Ekinshi márte ótip otyrǵan mádenı shara byltyr stýdenttik jáne jastar teatrynyń festıvali dep ashylyp, osy jyly óziniń negizgi konepııasyn eksperımentaldy qoıylymdarǵa arnaýy quptarlyq is boldy. Eki kúnde kórsetilgen 9 spektakldiń janry men plastıkalyq sheshimi túrli bolǵanymen de, olardy bul festıvalde basyn qosqan ortaq maqsat – eksperımentaldy baǵyty. Qýantatyny – osy dúnıelerdi usynǵan rejısserlerdiń kóbi jastar. Festıval elimizge Farhad Moldaǵalıev, Aıdyn Salbanov, Erlan Káribaev, Meıram Habıbýllın syndy jańa esimdermen tanystyrdy. Bul jas jigitterdiń kórkemdik qııaly baı, rejısserlik oı-tujyrymy izdeniske toly, bolashaq potenıaly zor ekenin baıqadyq.
Festıvalge elimizdiń tanymal rejısseri Qýandyq Qasymovtyń óziniń ataqty «Qyz Jibek» saýnd-dramasymen qatysýy jastar úshin master-klasstan kem túspedi. Kezinde, osydan 8 jyl buryn qoıylǵan «Qyz Jibek» syndy klassıkalyq dúnıeni tyń rejısserlik sheshimmen kameralyq sahnada qoıylýy ulttyq ónerimizdegi úlken jańalyq boldy. Rejısser epostyq materıalǵa súıene otyryp Jibek pen Tólegen taǵdyrynyń eń negizgi sıýjettik jelisin ǵana alyp, jas ǵashyqtardyń kezdesýi, Bekejannyń qyzǵanysh kesirinen jasaǵan áreketteri, Tólegenniń ólimin nebári qyryq bes mınýt ishinde kórsetip shyqty. Sahnada bar joǵy toǵyz oryndaýshy oner korsetedi. Kameralyq qoıylymnan shamanızm belgilerin de, vokaldyq kompozıııa elementterin de, bı men ándi de, akterlik oıyn men rejısserlik tapqyrlyqty da, dekoraııa men utymdy mızansenalyq sheshimder de jańasha ınterpretaııada tamashaladyq. Tóbedegi shańyraqtyń qos ǵashyqtyń ólimine sebepker bolǵan Bekejannyń ústine túsýin rejısser Q.Qasymov sımvolǵa qurylǵan. Jas arý bılep júrip, aq matanyń arasynda ǵaıyp bolyp ortada tek sáýkelesi qalǵanymen Jibektiń ólimin belgileıdi. Al, Jibektiń kózin burymdarymen baılap eki jigittiń sadaǵyn alyp bıleýi, aqyry bireýin laqtyryp jiberip Tólegenniń aq oramaly baılanǵan oqty joǵary qaraı kóterýi de áserli shyqqan. Jastardyń nekelerin qııý salty da ádemi sheshilgen. Aýyl báıbishesi qolyndaǵy belbeýmen jerdi, úıdi alastap, Jibektiń Tólegenniń beline baılatýy serttik belgisindeı edi. Sondyqtan belbeýin qolyna ustaǵan Tólegenniń Bekejanmen kúresip mert bolýy da zańdylyq.
Spektakldiń negizgi oıyn rejısser bımen, plastıkamen, mýzyka yrǵaǵymen berýge kúsh salǵan. E.G.Brýsıloskııdiń «Qyz Jibek» operasyndaǵy Jibektiń ataqty arııasy «Gákký» men elimizdiń kóne «Qara jorǵa» bıi shyǵarmanyń leıtmotıvyna aınalǵan. Qoıylymdy áýenmen óńdegen E.Qusaıynov ulttyq mýzakanyń naqyshyn qaldyryp, zamanaýı yrǵaqta berýi de taqyryptyń negizgi tartysyn asha túskendeı. Al, Tólegen men Bekejan arasyndaǵy jekpe-jek kezinde daýylpazdyń qaǵysymen oryndalǵan dınamıkaly yrǵaq eki batyrdyń Jibek úshin eshnárseden aıanbaıtynyn kórsetkendeı. Kópshilik sahnasynyń oryndaýyndaǵy ósek-aıań da pysh-pyshtaǵan kelinshekterdiń, sybyrlaǵan erkekterdiń daýys kakafonııasy arqyly ózge bir túrde baıandalady. Bir mezette kóshken aýyldyń, kelesi kóriniste qyńqýlap ushqan aqýlardy beınelegen akterler qımyly ádemi.
Kenen Aqúrpekovtiń oryndaýynda bizdiń sanamyzdy sińip qalǵan sulý da názik Tólegen beınesiniń stereotıpi buzyldy deýge bolady. Suńǵaq boıly, er tulǵaly batyrǵa arý Jibektiń tańdaýy túskenine birden senesiń. Biraq, qoıylymnyń negizi plastıkaǵa súıengendikten akterge áli de bolsa bı elementterimen jumys isteý kerektigi baıqaldy. Al, Mámbet Qojalıevtiń somdaýyndaǵy Bekejannyń Jibekke degen mahabbaty baıqalmaıdy. Birinshi kezekte onyń ózegin órtep bara jatqany qyzǵanysh oty akterdiń júzinen, is-qımylynan anyq kórinedi. Ásirese, barlyǵy «Gákkýdi» aıtyp júrgende Bekejan – M.Qojalıevtiń kókke qarap otyryp bul áýendi qasqyrsha ulýy da onyń jan-dúnıesin kernegen ashý-yzadan habar berip turǵandaı. Sondaı-aq, Jyraý rolindegi Júnis Álimbekov sahnalardy bir-birimen baılanystyryp júrgen oqıǵanyń qozǵaýshy kúshi.
Árıne, qoıylymnyń uzaq jyldardan keıin jańa oryndaýshylar quramymen qalpyna keltirilgendigi baıqalyp tur. Plastıkaǵa sheshilgen qoıylym oryndaýshylardyń qımyldyrynyń tazalyǵyn, sınhrondylyǵyn talap etetinin este ustaǵan jón.
Stılızaııalanǵan ulttyq kıim, salt-dástúrlerdiń elementteri spektakldiń zamanaýı tynysyn baıqatady. Sýretshi M.Sharafıttınovtiń qolynan shyqqan ár zat sahnada oınap tur. Akterlerdiń qolyndaǵy qolshatyrlar birde kóship bara jatqan kerýendi beınelese, kelesi sahnalarda búkil bir aýyldy sýretteıtin kıiz úı qalpynda qaz-qatar tura qalady. Al, Tólegen qaıtys bolǵannan keıin, álgi qolshatyrlar jabylyp, olar da aza tutady...
Jalpy, bundaı qoıylym naǵyz festıvalǵa aparatyn dúnıe bolyp shyqqan. Qatysýshylar sany az, qoıylym uzaqtyǵy qysqa, eksperımenttik sheshimderge toly ári ulttyq folklor men salt-dástúrden mol habar beredi. Kezinde bul qoıylym Kaırde ótken eksperımentaldy teatrlar festıvaline qatysyp joǵary baǵa alǵany barshamyzǵa aıan. Ulttyq naqyshqa baı, etnografııalyq elementtermen kómkerilgen bul spektakl sheteldegi óner súıer qaýymdy qazaq sahna ónerimen tanystyryp, jańa rejısserlik ınterpretaııa men akterlik sheberlik mektebiniń joǵarǵy deńgeıin kórsetken edi. Sondyqtan, bul qoıylymnyń «Balaýsa» festıvalinde úzdik spektakl nomınaııasyn da ılenenýi tańqalarlyq jaǵdaı bolǵan joq.
S.Muqanov atyndaǵy Petropavl oblystyq qazaq drama teatrynyń jas rejısseri Farhad Moldaǵalıev «Qasiret» dramasynyń negizgi jelisin saqtaı otyryp, dramatýrg R.Otarbaev usynǵan taqyryptyq sheńberdi keńeıtip, ózindik ınterpretaııa usynǵan. Dramalyq shyǵarmany edáýir qysqartyp, buryńǵy qoıylyp júrgen spektaklderdiń formasynan bas tartyp, realıstik baǵytqa urynbaı jańa sheshimder qoldanǵan. Sahnanyń eki jaǵynda otyrǵan akterlerdi birtindep áreketke aralastyrýy arqyly naǵyz teatrlyq oıynnyń ádisin paıdalanǵan. Qoıylymnyń basynda pesa keıipkerleri Jalqytaı, Toǵjan, Kámılániń kórermenniń aldyna shyǵyp ózderin tanystyrýy, bolashaqta armandaǵan oılaryn aıtqyzýy arqyly kórermendi kelesi sahnalarda olardyń jarqyn bolashaqtaryna nelikten jete almaǵandyqtaryn túsindirendeı bolady.
Qoǵamymyzdyń úlken derti – nashaqorlyqtyń elimizdi jaýlap alýyn bir januıanyń basynan ótken oqıǵasy arqyly órbıtin qoıylymnyń búgingi jastarǵa berer tálim-tárbıesi zor. Esirtkege táýeldi bolyp qalǵan Jalqytaıdyń ómiri ǵana emes, áke-sheshesiniń, súıikti qyzynyń taǵdyry tas-talqan bolýy kórermendi oıǵa jeteleıdi.
Qara tústi sahna keńistiginde temir oryndyqtar men ilýli turǵan arqannan basqa bólek zat joq. Óziniń zulym dertke ushyraǵanyn sezgen bas keıipker sol arqandy moınyna iledi, keıde qolyna ustap alyp sahnany shyr kóbelek aınalýy arqyly rejısser taǵdyr sheńberine túsken Jalqytaıdyń tar qapasty buzyp shyǵa almaıtyndyǵyn kórsetkendeı. Jas rejısserdiń uqyptylyǵy Jalqytaımen Kamıllanyń arasyndaǵy tán mahabbatyn sýretteıtin sahnada da baıqaldy. Bizdiń rejısserlerdiń kóbi bundaı sahnany názik plastıkalyq qımyldarmen sýrettese, sońǵy kezde tym realıstik turǵydan sheshetinder de shyǵyp júr. Farhad bul jaǵdaıdy keıipkerleriniń daýystaryn shyǵaryp kúldirip, biriniń artynan biri qýalap, júgirýi arqyly sheshken. Al, óz qabiri ústinde qoıatyn qulpytasyn arqalap shyǵyp, ony jerge qoıǵannan keıin artyna qulaýymen Jalqytaıdyń ólimi sheshilgen. Jáne onyń esirtkige táýeldiligi ózin ǵana ólimge ákelmeı, jaqsy kóretin adamdarynyń da ómirin syndyrǵanyn kelesi sahnadaǵy barlyq keıipkerlerdiń aq kebin kıip qulpytasyn arqalap shyǵýy arqyly kórsetkeni de áserli. Bunyń fılosofııalyq oıyn Abaıdyń «Segiz aıaq» ániniń oryndalýy da kúsheıte túsken. Degenmen de, osy sońǵy sahnada qara qabyrǵada meshittiń sulbasy ottaı jarqyrap shyǵa kelýi artyqtaý boldy degen pikirdemiz. Árıne, rejısserdiń adamzatty ımanǵa shaqyrǵan oıy túsinikti, biraq osyndaı senografııalyq sheshim (sýretshisi Elvıra Beısenbaeva) dál bul sahnada óz oıyn tolyq asha almady.
Rejısserdiń oı-tujyrymyn Petropavl teatrynyń akterleri de oınaǵydaı alyp shyqty. Ásirse, qoıylymdaǵy Jalqytaıdyń anasyn oryndaǵan Aıda Sýpataevany erekshe atap ótkenimiz jón. Jalǵyz ulynyń jazyqpas dertke ushyraǵan ananyń sharasyzdyǵyn, ýaıymyn bizdiń sahnaǵa tán klassııstik mánerde sheshpeı, názik psıhologııalyq jan ıirimderin durys tapqan. Aldymyzda taǵdyr tálkegine moıynsunǵan, ulynyń fızıkalyq aýyrýyna moraldy kómektesýge tyrysqan, bar kúsh-jigerin judyryqtaı denesine jınaǵan Anany kórdik.
Qoıylymdy psıhologııalyq planda sheshken jas rejısser F.Moldaǵalıevtyń shyǵarmalyq izdenisi sátti nátıjege jetkizgen. Munyń rejıssýrasynyń basty ereksheligi – avtor ıdeıasyn, óziniń oı-tujyrymyn akter oıyny arqyly júzege asyrýynda. Spektaklge qatysqan Aıbol Qasym (Jalqytaı), Tashken Dýlat (ákesi), Madına Óserbaeva (Toǵjan), Darııa Ábilmajinova (Kámıla), Nurbol Asqarov (kórshi), Murat Qusaıynov (shef) syndy akterler óz rolderin tolyq meńgergen. Sózdi taza sóıleýmen birge, onyń astaryn ashý, ekinshi plandy seziný, akterlik ansambl men sahnalyq tutastyq bar. Jas rejısser sahnalyq keńistikti utymdy paıdalanyp, uqypty mızansenalardyń qurýy arqasynda «Úzdik rejısserlik sheshim» júldesine ıelendi.
Ǵ.Músirepov atyndaǵy qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatrynyń janynan quralǵan «EGO» teatr laboratorııasy usynǵan «Ol» monospektakli festıvaldiń jańalyǵy boldy. Jas rejısser Erlan Káribaev pen akter Danııar Bazarqulovtyń shyǵarmashylyq tondemi óte sátti shyqqan. Monospektakl – óte kúrdeli dúnıe. Qoıylym boıy sahnada jalǵyz akterdiń kórermen zalyn baýrap, ár sózimen, áreketimen keıipkeriniń oqıǵasyn jetkizý kez kelgen oryndaýshynyń qolynan kele beretin is emes. Sondyqtan da, bul qoıylym usynylǵan janrǵa tolyqtaı jaýap beredi, ári kásibı deńgeıdiń bıiktigin baıqatqan tolyqqandy dúnıe bolyp shyqqan.
Qazirgi HHI ǵasyrdyń teatry – rejısserlik teatr. Ár shyǵarmany rejısser ózindik ınterpretaııasymen, oı‑tujyrymymen sheshedi. Insenırovka avtory D.Bazarqulov Ermek Amanshaevtyń «Úzilgen besik jyry» shyǵarmasyn barynsha qysqartyp, tek bas keıipkerdiń lınııasyn qaldyrǵan. Qoıylymnyń kameralyq sahnada ótetindigin jete eskergen rejısser E.Káribaev keıipkerdiń jan ıirimderin ym-ıshara, qımyl-qozǵalys, dybystyq effektiler arqyly bergen. Sahanada turǵan tegeshke tamshylap urǵan sýdyń dybysy da keıipkerdiń ishki jan-dúnıesin keremet jetkizedi. Kishkentaı alańqaıda oınap júrgen akterdiń aıaǵy syrtqa shyǵyp ketse bolǵany birden dabyldyń daýysy qosylady. Óıtkeni búgingi adam qatyp qalǵan zańdylyqtarǵa qarsy shyǵa almaıdy, bárimizdi ómir bir pishinge, bil kelige salǵan, al bul sheńberdi buzyp shyǵaıyn dese de qoǵam ruqsatetpeıdi. Sahnanyń buryshynda otyrǵan qobyzshy qyz keıipkerdiń ár qımylyn qyńq etken dybyspen berýimen sahnadaǵy jalǵyzdyq pen sharasyzdyq atmosferasyn jetkizedi. Eski teledıdardyń qańqasy da qoıylym barysynda jaqsy rol oınady. Ol ómir ózgergenimen de, adamzat pen qoǵam máselesiniń kóne ekenin baıqatsa, ekinshiden keıipkerdiń jupyny jaǵdaıyn da meńzegendeı. Al jigittiń teledıdarǵa minip alyp qaıyqty eskendeı otyrýy arqyly úlken ómir-teńizde kishkentaı adamnyń júzýide ońaı emes ekendigin kórsetse, sońynda keıipker ekrannyń ornyn skotchpen baılaýy arqyly ár adamnyń ómirine ózgelerdiń kıligýine quqyǵy joq degen oıǵa jeteleıdi. Jalpy E.Káribaev sarań da naqty detaldarmen búgingi áleýmettik máselelerdi tereń qozǵaı alǵan.
Akter Danııar Bazarqulovtyń keıipkeri shynaıy bolmys men fantasmagorııanyń arasynda ómir keshedi. Ol – rýhanı quldyraýǵa túsken, búgingi qoǵamnan, óziniń mardymsyz ómirinen sharshaǵan adam. Akter keıipkeriniń psıhologııasyn tereń túsingen. Bir akterdiń 40 mınýt boıy búkil kórermenderdi kúıgelek kóńil-kúıde ustaýy da keremet. Spektakl bastalǵanda 5 mınýttaı tek tym-tyrys únsizdikte akter ár qımyly, tartqan temekisi, ony óshirip, topyraqqa kómýi, qolyna taıaǵyn ustap alyp onymen aýany keskileýi arqyly keıipkeriniń ishki kúızelisiniń, oıynyń alaq-dúleı bolyp jatqanyn jetkizedi. Ózin Qorqytqa teńegen jigittiń jasy 27. Osydan da rejısser men akter úlken másele kóterip otyr. Búgingi jastardyń qazirgi qoǵamdaǵy ornyn anyqtaýǵa tyrysady. Ne bitirdim, qandaı jetistikke jettim, alda meni ne kútip tur degen suraqtarǵa jaýap taba almaı jas jigit dal bolady, jumystaǵy jınalysta da osy oılaryn aıtýǵa umtylady.
«Ol» monospektakli jas rejısser men akterdiń shyǵarmashylyq potenıalynyń moldyǵyn kórsetip, qazaq teatryn tyń jumyspen tolyqtyrdy. Sondyqtan, bul qoıylym birden óziniń jańa pishimimen kózge túsip, akter Danııar Bazarqulov festıvaldiń «Úzdik er adam beınesi» nomınaııasyna iligýi de beker emes.
Óskemen qalasynan kelgen Jastar teatryń «jańa dramanyń» negizin salýshylardyń biri L.Razýmovskaıanyń tanymal «Dorogaıa Elena Sergeevna» qoıylymyn kórsetti. Búgingi kúnmen úndestire otyryp, tyń rejısserlik sheshimdermen kózge túsken jas rejısser Aıdyn Salbanov bolashaǵynan zor úmit kúttirip tur.
Kezinde keńester odaǵyn dúr silikindirgen pesanyń búgingi kúnmen ózektesip jatqany birden baıqalady. Mektep bitirýshilerdiń ustazdary Elena Sergeevnany týǵan kúnimen quttyqtap kelgendegi oılary basqada. Keshegi tapsyrǵan emtıhannyń qaǵazdaryn aýystyrý úshin seıftiń kiltin almaqshy. Balalar ózderiniń bolashaǵyn oılap, oılaǵan joǵarǵy oqý ornyna túspekshi, olar armandarynyń oryndalýyn tilep, jaqsy ómirdi tańdaǵan búgingi jastardyń kelbeti. Matematıka pániniń muǵalimi Elene Sergeevnada olardyń bolashaǵynyń jarqyn da keremet bolǵanyn qalaıdy. Biraq, ol bolashaqqa qol jetkizý úshin eń aldymen aryń taza, nıetiniń túzý bolý kerektigin alǵa tartady. Osydan konflıkt týyndaıdy.
Rejısser qoıylymda avtor usynǵan ıdeıany tolyqtaı ashyp berdi. Óziniń oı-tujyrymyn birneshe sátti tabylǵan detaldarmen, sýretshi Rasýl Qasymovpen oılasa jasaǵan senografııamen shyǵarǵan. Eger pesadaǵy oqıǵa orny Elena Sergeevnanyń páteri bolsa, Salbanovtyń sheshiminde sahnanyń bir buryshy ǵana páterdi beınelep, ekinshi jaǵy jaǵajaıdaǵy voleıbol alańyna aınalyp, edendi qum basyp, al avansenada ózendi beınelegen vanna ornalasýy óte qyzyqty sheshim boldy. Jáne osy dekoraııanyń qoıylym barysynda tyńbaı oınata alýy da jas rejısserdiń sheberligin kórsetti. Birneshe plandy bir mezette shyǵaryp, áreket árdaıym sahnanyń ár jerinde júrip jatady. Bir-birine dop laqtyryp oınap júrip balalardyń eresektershe áńgime aıtýy, óz máselelerin sheshý jolynda eshteńeden de taıynbaýy bir jaǵynan qorqynysh ty da ekinshi jaǵynan búgingi zamannyń kelbetin anyq kórsetip tur.
Sonymen qatar, rejısser ár keıipkerdiń qolyna tas ustatýy arqyly olardyń taǵdyryn, mazalaǵan oılaryn kórsetkendeı. Eń úlken tas Elena Sergeevnanyń qolynda. Óıtkeni, ol óz isine adal, nıeti túzý, bárine senetin ári keshiretin, basqalar úshin óz ómirin qııatyn jan. Búkil ómirin aýrý sheshesin baǵyp-qaǵyp, óz ómirin qurbandyqqa shalǵan. Jar jylýyn, bala qyzyǵyn kórmeı, bireýlerdiń balalaryn tárbıeleýge, bilim berýge bar kúshin aıamaǵan, mekteptiń kishkentaı ǵana jalaqysyn qanaǵat tutqan ustaz. Biraq onyń bala súıý týraly ishteı armanyn rejısser avansenada ornalasqan kishkentaı ǵana qumnan jasalǵan bala músin arqyly beınelegen. Jalǵyz qalǵanda Elena Sergeevna osy músindi múltiksiz jaǵdaıǵa jetkizgisi kelgendeı sıpalaýy, balalar kelip qalǵanda óziniń ishki arman-tilegin qaýipsizdendirý úshin, eshkimdi oǵan jolatpaý úshin oramalmen jasyryp qoıady. Biraq, oqýshylary oramaldy ashyp qaraýy arqyly, óz tilegine jetý úshin ózgeniń jeke ómirine kıligýge deıin baratynyn da baıqatady. Sońynda on jyl boıy tárbıelep ósirgen shákirtteriniń shynaıy bet-beınesin kórip, bolashaqtan kúder úzgen Elena Sergeevna qolyndaǵy tasymen arman-qııalyn, ıaǵnı jyldar boıy balshyqtan jasap kelgen bala músindi sydyrýy óte áserli ári oıǵa jeteleıtin kórinisterdiń biri. Kim biledi, eger dál sol kúni oqýshylary kelmese sábıdiń músini de Pıgmalıonnyń Galateıasy sekildi kúnderdiń bir kúninde tirilip shyǵa keler me edi. Biraq, ómir shyndyǵy múldem bólek ekenin rejısser naqty kórsete aldy. Degenmen de, osyndaı kúrdeli oılardy arqalaǵan Elena Sergeevnany somdaǵan Dıana Kazykeshovanyń oıyny oıdaǵydaı shyqty deı almaımyz. Jas aktrısaǵa áli de bolsa beıneni tolyqqandy etip jetkizý úshin talaı jumys jasaýy kerektigi baıqalyp tur.
Al, eń kishkentaı tasty rejısser Volodıanyń qolyna ustatýynda da úlken oı jatyr. Onyń áke-sheshesi aýhatty adamdar, ol óz bolashaǵyna kámil senedi, bolashaqta dıplomat bolamyn degen oıynda kúmáni de joq, jáne eń bastysy synyptastaryna emtıhannyń jaýabyn aýystyrýdy qalaı iske arsyrý jóninde de aqyl aıtqan da Volodıa. Rejısser Volodıanyń qolyna kýbık-rýbıkti ustatýy arqyly onyń ómirdi bir oıynshyqqa teńeıtinin de ádemi jetkizgen. Biraq, Abaı Hasenovtyń oryndaýynda Volodıa júıke aýrýyna shaldyqqan adamǵa uqsap ketken sekildi. Akterdiń kekeshtenip sóıleýi, kúıgelek is-qımyldar jasaýy bolashaq dıplomatty kórsetip turǵan joq. Avansenaǵa qoıylǵan vanna da úlken rol oınap tur. Spektakldiń basynda Elena Sergeevna sýǵa kelip qolyn jýyp, jaǵasynda otyryp armandasa, balalardyń kelýimen ol «ómir – ózen» qaǵıdasyn naqty kórsetedi. Vıtıanyń (Zańǵar Akaev) sol sýǵa qulaýy da sımmvolǵa toly. Óıtkeni onyń taǵdyry aýyr, qolaısyz otbasyda ómir súrip jatqan jigit. Bolashaǵy da túsiniksiz. Ómirde birinshi bolyp shalynyp qulaıtyndar da vıtıalar ǵoı... Pasha (Aıdos Nurmaǵambetov) men Lıalıa (Maqpal Eltaıqyzy) da qarym-qatynastaryn sýdyń ishinde sheshedi. Al, fınalda Elena Sergeevnanyń qolyndaǵy tasy-taǵdyrymen sol sýǵa súńgip ketýi de búgingi qoǵamǵa berilmegendigin kórsetedi. Sol taza da pák qalpynda ózi sekildi móldir sýǵa ómirin tapsyrady.
Rejısser oqýshylardy búgingi kúnniń kıimin kıgizip, qoldaryna uıaly telefodardy ustatýy arqyly da qoıylymdy búgingi kúnge jaqyndatýǵa tyrysqan. Jalpy Aıdyn sahnada usynǵan ár zatty keremet ashyp oınata bilgen. Tipti voleıbol torynyń ar jaǵynda turyp oqýshylardyń ustazdarynan keshirim suraýy da, jalbarynyshty únmen shaqyrýy da bir qoǵamda ómir súrip jatqan adamdardyń arasyndaǵy kózge kórinbes arajikti kórsetkendeı. Buǵan oqıǵa mazmunyna saı kelgen mýzyka qosylyp, qoıylymnyń plastıkalyq beınesin quraǵan. Al sahnadaǵy keıipkerlerdiń ishki jan kúızelisin, ásirese Elena Sergeevnany oı mazalaǵanda, psıhologııalyq tebireniske ketkende, armandap qııaldaǵanda sahnaǵa vıolonchelmen mýzykanyń oryndalýy (Nazerke Qabykenova) osy sátterdi tereńdete túsedi. Munyń bári de rejısserdiń oı-tujyrymnan, onyń kórkemdik sezimtaldyǵynan, baıqaǵyshtyǵynan týyndap, barlyǵy da spektakldiń sahnalyq birligin saqtaıtyn prınıpke qurylǵan.
Rejısserlik oı-tujyrym men akterlik oıyn bir arnaǵa toǵysýynan sahnalyq tutastyq saqtalǵan. A.Salbanov sımvol, metaforaǵa, kontrastyq sheshimderge jıi barady. Oıly rejıssýra oryndaýshylyq ónerge qanat bitirip, onyń ózindik ereksheligin anyqtaǵanyn baıqatty. Osydan Shyǵys Qazaqstan oblystyq drama teatry janynan qurylǵan Jastar teatryna «Eń úzdik akterlik ansambl» nomınaııasy tapsyryldy.
Festıvalde aqtóbelik rejısser Meıram Habıbýllınniń birden eki qoıylymy qatysýy jas mamannyń jumyskerligin, izdenimpazdylyǵyn kórsetedi. Ásirese, onyń «Alaqaı» teatrynda N.V.Gogoldiń «Shınelin» qýyrshaqtar arqyly sóıletýi úlken jańalyq boldy. Birinshiden, qazaq qýyrshaq teatrynyń álemdik, naqtyraq bolsaq orystyń klassıkalyq shyǵarmasyna barýy. Ekinshiden, qýyrshaq spektakli bolǵanymen balalarǵa emes eresekter aýdıtorııasyna arnalǵan. Bul jerde shyǵarmashylyq ujym men rejısserdiń qýyrshaq teatry tek balalarǵa arnalǵan qoıylymdardy qoıý kerek degen keńester zamanynan qalyptasyp qalǵan stereotıpti buzǵandary qýantady. Munda balalarǵa arnalǵan áserli oıyn-saýyq ta, tikeleı ári birbetkeı áser etýde joq.
Árıne, jas rejısser Gogoldiń kúrdeli de ataqty shyǵarmasynyń ınsenırovkasyn ózi jasap qýyrshaqtar arqyly qoıýy úlken jumys atqarǵanyn kórsetedi. Degenmen de, Gogoldiń astarly ıýmoryn, kekesindi maǵynasy tolyqtaı ashyldy dep aıta almaımyz. Rejısserdiń kózdegen maqsaty da basqada bolǵany ańǵaryldy. Ol negizgi sıýjettik lınııany saqtaǵan, ıaǵnı basty keıipker Akakıı Akkakıevıchtiń kishkentaı adam ekendigin, ony bári jumsaıtynyn, onyń ıkemsizdigi men jýastyǵyn anyq ashyp kórsetken. Sondaı-aq, sahnada bıiktigi eki metrge jýyqtaı shapandardyń júrýi de búgingi kúnniń adamdary úshin baı kıimniń úlken rol oınaıtynyn meńzegendeı. Osylardyń arasynda konservy bankalarynan jasalǵandaı kishkentaı ǵana adamdy óz-ózderine senimdi úlken shapandarǵa qarama-qarsy qoıǵan. Biraq jarqyraǵan jańa shapan kıgen Akkakıı Akkakıevıchtiń boıynda batyldyqtyń, qımylynda shıraqtyqtyń paıda bolýy da jaqsy sheshilgen.
«Alaqaı» teatrynyń akterleri osy joly da sheberlikterin kórsete aldy. Úlken shapandardyń ishinde otyrǵan olardyń tek qoldary kórinip, daýystary ǵana estiledi. Sol qoldarynyń qımylymen, daýys yrǵaǵymen keıipkerleriniń jeke minezderin, sol sáttegi emoııalaryn tamasha jetkizedi. Temir qańyltyrdan jasalǵan qýyrshaqty júrgizgen Dáýlet Balapanov kishkentaı adamnyń minezin jaqsy asha alǵan. Onyń júrisi, aqyryn kúrsinip qoıyp ózge shapandardan qujattardy jınaýy, tipti olar onyń qýys basyna ýmajdap qaǵazdy tastaǵanda da tek «nege meni renjitesińder?» degennen basqa eshteńe aıta almaýy jańsaq adamdy aınytpaı kórsetti. Petrovıchti oryndaǵan Nurat Muratov shapannyń ishinde bolsa da tiginshiniń minez ereksheligin tamasha beıneledi. Qaltasynan shólmegin shyǵaryp alyp ony artqa qarap turyp qylt-qylt etip ishýi, masaıǵan daýyspen aqyl aıtyp, tiginshiniń eń basty quraly – santımetrmen jumys jasaýy qyzyqty shyqqan. Sondaı-aq basqa shapandardy júrgizgen Qanat Egdir, Aqbóbek Janádilova, Gaýhar Oralbaı, Roza Balǵalıqyzy, Álisher Orynbasarov, Raıymgúl Habıbýllınalar kúrdeli qurylymdy qýyrshaqtardy tiriltip qana qoımaı, qoıylym barysynda onyń ishinen shyǵyp dramalyq sheberlikterin de qosa kórsetti. Ásirese, sońǵy sahnada Akkakıı Akkakıevıchpen qoshtasý kezinde olardyń joqtap otyryp, sybyrlasyp ósek aıtýy, tipti karta oınaýy arqyly búgingi tańda óz ultymyzdyń arasynda kezdesetin jat ta uıat qylyqtardy anyq baıqatty. Rejısser bul jerde sońǵy kezde etek jaıa bastaǵan ulttyq qundylyqtardy joǵaltý, salt-dástúrge nemquraıly qaraý sekildi mentalıtetimizdiń jaǵymsyz qyrlaryn da ashyp kórsetti.
«Shapan» qoıylymynyń sýretshisi Ásııa Qurmanalınanyń eńbegi zor. Shapandar arqyly búgingi qoǵamdaǵy adamdardyń bet-perdesin dál ashqan. Bireýi generaldyń shapany bolsa, ekinshisi jyltyraqqa áýes shyrshanyń jalt-jult etken oıynshyqtaryn ilip alǵan shapan, al úshinshisi tiginshini beıneleıtin túımelerge toly. Sahnanyń tóbesinde ilingen N.V.Gogoldiń portreti joǵarydan ótip jatqan oqıǵaǵa mysqylmen qarap turǵandaı. Zaman aýyssa da adamdar aýyspaıdy degendi meńzeıdi rejısser men sýretshi. Spektakldegi dekoraııa men qańyltyr adam men záýlim shapandardyń avtory – sýretshi Ásııa Qurmanalınaǵa «Eń úzdik senografııalyq sheshim» júldesi ádil berildi.
Festıvalge qatysqan qalǵan tórt qoıylym «Eksperımentaldy izdenis úshin» atty yntalandyrý dıplomymen marapattaldy.
T.Ahtanov atyndaǵy oblystyq teatrynyń qazaq trýppasymen rejısser Meıram Habıbýllın B.Abdýrazakovtyń «Áıel syryn» kameralyq sahnada sheship, áıel zatynyń ishki jan-dúnıesin, psıhologııasyn kórsetý úshin batyl qadamdarǵa barǵan. Sahnadaǵy jeti áıel – jeti túrli taǵdyr. Olardyń armandary men qııaldary, kúl talqan bolǵan ómirleri men aram pıǵyldary áıel zatynyń psıhologııasyn, ishki jan-dúnıesin kórsetedi. Spektaklde jalǵyz qyzyn joǵaltyp alǵan ana beınesi Maıgúl Muzbaevanyń sýretteýinde dara sahnalyq beınege aınalǵan. Aktrısa balasyn izdep, júregindegi úmitin sóndirmeı, ár kórermenniń kózine úńilip suraǵyna jaýap kútken ananyń kóńil-kúıin tap basady.
Sahnadaǵy er adamnyń manekenin bireýi aımalap jaqsy kórip jatsa, ekinshisi janyn kernegen ashý-yzadan óshin alyp jatady. Degenmen de, jezókshelikti basty kásibine aınaldyrǵan qyzdy somdaǵan aktrısanyń anaıy qımyl-áreketter jasatýy turpaıy kórindi. Árıne, zamanaýı sahnada qazir bárin kórsetýge bolatynyń bilemiz. Biraq, rejısserden uqyptylyq pen oryndaýshylarmen rol ústinde jumys isteýdiń proesterine barynsha kóńil aýdarǵanyna mán berýdi suraımyz.
Spektakldiń plastıkalyq beınesin jasap, kórkemdik sıpatyn anyqtaýǵa tájirıbeli de bilimdi sýretshi Aıbek Orynbasar mol eńbek sińiripti. Onyń jumysynda sharttylyq sheshim ádemi úılesim taýypty, sahna keńistigin kórkemdik ólshemmen paıdalanýǵa umtylys bar. Qoıylymnyń fınalynda artqy shymyldyq ashylyp ádemi peızajǵa qaraı áıelderdiń bet alýynda da úlken oı jatyr. Olardyń basynan qandaı qıyndyq ótse de jandary jumaqqa barady. Al bos sahnada er adamnyń jansyz tulǵasy ǵana qaldy...
Jeti áıeldi somdaǵan aktrısalar sahnalyq aıqyndyǵymen, daralyǵymen shyǵarmanyń kórkem-ıdeıalyq mazmunyn ashýyna septigin tıgizgen. Aıgúl Orazalına, Janar Kemalbaeva, Ádemi Najmedenova, Tolqyn Jandybaeva, Maıra Ilııasova, Asıla Týragalıevalar ózderine júktelgen rólderdi ájepteýir meńgergen. Árıne, áıelderdiń psıhologııalyq tolǵanystyń, áreketti oıǵa qurý jaǵynyń jetispeýi, rejısser tarapynan áli de oılastyryla túser degen oıdamyz. Óıtkeni, búgingi kún taqyrybyna arnalǵan «Áıel syry» pesasynyń materıaly mańyzdy daqyzyq.
Qaraǵandy akademııalyq mýzykalyq komedııa teatry usynǵan «Play» performansynyń rejısseri Evgenııa Permıakova sahnalyq úlgisin tabýda, onyń syrt beınesin jasaýǵa ózgeshe sheshimmen kelipti. S.Bekkettiń absýrdtyq shyǵarmasyn ol janryna sáıkes sheshýge tyrysqan. Biraq, mahabbat úshburyshynda adasqan adamdardyń bastaryn ústel ústindegi tabaqtarǵa ornalastyryp, bıshiler arqyly qıymyl-qozǵalystaryn kórsetýi qısynsyz. Bir saǵatqa sozylǵan qoıylym tek mımıka men daýystaryna súıengen akterler (Marat Ajaýbekov, Valerııa Danılova, Darıa Pıven) úshin de, buny qarap otyrǵan kórermen úshin de qıynǵa soqty. Spektakl teatrdyń izdenisin kórsetkenimen, jas oryndaýshylardyń ónerin tolyq asha almady.
Qoıýshy-rejısser keıipkerlerdiń arasyndaǵy qarym-qatysnastardy tereńdetý úshin mýzyka men bıdi jaqsy qoldanǵan. Tango áýeni munda spektakldiń qosymsha komponenti ǵana emes, sonymen birge, sahnany beıneleý quraldarynyń biri ispettes. Al, bıshiler Iýrıı Aldashev, Marııa Sorokına, Aleksandra Nagaıbekovalardyń ádemi de kásibı qımyldary tartys jelisin shıelenistirip, mahabbat atmosferasyn qoıýlatyp, keıipkerlerdiń ishki dúnıesin aralap, onyń tolyq ashylýyna septigin tıgizip tur.
Sh.Qusaıynov atyndaǵy Aqmola oblystyq qazaq mýzykalyq drama teatry V.Konıaevtiń «Tor» psıhologııalyq dramasyn usyndy. Rejısser Muratbek Ospanov pen sýretshis Aıdana Bısembaeva qoıylymnyń plastıkalyq úlgisin jaqsy tapqan. Spektakldiń basy men fınalynda jaryqty sahna tórinde ornalasqan torǵa jáne ár keıipker minip júrgen oryndyqtardyń astynan túsirýi arqyly áserli mızansenalar jasalǵan. Maskúnemdikke, nashaqorlyqqa shaldyqqan alty keıipkerdiń ólgennen keıin jumaqqa ne tozaqqa túspeı torda qamalyp, ózderiniń ótken ómirin baıandaý arqyly bir-birimen qarym-qatynastaryn da anyqtap dal bolady. Sahnada óner kórsetken Marjan Býkeshova, Zúlkápil Batıhan, Darhan Kasenov, Medet Hamzın, Gúlnur Qojanova, Aqmaral Jaılaýovalardyń rólderi daralanbaı jalpylama shyqqan. Óıtkeni keıipkerler rejıssýra tarapynan tolyq paıymdaý tappaǵandyqtan akterlerdiń oıynynda birsaryndylyq basym.
Jalpy nashaqorlyq, maskúnemdik sekildi máseleler búgingi tańda óz ózektiligin joǵaltyp keledi. Árıne, múldem joıyldy dep aıta almaımyz. Degenmen de ótken ǵasyrdyń 90-shy jyldaryna qaraǵanda qazirgi bizdiń 70-80 paıyzy ımanylyq jolynda júrgen jastardy basqa dúnıeler tolǵandyrady. Sonyqtanda bul taqyrypqa arnalǵan aýdarma pesanyń qanshalyqty repertýarǵa kerektigi bar degen suraq týyndaıdy. Búgingi kúnde akterler quramy, rejıssýra men senografııasy kásibı dárejedegi teatrǵa qoıylar talap joǵary. Shyqqan bıiginen tómendemeý úshin teatr kóp jumystar júrgizýi kerek. Eń bastysy – repertýar tańdaýǵa barynsha jaýapty qaraý kerek.
T.Ahtanov atyndaǵy Aqtóbe oblystyq drama teatrynyń janynan qurylǵan «Lestnıa» shyǵarmashylyq laboratorııasynyń Olga Pavlovanyń rejıssýrasymen qoıylǵan «Vrednye sovety dlıa vzroslyh» spektaklinde tórt jas akter mýzykanyń súıemeldeýimen reseılik balalar aqyny G.Osterdiń óleńderi men qazirgi «jańa drama» ókili I.Vyrapaevtyń monologtaryn alma-kezek aıtyp, sahnany shyr aınalyp, óleń yrǵaǵymen bı bılep, qımyl-áreket jasap otyrady. Oryndaýshylar ár sózderin ózderiniń sahnadaǵy áreketterine úılestirip, poezııalyq mazmunyn erkin jetkizedi. Dmıtrıı Belıch, Rýfına Ibragımova, Nıkolaı Doroýk, Serfıma Prıstavka oıyndarynda jastyq jalyn, keıipker harakterin ózderinshe somdaýǵa umtylys bar. Qos avtordyń materıalyn olartereń meńgergen, mol zerttegen, boılaryndaǵy shyǵarmashylyq qyzýlyǵyn aıamaǵan. Degenmen de, qoıylym birtutas kórkem dúnıe bolýyna áli talaı jumys isteý kerektigin aıtqymyz keledi. Dál osy túrinde jaqsy stýdenttik jumystan ári aspaı tur.
Búgingi HHI ǵasyrda ulttyq teatrymyz da zaman talabyna saı jumys isteýi tıis. Tek teatrdyń sahnasyn ǵana paıdalanbaı, jańa keńistikterdi, baǵyttardy, janrlardy ıgerip júrgen álemdik rejısserlerdiń esimderi búgingi kúni jer jarady. Joǵaryda sóz bolǵan qoıylymdar jańa keńistikti (qazaq kórermeni úshin!) ıaǵnı kameralyq sahnany ıgerýge tyrysyp, kórermenmen tikeleı qarym-qatynasta jumys jasaýy búgingi rejıssýramyzdyń eýropalyq úlgidegi zamanaýı teatrdyń kórinisin usyndy, ár qoıylym ózindik jańalyǵymen keldi.
Eki-aq kúnge sozylǵan festıval óte mazmundy boldy. Eń bastysy, jastar bir-birimen tanysty, biriniń jumysyn biri kórdi. Ádilqazylar alqasynyń pikirin bilgenshe asyqty, baıyppen tyńdady. Osydan olardyń arasynda shyǵarmashylyq básekelestik bastalady. Al básekelestik olardy jańa eksperımetterge ıtermelep, shyǵarmashylyqtaryna stımýl beredi. Sondyqtan, bul festıvaldiń ómiri uzaq bolsa eken degen nıet-tilegimiz bar. Osy formattan, baǵyttan alshaqtamaı jyl saıyn jastardy Aqtóbege «Balaýsa» jınap otyrsa ulttyq teatrymyzdyń bolashaqta álemdik arenaǵa batyl shyǵa alatynana senimdimiz. Óıtkeni, «Balaýsa» jańa esimderdi ashyp, zamanǵa saı rejısserlerdiń shyǵýyna túrtki bolady. Sondaı-aq, Aqtóbeniń ózi de bul festıvaldi óziniń brendine, «vızıttik kartochkasyna» aınaldyrsa, qalanyń mártebesi de ósip, kim biledi mádenı týrızm salasyn da keńeıte túsetin shyǵar.
Degenmen de, bolashaqta «Balaýsa» teatr festıvalin halyqaralyq deńgeıge kóterý úshin áli talaı jumys isteý kerek. Eń bastysy qatysýshylardan kelip túsken ótinimderdiń barlyǵyn qabyldaı bermeı, úlken irikteýden ótkizý kerek. Sonymen qatar festıvaldiń talaptaryn naqty kórsetý abzal. Aty «Balaýsa» bolǵandyqtan qatysýshy rejısserlerdiń de jas ereksheligine mán berý kerek sekildi. Ne bolmasa, jastyqtyń belgisi bolyp turǵan atty ózgertken durys shyǵar. Sonymen qatar, ár qatysqan qoıylymǵa bir nomınaııa berý kerek degen oıdan alshaqtaýymyz kerek. Tipti bir qoıylym birneshe nomınaııaǵa ilinýi ábden múmkin. Osynyń barlyǵy teatrlardy alǵa umtylýǵa kómektesedi, kelesi jyly biz birinshi bolýymyz kerek degen oı jumystaryna túrtki bolady. Ádilqazylar alqasyna teatrtanýshylardy kóptep kirgizýimiz kerek. Óıtkeni olardyń oı-pikirleri, taldaýlary bizdiń teatrlarǵa, rejısserler men akterlerge, sýretshiler men sahna jumysshylarynyń qyzmetine ádil baǵasyn ǵana berip qoımaı, bolashaq dúnıelerine de baǵyt-baǵdar usynady.
