Festıval sheńberinde T.Júrgenov atyndaǵy Qazaq ulttyq óner akademııasy Jetisý ýnıversıtetiniń tórinde «Qazaqstan men Orta Azııadaǵy bilim berýdi, mádenıetti jáne ónerdi ulttyq sananyń kemeldenýindegi biregeı tájirıbe retinde jańǵyrýy» atty Halyqaralyq ǵylymı-praktıkalyq konferenııa ótti. Teatr óneriniń meıramy men Taldyqorǵandaǵy B.Rımova atyndaǵy oblystyq drama teatrynyń jańa ǵımaratynyń ashylýynyń da tuspa‑tus kelýi qala qonaqtary men turǵyndaryn merekelik kóńil‑kúıge bóledi. Al, jańa ǵımarattyń tórinde, festıvaldiń saltanatty ashylý jıynynda Serper jastar syılyǵynyń tapsyrylýy jas daryndy akterlerge úlken úmit otyn jaǵyp bergenimen qatar, olarǵa bolashaqqa senimmen qaraýlaryna múmkindik bergeni sózsiz.
Festıvaldiń ashylýynan keıin B.Rımova teatry jańa ǵımarat sahnasynda M.Áýezovtiń «Aıman – Sholpan» premerasyn usyndy. Bul qoıylym festıval baǵdarlamasynan tys, tek teatrdyń jańa maýsymynyń ashylýy retinde kórsetildi. Spektakldi qoıýǵa Astanadan arnaıy shaqyrtylǵan Nurqanat Jaqypbaıdyń rejısserlik qoltańbasy bul qoıylymnan da aıqyn baıqalǵany jasyryn emes. Búkil trýppa qatysqan, aǵa, orta, jas býynnyń múmkindikterin ortaǵa salǵan rejısser qoıylymdy án men bıge, ulttyq salt‑dástúrlerge toltyrypty. Jańa ǵımaratty kóńildi komedııamen ashyp, sahnany saltanatty toı‑shashýmen ajarlandyrýy festıvalge kelgen sheteldik qonaqtar men qatysýshylarǵa bizdiń baı muramyzdan habar berip, ulttyq ereksheligimizdi anyq kórsetti.
Tájirıbeli rejısser akterlerdiń tolqyǵan merekelik kóńil‑kúı sátterin eskere otyryp, olarǵa erkin qımyldaýǵa, oqıǵanyń damý júıesine qaraı ımprovızaııa tásiline barýǵa múmkindik bergen. Árıne, rejısserlik oı‑tujyrym tolyqqandy beıneli sýretteý dárejesinen kórine qoımasa da, oryndaýshylardyń jandy áreketin, rejısser usynǵan traktovkalaryn durys oryndaýǵa degen qushtarlyǵyn aıtpaı ketpeýge bolmaıdy.
Biraq, tamashalyq oıyn‑saýyqpen kómkergen rejısser keıipkerlerdiń minez erekshelikterin tolyq ashpaǵanyn da aıta ketý kerek. Aıman men Sholpannyń, Arystan men Álibektiń, Jarastyń jeke daralyqtarynyń baıqalmaýy, akterlerdiń rejısser usynǵan nusqamen ǵana sahnada áreket jasaýy spektakldiń kórkemdik‑ıdeıalyq jaǵyna nuqsan keltirdi. Dál sondaı‑aq, sahnada kóshtiń belgisindeı ilinip turǵan túıelerdiń de oınalmaı qalýy, qoıylymnyń kórkemdik dárejesin túsirdi. Sosyn bizge túsindirgendeı, spektakl jańa sahnada sol kúni ǵana oınalǵandyqtan, jumysshylar jaryq, basqa da tehnıkalyq quryǵylardyń tilin áli jattap bilmegendikten túıeler tek ilýli turǵan atrıbýttarǵa aınalyp qalǵan eken. Degenmen de, muny biz túsinistikpen qarasaq ta, qoıylymǵa kelgen bes júz adamnyń árqaısysyna baryp mundaı nárseni túsindirip jatpaısyń ǵoı.
Festıvaldiń «Úzdik spektakl» nomınaııasyna ıe bolǵan qoıylym Dına Jumabaevanyń rejıssýrasymen shyqqan Georg Bıýhnerdiń «Voıegi» boldy. Ashylǵanyna eki jyl bolǵan Azamat Satybaldynyń «theater 28» teatrynyń repertýaryna engen bul spektakl qazirgi tańda kórermenniń kózaıymyna aınalǵany jasyryn emes. Barǵan jerinde anshlagpen ótetin spektakldiń zamanaýı sheshimi, qoldanylǵan túrli effektileri men ınnovaııalyq jańalyqtary jurtshylyqty birden ózine baýraıdy.
Rejısser pesanyń ıdeıalyq‑kórkemdik sıpatyn ózinshe baǵdarlap, oı‑tujyrymyn akter oıyny arqyly júzege asyrýǵa kúsh jumsaǵan. Oqıǵa bolmysyn shıyrshyq atqan árekettermen ashýǵa, keıipkerlerdiń daralyǵyna, ishki psıhologııalyq tolǵanystaryna fızıkalyq árekettermen kelý joldaryn qarastyrǵan.
Azamat Satybaldy oryndaǵan Voıek – óziniń adýyndy temperamentimen, akterlik tehnıkasynyń sheberligimen kózge tústi. Oryndaýshynyń keıipkeriniń júıke aýrýyna shaldyqqan, «goroh» – burshaqtyq dıetanyń arqasynda tek fızıkalyq jaǵynan ǵana emes, sonymen qatar júıke kúızelisine ushyraýyn psıhofızıkalyq áreketterdi keremet qoldana otyryp jasaı alǵan. Akter Voıektiń bul jaǵdaıyn dirildegen, sózderi men is‑qımyldaryn ózi sezbeı qaıtala beretin árekettermen keremet jetkizdi. Ómiriniń mardymsyz ótip jatqanyn Voıek – Satybaldy bir orynda turyp júgirýi arqyly, ózin Kapıtanǵa shyn máninde taptatqyzyp, erikken Dárigerdiń eksperıment obektisine aınalǵanyn senimdi kórsetti. Súıiktisi Marııa onyń kózine shóp salǵanyn bilgende, sener‑senbesin uqpaı dal bolyp, aqyry balasynyń anasyn pesadaǵydaı pyshaqtap emes, tunshyryqtyp óltiredi. Ózin tunshyqtyrǵan qoǵamdy, ol da tunshyqtyryp óltirgendigi ómirdiń zańdylyǵy degen oıǵa jeteleıdi.
Spektakldiń kórkemdik‑ıdeıalyq mazmunyn ashýǵa, oqıǵa jelisin shıelenistirýge septigin tıgizip, Voıektiń áreketin tereńdetetin Dáriger rolindegi Danııar Bazarqulov pen Marııa rolindegi Ajarlym Maǵzumnyń oryndaýshylyq ónerin aıtpaı ketpeýge bolmaıdy. Qoıylymnyń kirispesi men fınalyndaǵy Dárigerden bastaý alyp qana qoımaı, sondaı‑aq onyń Voıekti adam qurly kórmeı eksperımentiniń oıynshyǵyna aınaldyrýy, bir ýaqytta sahna ortasyndaǵy jáshikke shyǵyp alyp kloýnsha qyljaqtap, jınalǵan halyqty óz yrqyna baǵyndyra áketýi de este qalǵan mızansenalardyń biri boldy. Al, Marııany aktrısa ústindegi pishinsiz kúpáıkesi men aıaǵyndaǵy kerzi etigine, qolyndaǵy jańa týǵan sábıine qaramastan áıeldik náziktigine basa kóńil bólgen. Tambýrmajordyń (Asan Majıtov) syılaǵan shyny kóz syrǵaǵa qyzyǵyp, nápsiniń jeteginde ketip, qateleskenin kesh túsingen áıeldiń ómiri de qaıǵyly aıaqtalýy tragedııanyń negizgi jelisi. Onyń óz ómirine ókpesi, nekesin qıdyrmaı balaly bolýyna, súıgen jarynyń aqyl‑esinen adasýyna degen psıhologııalyq tolǵanystaryn aıaq‑qolyn qatty sermep, doldanǵan adamshy bıleı jónelýi arqyly jetkizýi áserli.
Rejısserdiń sahnada tek aǵash jáshikter men taqtaılardy oınata otyryp, Voıek pen Marııa arasyndaǵy qarym‑qatynastyq máseleler bastalǵan kezde aspannan jańbyr tógilýi keremet tabylǵan sheshim. Sondaı‑aq, sahnada shynaıy jańbyrdyń jaýýy da búgingi rejıssýradaǵy ınnovaııanyń paıdalanýdyń jańa bir qyryn baıqatty. D.Jumabaevanyń ár qoıylymynan álemge áıgili mýzykalyq kompozıııalardy ornymen paıdalana alýy da áserli. Osy joly da ataqty franýz kompozıtory Ian Tersenniń «Arrivai On The Island» jáne «Tne Man With Hanging Arms» atty kompozııalary ár mızansenany ajarlandyryp, qoıylymnyń leıtmotıvine ǵana aınalmaı, keıipkerlerdiń is‑qımyldarymen ádemi órnektelgen. Rejıssýradaǵy tyń izdenister men sheshimder, akterlik ansambl men sheberligi bar «Voıek» qoıylymy festıvaldiń bas júldesin aldy.
Festıvaldiń «Úzdik rejıssýra» nomınaııasyn Q.Qýanyshbaev atydaǵy Memlekettik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatrynyń «Qorǵansyzdyń kúni» qoıylymynyń qoıýshysy Álimbek Orazbekov ıelendi. Rejısser sahna keńistigin ózinshe paıdalanyp, epıkalyq keń tynysty sheshimdi, monýmentaldy pishindi qalap, sımvoldyqqa, mazmundy jınaqtylyqqa umtylypty.
M.Áýezovtyń áńgimesine ınsenırovkany ózi jasap, aqyn S.Aqsuńqarulynyń poezııasyn oryndy kiristirgen. Rejısser qoıylym jelisiniń negizine «Qorǵansyzdyń kúnin» ala otyryp, Jaryq pen Túnek syndy allegorııalyq keıipkerlerdi engizgen. Osydan spektakldiń mazmuny keńeıip, qarapaıym turmystyq‑otbasylyq tragedııadan fılosofııalyq oılarǵa toly dúnıege ulasqan. Ǵazıza men onyń ómirin syndyrǵan Aqannyń arasyndaǵy kıkiljiń zaman qaıshylyǵynan bıiktep baryp, qoıylym halyq taǵdyryn sýretteıtin ıdeıalyq jıyntylyqqa jetken. Tirshiliktiń kózi paıda bolǵannan beri aq pen qaranyń, jaqsylyq pen jamandyqtyń bitpes aıqasyn, adamgershilik pen zulymdyq syndy qasıetterdi Jaryq pen Túnektiń Ǵazızanyń ómiri úshin arpalasýy arqyly sheshim tapqan. Sóıtip, shyǵarmanyń ıdeıalyq arnasy keńeıip, keıipkerler áreketi áleýmettik‑fılosofııalyq sıpat alǵan.
Rejısserdiń oı‑tujyrymyn durys uqqan sýretshi Sh. Elembaeva sahnany aq jáne qara tústermen ǵana kómkerip, ómir aınalymyn beıneleıtin úlken arbanyń dońǵalaǵyn ońtaıly qoldanǵan. Jaryq pen Túnektiń osy dońǵalaqty bir‑birinen tartýy, Ǵazızanyń ómiri qyl ushynda turǵanyn sýrettegendeı kishkentaı qyzdyń sol dońǵalaqqa buratylyp aınalýy da taǵdyrdyń dıirmenin kórsetkendeı qoıylymnyń tragedııalyq tereńdigi pen adamzattyń fılosofııalyq bolmysyn berýde óte oryndy tabylǵan. Al shymyldyq jabylarda halyqtyń ekige bólinip, dońǵalaqtardy eki jaqqa tartyp turýy da jaryq pen túnektiń kúresi esh bitpeıtinin ashatyn ádemi kórinisterdiń biri boldy.
Semeıdiń «Darıǵa-aı» jastar teatry usynǵan Shekspırdiń «Rıchard III» qoıylymy da tyń sheshimderge baı dúnıe boldy. Jalpy rejısser Dına Jumabaeva jańa rejısserlik tolqynnyń ókili retinde zamanaýı oı men sheshimderdi nyq ta senimdi alǵa tartyp otyratynyn ár qoıylymynan baıqaýǵa múmkindik beredi. Osy joly da ol Shekspırdiń ataqty mátinin batyldyqpen qysqartyp qana qoımaı, sondaı‑aq oǵan ózindik oı‑tujyrym men birge yrǵaq pen tynys berip otyr. Alaıda, rejısser qoldanǵan kóptegen tásilderdiń (topyraq, qylyshtar, adam bassúıegin meńzegen doptar, t.b.) biraz sheteldik rejısserlerdiń qoıylymdarynda kórinis tapqanyn synshylar basa aıtyp, onyń ózindik oı‑tujyrymynyń bolýyn qalady. Óz tarapymyzdan qosatynymyz, qysqartýdyń arqasynda Rıchard pen ledı Annanyń arasyndaǵy baılanys joǵalyp, Annanyń óz ákesi men kúıeýin óltirgen Rıchardqa turmysqa shyǵýynyń sebebi de ashylmaı qalypty. Sahnada shelektep tógilgen qannyń kórermenge áseri zor bolǵanymen ol Rıchardtyń qanysherligi men jaýyzdyǵyn asha almady.
Rıchardty somdaǵan E.Nuǵymanov lordtyń syrtqy kemtarlyǵymen qatar ishki psıhologııasyna ashýǵa mán beripti. Aldyna qoıǵan maqsatyna jetý úshin taq pen bılik jolyndaǵy kedergi jasap turǵan adamdardy shybyn qurly kórmeı óltirýi Rıchardtyń qanysher men jaýyzdyǵyn aıdan anyq kórsetip tur. Akter búkireıgen, aıaǵyn syltyp basatyn, ótirik jylap turyp qarqyldap kúlip jiberetin qubyjyqtyń beınesin nanymdy shyǵardy. Akterlik syrtqy tehnıkamen qatar ishki kúızelisti de sezinýge múmkindik bergeni úshin E.Nuǵymanov festıvaldiń «Eń úzdik er adam beınesi» nomınaııasyn ıelendi.
Jalpy sońǵy kezde elimizdiń ár sahnasynda spektakl qoıyp júrgen Dına Jumabaeva óz izdenisterinde alys‑jaqyn sheteldik rejıssýrasynyń ozyq úlilerine, tyń beıneleý tásilderine súıenetini jasyryn emes. Rejısserlik kásippen aınalysqanyna biraz jyl bolǵan Dınaǵa bolashaqta ózindik oı‑tujyrymdy kóbirek qoldanyp, jastyqqa tán bireýlerdi qaıtalaý, ekinshilerge elikteý syndy albyrttyq sezimderden arylǵany durys bolar edi degimiz keledi. Óıtkeni, kásibı deńgeıi joǵary, qalyptasqan rejıssýra jeke qoltańba men ózindik beıneleý joldaryn talap etetinin umytpaǵany jón.
Ózbekstannan kelgen Syrdarıa oblystyq drama teatry Shyńǵys Aıtmatovtyń «Ana – Jer‑ana» qoıylymyn usyndy. Qazaq kórermenine jaqsy tanys shyǵarmaǵa ózindik ınterpretaııa jasap, óz sheshimimen kelgen dúnıeni jyly qabyldandy. Á.Mámbetovten bastap keıingi rejısserler de qoldanyp júrgen Lvov‑Anohınniń ınsenırovkasynan bas tartqan rejısser N.Gaıbnazarova qoıylymǵa Jer‑ana obrazyn shyǵarmaı, búkil oqıǵany Tolǵanaıdyń tóńireginde órbitken. Aktrısa óz ómirin áńgimeleı kele, balalarynyń, jary Subanquldyń soǵysqa ketken sahnalarynda naǵyz meıirimdi ana men áıeldiń názik janyn nanymdy sýretteıdi. Alǵashqy nandy qolyna ustap turyp, meıirlene ıiskegen Tolǵanaıdyń boıynan Jer‑ana men El anasynyń jıyntyq beınesin kórsete alǵan. Osyndaı tamasha oryndaýshylyqtyń nátıjesinde «Eń úzdik áıel beınesi» nomınaııasyn ıelenýi de oryndy boldy.
Rejısser sýretshimen oılastyra otyryp, sahnalyq keńistikti de durys sheshken. Sýretshi Sh.Abdýmalıkovtyń sahna tórindegi baspaldaqpen shyǵatyn ekinshi qabatty osy ómir men kelesi ómirdiń arasyndaǵy kópir retinde sheshýi óte utymdy shyqqan. Uldary men Sybanquldyń soǵysqa, kelmeske ketetinin bildirgendeı baspaldaqpen joǵary shyǵyp, kópirmen júrýinde úlken mán boldy. Sahnada ár zattyń metaforalyq túsiniktemeleri de oınalyp turdy. Máselen, pochtashy sýyq habarmen kelgen saıyn qara qaǵaz emes, sýreti joq bos ramalardy ákelýi de sol adamnyń bul dúnıede joq ekenin kórsetip turǵandaı. Betinde adamdardyń kıimi, aǵashtar men gúlderdiń sýreti japsyrylǵan jerde tóselgen úlken kórpe Jer‑ana rolin tamasha oınap shyqty. Ony Tolǵanaı jamylyp ótkendi esine alady, birde ol jylap jatqan Álımannyń ústine jabylady, t.s.s. Osyndaı qyzyqty ári oıly sheshimderi úshin qoıylym «Úzdik senografııa» nomınaııasyn óz qanjyǵasyna ıelendi.
Al, M.Ǵafýrı atyndaǵy Bashqurt memlekettik akademııalyq drama teatrynyń T.Mınnýlınniń «Izdep taptym seni» qoıylymy rejısserdiń qarapaıym sheshimine qaramastan óziniń jınaqtylyǵymen, eki akterdiń joǵary kásibı oıynymen kózge tústi. Eki múgedek jannyń bir‑birin kórmeı, telefon arqyly ǵana tabysqan oqıǵada sahnalyq áreketterdiń azdyǵyna qaramastan akterlerdiń óz keıipkerleriniń psıhologııalyq tolǵanystaryna tereń boılaýy, ishki kóńil‑kúı men syrtqy pishinde tutastyq, jan dúnıesinen týǵan shynaıylyq keremet shyqqan. Nýrsına – Gýlmıra Ismagılova men Rahımıan – Fırgat Garıpovtyń sezim ıirimderi shyǵarmanyń mazmunynan týyndap, spektakldiń kórkemdik ereksheligin aıqyndaı túsken.
Sahnanyń eki buryshynda ornalasqan akterlerdiń telefon tutqasyn alǵandaǵy ózgeristeri, ishki qubylystaryn syrtqy sarań da naqty sýretteýlermen jetkizýi de qarapaıymdylyǵymen ári shynaıylyǵymen tańqaldyrdy. Ásirese, G.Ismagılovanyń telefon qońyraý shalǵanda naq dál qazir kezdesýge baratyn boıjetkendeı qobaljyp, aqyryn ǵana jymıyp, qoınyna tyqqan erin dalabyn shyǵaryp boıanyp, shashyn jóndep baryp qana tutqany kóterýi – júregine mahabbat sezimimen birge úmittiń de uıalaǵanyn kórsetedi. Sondaı‑aq, aktrısanyń plastıkalyq múmkindikteriniń de zor ekenin baıqatatyn sahnalar da az bolmady. Mundaı horeografııalyq kórinisterdi engizýi arqyly rejısser – dene múmkindigi shektelgen eki jastyń rýhanı múmkindigi shektelmegenin, aıaqtarymen bıleı almasa da jandarynyń, kóńilderiniń ómirsheńdigin kórsetetin tamasha sheshken. Ishki dramatızmge toly spektaklde kidirister de, akterlerdiń úndemeı oınaýy da, álemge áıgili soqyr ánshi Andrea Bochellıdiń áserli ánderi de rejısserdiń qajetti jerinde taýyp qoldanýynan keıipkerler beınesin tereńdete ashýǵa múmkindik bergen. Eki akterdiń oıynynda ózara uǵynýshylyq, úılesimdi qarym‑qatynas sezilgen bul qoıylym «Úzdik akterlik ansambl» nomınaııasyna ıelengeni de zańdylyq.
Jas rejısser Farhad Moldaǵalıevtiń «Qaragóz» saýndramasy «Klassıkanyń zamanaýı sahnalyq ınterpretaııasy» atty nomınaııaǵa saı qoıylypty. Ulttyq shyǵarmaǵa jańa kózqaraspen kelip, tyń sheshimder men izdenisterge barǵan rejısserdiń jumysy erekshe qyzyqty nátıje bergen. Shyǵarmanyń kórkemdik mazmunyna tereń boılap, oǵan zamanaýı saryn berip túrli beıneleý tásilderin qoldanǵan.
Rejısserdiń qııaly men oı‑tujyrymynyń arqasynda Syrym – Qaragóz – Narsha mahabbat úshtúginiń qyrlary jańa boıaýǵa enip, búgingi ýaqyt talabynan shyqqan. Ulttyq bolmysty kórsetetin folklorlyq negizderdi sýretteýde rejısser ásireleý ádisterin qoldanýda jańasha ádistermen kelýi de spektakldiń sahnalyq ónerimizge jańalyq bolyp enýine túrtki bolyp otyr.
Rejısserdiń shyǵarmaǵa bergen osyndaı búgingilik astarly oı‑tujyrymyna, sahnalyq sheshimine akterlerdiń oıyndary da saı shyqqan.
Syrym, Qaragóz ben Narshany oryndaǵan akterler rejısser usynǵan traktovkany durys túsinip, dástúrli súrleýdi qaıtalamaı keıipker minezin ózinshe paıymdaýǵa umtylǵan. Mahabbatty oıyn retinde ǵana kóretin, Qaragózdiń sezimderin aıaqqa taptaǵan Syrymnyń boıynan búgingi jas jigittiń beınesin anyq kórýge bolady. Akter ózin ǵana, óziniń ermegin ǵana oılaıtyn Syrymdy adal sezimderden ada, ózin súıgen boıjetkendi kúnáǵa ıtermelep alyp, ústerinen túsken halyqtyń aldynda qorǵaýdyń ornyna óziniń kıim‑keshegin tez jıyp zyp berip qashyp ketýinen, sońǵy sahnada jyndanǵan Qaragózdi jıirkenishpen ıterýinen onyń pasyq nıeti men adamgershilikke jurdaı bolmysyn naqty kórsetti.
Qaragóz ben Syrymnyń mahabatynyń qasynda árqashanda ekinshi planǵa ysyrylyp qalatyn Narsha bul qoıylymda shynaıy sezimderdiń, taza nıettiń ıesi ekenin baıqatty. Akter Narshanyń bolashaq jaryna degen tek janymen ǵana emes, tánimen de yntyqtyǵyn qaraǵan kózqarasynan, Qaragózdiń qolyn ustap, qushaǵyna qysýǵa degen nıetin qımyl‑áreketterimen nanymdy jetkizgen. Al, Qaragóz rolindegi M.Óserbaeva jas qyzdyń ishki sezimderin syrtqy plastıkalyq boıaýlarmen, túrli horeografııalyq palarmen jetkizýi áserli. Jas aktrısa sheberligi úshin «Úmit» nomınaııasyn ıelendi. Al, Mórjandy somdaǵan A.Sýpataeva «Eń úzdik ekinshi plandaǵy áıel beınesine» ıe boldy. Dástúrli Mórjandardan múldem bólek beıneni shyǵarǵan aktrısa daýys yrǵaǵynyń ereksheligimen, psıhofızıkalyq áreketterdi nanymdy jetkizýimen erekshelendi.
Rejısser sahnanyń keńistiginde mınımalızmdi saqtap, tek shymyldyqtyń artyna mýzykalyq aspaptarmen súıemeldep otyrǵan oryndaýshylardy ornalastyryp, Qaragóz ben Syrymnyń sezimderiniń tııanaqsyzdyǵyn kórsetý maqsatymen eki arqandy kerip qoıǵan. Qyz men jigittiń alǵashqy tán lázzátina bólenetin jeri de osy arqandardyń ústinde ótedi. Arqannyń ústindegi qalt‑qult etken qımyldary men qulap bara jatyp osy bolmyshy sezimderge talpynǵandaı jarmasýy da mahabbattarynyń beriksizdigin kórsetedi.
Janryn saýndrama dep alǵanymen úsh‑tórt kórinisi ǵana bul ataýǵa laıyq shyqqan dúnıeni Farhad áli bolsa da tolyqtyryp, basqa sahnalardy da osy arnaǵa toǵystyrsa tolyqqandy qoıylym bolatyny sózsiz. Sahnanyń eki shetinde ornalasqan mıkrofondarǵa áýeni de bıi de eki túrli yrǵaqpen oryndalǵan jar‑jar, toıdaǵy grotesk ádisine súıengen bı qımyldary qazaq sahnasyna jańa sheshimdi, zamanaýı tynysty qoıylymnyń dúnıege kelgenin pash etti desek artyq emes.
Túrkııa elinen kelgen Hasan Ajar óndiristik teatry usynǵan «Pıraıe» monospektakli Nazym Hıkmettiń túrmede jatqan kezdegi súıikti jary Pıraıemen hat arqyly júzdesýi baıandalady. Rejısser ári akter Mýrat Chıdamlıdiń sheberliginiń qyryn ashqan bul qoıylym «Qazylar alqasynyń arnaıy júldesimen» marapattaldy.
Túriktiń ataqty jazýshy‑dramatýrgi, aqyny Nazym Hıkmettiń ómirindegi aýyr kezeńi – saıası qýǵynǵa ushyrap, abaqtyda ótkizgen tusyn M.Chıdamlı baısaldy oıynymen ashqan. Keıipkerdiń ár kórinistegi oı arpalysyn, óz tusyndaǵy tirlik ólshemine qanaǵattanbaıtyn, sonymen birge, sol suryqsyz, ómir qapasynda jatsa da óz bilimin ári qaraı jetildirýin doǵarmaǵan Hıkmettiń jan kúızelisin, psıhologııalyq tolǵanystaryn nanymdy ashqan. Súıikti jary, balasynyń anasy Pıraıeniń súretimen tildesýi, óziniń óleń joldaryn oqýy, án aıtýy akterdiń daýysynyń zor ekpinin barynsha baıqatyp qana qoımaı, eki saǵat boıy jalǵyz ózi búkil kórermen zalyn tyrp etkizbeı ustap otyrýy da akterlik ónerdiń zor múmkindigin baıqatty.
R.Otarbaevtyń «Narkom Júrgenov» pesasyn sahnaǵa shyǵarǵan Qyzylorda oblystyq qazaq drama teatry «Ulttyq avtorlardyń úzdik dramasy» nomınaııasyn ıelendi. Qoıylym rejısseri H.Ámir‑Temir elimizdiń tarıhyndaǵy eń aýyr kezeń – ótken ǵasyrdyń 30-shy jyldaryn sýrettep qana qoımaı, mádenıetimiz úshin úlken is‑sharalar jasaǵan Temirbek Júrgenovtyń beınesin tarıhı derekterge súıene otyryp ashýmen qatar búgingi kúnniń ózekti máselelerimen de parallelder júrgizýge tyrysqan. Degenmen de, dramatýrgııalyq materıaldyń jazylý stıline, ondaǵy olqylyqtar aıaqqa tusaý bolǵanyna baılanysty qoıylym plakattyq‑ıllıýstraııalyq dárejeden asa almaǵan. Akterlerdiń oıyny da eskız dárejesinde qalǵan. Munda talas týdyrmaıtyn, kórkem jasalǵan Temirbektiń ákesi Qara roli boldy. Talantty akter B.Alpysbaev oıynynda bul rol qyzyqty beıneleý tapqan. Ol tóńireginiń qorshaǵan jandardyń pasyqtyǵymen birge, ózin de aıamaı áshkereleýge daıyn, adam tirliginiń juty bolǵan qoǵam týraly qatal baılamǵa kelýin akter shynaıy ashty. Osydan akter «Ekinshi plandaǵy eń úzdik er adam beınesi» nomınaııasymen marapattaldy. Sondaı‑aq, S.Ábdirazaqov oryndaǵan Júrgenov oıdyń, parasattyq adamy, qoǵamdaǵy óz ornyn barynsha tereń sezip, eliniń kórkeıýine, ulttynyń óneri men mádenıetin asqaqtatýǵa, aqyry jalmaýyz saıasattyń qurbanyna aınalǵanyn jandy psıhologııalyq tolǵanyspen jetkizýge tyrysqan. Sońǵy sahnada Júrgenovtyń atylýy – taǵdyr aldyndaǵy qısynsyz tize búgýi emes, tragedııalyq sezimniń sharyqtap baryp, rýhanı jábir kórgen qoǵamǵa degen, zulym bılikke degen qarsylyq.
Qazaq dramatýrgııasy men sahnasynda T.Júrgenov beınesi qajet, ony joǵary kórkemdik talapqa saı jasaý jalǵyz Qyzylorda teatr ujymynyń ǵana emes, basqa teatrlardyń da shyǵarmashylyq boryshy dep qaraǵan durys. Óıtkeni ultymyzdyń zııaly ókili Temirbek Júrgenovtyń beınesi úlken sahnalyq polotnoǵa laıyq ekeni sózsiz.
Festıvalge qatysqan Alı Arslan atyndaǵy Túrkmen Jastar teatrynyń N.Redjepovtyń «Kóroǵly jáne Agaıýgýs» atty ańyzǵa qurylǵan shyǵarmasy baı biraq múldem oınalmaǵan senografııasy men tamasha kostıýmderimen este qaldy. Rejısserlik oı‑tujyrymnyń álsizdigi akterlik oıynnan, sulbalyq dárejeden aspaǵan mızansenalardan baıqalyp turdy. Kórikti, batyr tulǵaly, zor daýysty akterlerdiń sahnaǵa qur kirip‑shyǵýy ókinishti. Tek, Agaıýnýs rolindegi G.Annamengalıeva shyqan sátte óz sulýlyǵymen, áıelge tán náziktigimen sahnany qulpyrtyp jibergenin aıtpaı kete almaımyz. «Eń úzdik epızodtyq rol» nomınaııasyn ıemdengen aktrısa sheberliktiń kemelin kórsetpese de kórikti tulǵasymen kórermenniń esinde uzaqqa qalǵany sózsiz. Jalpy, qazirgi tańda ekonomıkalyq daǵdarysty basynan ótkizip jatqan Túrkmen eliniń óner ujymy shetelge shyǵyp festıvalge qatysýynyń ózi úlken jetistik dep aıtqymyz keledi.
Al, qyrǵyz aǵaıyndarymyz usynǵan B.Kydykeeva atyndaǵy Qyrǵyz memlekettik jasóspirimder teatrynyń «Qasqyr ulyǵan tún» qoıylymy «Kórermen kózaıymy» nomınaııasyn ıelendi. Munyń basty sebebi – búgingi tańdaǵy elimizdiń tanymal jazýshysy Sábıt Dosanovtyń shyǵarmasyna ınsenırovka jasap, sahnaǵa shyǵarýy qazaq kórermenine jaqqany ras. Degenmen de, spektakldiń kórkemdik deńgeıi syn kótermeıtin dárejede. Teatrlar festıvalderge eń úzdik degen qoıylymdarymen qatysýǵa tyrysyp, sol arqyly óz ujymynyń baǵyt‑baǵdaryn, shyǵarmashylyq deńgeıin, birtutas bir memlekettiń ónerin baıqatýǵa múmkindik beretinin umytpaǵan durys.
Jeti kúnge sozylǵan óner dodasynyń qysqasha nátıjesi osy. Jylyna eki ret ótetin Ortalyq Azııa elderiniń halyqaralyq festıvaliniń el mádenıetindegi orny bólek. Óz elimizben qatar ózge elderdiń sahnalyq óneriniń búgingi damý tendenııasyn aıqyndaıtyn kórkemdik ólshemge aınalǵan bul festıvaldiń ómir jasy uzaq bolsyn degen nıettemiz. Óıtkeni festıval rejısserler men akterlerge shabyt berip, tyń izdenisterge ıtermelep, jańa jobalardyń dúnıege kelýine túrtki bolady.
