlaýsyz qalǵan qoǵam, bolmasa qaıda bararyn bilmeı qalǵan qoǵam retinde sıpattalady. Biraq, táýelsizdikke deıin de keńes propagandasyn, ıdeologııasyn qalyptastyrǵan ónerdiń ar jaǵynda kórinbeı qalǵan qoǵam shyndyǵy sııaqty. Fılmniń aty da «Qııan» ǵoı, ıaǵnı qııanda qalǵan bizdiń shyndyǵymyzdaı kórinedi».

Talqylaýǵa qatysqan kórermenderdiń biri toqsanynshy jyldary respýblıkalyq merzimdi basylymda osy “Qııan” fılmine qatysty oqyrmandardyń synyn oqyǵanyn aıtady. Oqyrmandar fılmniń tiline, qııanda qalǵan aýyl turǵyndarynyń turmysy men tirligine kóńili tolmasa kerek. Serik Apyrymovtyń 1989 jyly ushpaqqa jeteleıtin soıalızm irgesi sógilip, kóbesi ydyraı bastaǵan túsirgen «Qııan» dramasynyń sol kezeńde aýyr qabyldanýy da túsinikti shyǵar. «Qııan» fılminde keıipkerlerdiń basym kópshiligi óz ortasynan alynǵan naqty adamdar. Olardyń sóılegen sózderi, júris-turysy naǵyz ómir kórinisi, qazirgi adamdardyń óz erekshelikteri sol qaz qalpynda esh boıaýsyz berilgen. Áskerden kelgen bas keıipker týǵan aýyly Aqsýatqa kelip, ańsap kelgen aýylynyń bolashaǵy joq ekenin túsinedi. Fılm qazaq aýylynyń, tiptep kelgende qazaq eliniń aýyr tragedııasyn kórsetedi. Semeı óńirindegi Aqsýat kópshilikke júr ústi ıadrolyq synaqtarymen, ekologııalyq zardaptary turǵyndar densaýlyǵynan kórinis tabýymen tanys. Otyz jyl ótken soń fılmnen “til baılyǵy, tárbıe men uıatyn” joqtaǵan oqyrmandardyń ashýynan góri rejısserdiń óz jerine jany ashyǵan muńy, jyly mahabbaty aıqyn seziledi eken.

Marapat

Fılm úzdik tolyqmetraj debıýt úshin «Debıýt—90» Kınofestıvalinde (Máskeý) marapattalǵan. «Molodost—90» Kınofvestıvalinde (Kıev) Gran-prı alǵan.

---

Fılm týraly derek

Ataýy: Qııan
Shyqqan jyly: 1989
Memleket: KSRO
Janr: avtorlyq, drama
Kompanııa: Qazaqfılm, Mıras
Premera: 13-qyrkúıek, 1990
Uzaqtyǵy: 91 mın.
Rejısser: Serik Aprymov
Senarıı: Serik Aprymov
Operator: Murat Nuǵmanov
Sýretshi: Sábıt Qurmanbekov
Basty rólderde: Sábıt Qurmanbekov, Baqytjan Álpeıisov, Murat Ahmetov, Naǵymbek Samaev.