«Juban» qoıylymnyń avtorlary – elimizdiń ataqty aqyny Aqushtap Bahtygereeva men M.Áýezov atyndaǵy akademııalyq teatrdyń ádebıet bóliminiń meńgerýshisi, dramatýrg Madına Omarovanyń shyǵarmashylyq tondeminiń arqasynda uly aqynnyń beınesi sahna tórine shyǵyp, onyń búkil ómiri bir saǵattyń kóleminde kórermenge jol tartty. Olar Juban boıyndaǵy fılosofııalyq sıpat, daralyq jáne tıptik erekshelikterdi daryta otyryp, óleńderin sheber paıdalanǵan. Poetıkalyq dramany sahnaǵa qoıǵan rejısser – elimizdiń jas mamany, munyń aldynda respýblıkalyq festıvalderde ózindik oı-tujyrymymen kózge túsip júrgen Gaýhar Adaı. Bul qoıylymda da rejısser oqıǵa jelisin shıratýdy, keıipker áreketin, tartystyń ishki dınamıkasyn kúsheıtýdi oryndy oılastyrǵan.
Shymyldyq ashylǵanda avansenada trıbýnada turǵan aqyn Jubannyń jalyndy sózderinen bastalǵan kórinis onyń dúnıege kelý, eseıý, erjetý syndy kórinistermen úılesip, bir birin tolyqtyryp tolyqqandy kartınany kóz aldymyzǵa elestetedi. Aqynnyń taǵdyry áleýmettik qubylystarmen úılesim taýyp, dáýir sıpaty men tynysyn aıqyndaı túsken.
Eger avtorlar Jubannyń áreketin tek shyǵarmashylyǵymen, aqyndyǵymen shektep qoısa, onyń beınesi plakattyq úlgiden aspaǵan bolar edi. Dramatýrgter kórermendi aqynnyń búkil ómiriniń kúrdeli baspaldaqtarynan ótkizdi. Asharshylyq, soǵys, jáne jeltoqsan oqıǵasy kezindegi Jubannyń basshylar aldyndaǵy jalyndy sózi syndy oqıǵalar men qaqtyǵystarda akter Temirjan Mataev aqyn minezine barynsha tereńdeıdi. Sol arqyly onyń ómirlik pozıııasyn, bıik adamgershiligin, rýhanı dúnıesin nanymdy ashqan. Degenmen de Jubandaı kúrdeli beıneni meńgerýde T. Mataevtyń izdenisi úlken shyǵarmalyq nátıjege jetýkizýmen birge, áli orny tolmaı turǵan olqylyqtary da bar. Jubannyń sahnalyq tulǵasyna kórkemdik irilik pen jınaqtylyq, ishteı salmaqtylyq, monologtardy aıtýda ishki kóńil-kúı men oı qozǵalystary jetispeıtin tustar áli bar kórindi.
Jastyq qyzýmen urys dalasynda ańqyldaq ta, aq jarqyn minezimen ketken jigit Jubannyń soǵysta jaýynger dostarynan aıyrylyp, bireýine «keńestiń oǵy» tıgenine sene almaýy arqyly akter Quralbek Qattashev aqynnyń eseıýi sátterin sýrettegen. Al, bala Jubandy somdaǵan Jasqaırat Valıýllıev anasyn Jabas baıdyń (Jylqybyı Jubatov) qorlyǵynan qutqaramyn dep ózi soqqynyń astynda qalýy, balalyq minezben kóz jasyn jasyra almaı jylaýy, anasyna erkelep, asyr salyp oınaýy arqyly ómirge qushtar jannyń súıkimdi beınesin jetkizedi. Soǵysqa attanar sahnasynda rejısser bala Juban men aqyn Jubandy birdeı shyǵaryp, bul sátti eki akterdiń eki túrli psıhogııalyq tebirenispen jetkizýi de qyzyqty sheshim boldy. Q.Battashev optımızmmen bolashaqqa qarap, ózi barsa tap bir soǵysty toqtatatyndaı sezimmen anasymen qoshtassa, Q.Valıýllıev qorqynyshyn, jas júreginiń úreıin «barmaımyn» dep jylaýy, anasynyń etegine jarmasýy arqyly jaýynger Jubannyń ishki jan-dúnıesin tamasha sýrettegen kórinisterdiń biri boldy.
Teatrdyń jetekshi akterleriniń biri – B.Isalıevanyń ánshilik óneri men dramalyq óneri Zeriptiń balasyna degen analyq sezimin, saǵynyshy men kúıinishin áldılegen ánmen, ishki dramatızmmen jetkizgen. Balasymen «komandır men jaýynger» bolyp oınaýy, soǵysqa ketkende onyń taǵdyryn oılap ýaıym shegýi, ishteı tebirenip kúızeliske túsý kóńil-kúıin, psıhologııalyq tolǵanystaryn spektakldiń ár kórinisinde oqıǵa mazmunyna, áreket tabıǵatyna laıyqty beıneleý tapqan.
Erbol Esendosovtyń Basshysy búgingi urpaqqa zulamat zamannyń shyndyǵyn jetkizgendeı boldy. Joǵarydan tómenge qarap turyp, estimegendeı «A?» deýiniń ózinde qazaq ultyna degen mensinbeýshiligi anyq baıqalady. Tómende, aıaǵynyń astynda tepkige jyǵylǵan qazaq jastaryn appaq qar basqanda da onyń ústine bir qyraýda túspeı, sol «tap-taza» kúıinde minberinen túsip aspaı-saspaı ketip bara jatyp, túk bolmaǵan keıippen «A?» degenine akter úlken mán bergen.
Spektaklde bulardan basqa ótkinshi keıipkerler rólderi de ózderiniń daralyq sıpatymen kóringen. Janargúl Qurmanǵalıeva (Sofııa), Dýlat Oqasov (Moldaǵalı), Elmıra Maqasheva (áıel), Horlan Shamelova (kempir), Saýlaýat Túmenov (shal), Jambyl Zaev (Qubash) sııaqty akterlerdiń jasaǵan shaǵyn beıneleri este qalarlyq detaldarmen baıqalyp, ári bular akterlik ansambl quraǵan.
Árbir keıipker mineziniń ereksheligin ashýmen birge, rejısser Gaýhar Adaı kópshilik kórinisterine, qoıylymnyń ózindik sahnalyq úlgisine jete kóńil aýdarypty. Spektakldiń basyndaǵy ashtyq jyldaryn kórsetkende bir-biriniń jegen tamaǵyn ańdyǵan, ashynǵan halyqty shyǵarady. Moldaǵalı ólgen kezde akterlerdiń biriniń ústine biri bastaryn qoıýynan molanyń beınesin kóz aldymyzǵa ákelýi óte áserli kórinisterdiń biri. Oq tıgen jaýyngerlerimizdiń mert bolýyn plastıkalyq qımyldarmen kórsetýi – soǵys dalasynan eles berip ótedi. Al elimizdiń talaı jyldar otarshylyqta bolýyn aıaqtary temir shynjyrmen kisendelgen, ár adymy sol shynjyrdyń syldyraýymen ótetin sahnanyń emoıonaldyq áseri zor. Jeltoqsan kóterilisin sýrettegende shynjyrdan bosanǵan halyq endi ony qoldaryna ustap tóbesine kóterýi arqyly «oıanǵan qazaqty», al júgirgen, súringen, qulaǵan qyz-jigitterdiń ústin appaq qarmen jabylýy elimizdiń ańsaǵan táýelsizdigine jetý sátterin beıneleýdegi utymdy tabylǵan detaldar, halyqtyń namysyna tıip, patrıottyq sezimin eriksiz oıatatyn kórinister boldy. Jalpy, qoıylymǵa erekshe temporıtmdi bergen plastıka men qaýyrt qımyl-qozǵalysqa, horeografııaǵa (baletmeıster Qarlyǵash Qaıyrbekova) negizdelgen osy kópshilik sahnalar boldy.
Rejısser men sýretshi Gúldana Jurqabaeva sahna alańyn tutas qamtyp, avansenadan bastap artqy plandardy da oınatýynan dramanyń kórkemdik aýqymy keńip, akterlerdiń áreket jasaýyna qolaıly keńistik jasalǵan. Jekelegen kórinisterdiń sheshimi, syrt pishinderi tartymdy, oı salady. Bulardan spektakldiń úlgisi quralǵan. Máselen, sahna ortasynda ornalasqan qara tústi konstrýkııany yńǵaıly qoldanǵan – úıdiń tóbesi, áskerı eshalon, sońynda úlken er toqymǵa aınalady. Al, kópshilik sahnalarda allegorııaǵa júginip sheshýi de sýretshi tarapynan oń tabylǵan ádis. Alǵashqy kópshilik sahnany kók tústi kıim kıgizip, akterlerdiń betterin aǵartyp, kózderin alaıtyp, shashtaryn úrbıtip grım jasaýy arqyly Ashtyqtyń jıyntyq obrazyn berse, kelesi soǵys sahnasyndaǵy qyzyl tústi kostıýmder arqyly qan maıdandy belgileıdi.
Avansenaǵa mıkrofon aldynda trıbýnadan sóılep turǵan Jubandy ornalastyrý – qoıylymnyń áleýmettik jelisin ári qaraı jalǵastyryp áketý úshin tabylǵan utymdy sheshim, shyǵarmanyń ıdeıalyq-kórkemdik ereksheliginen týǵan izdenis. Al, qoıylymnyń sońyn úlken ertoqymnyń ústinde otyrǵan Jubanmen aıaqtaýy da – ulttyq qundylyqtardyń saqtalaýy, qazaq halqynyń jaryqqa, ashyq dúnıege, kedergi-qarsylyqqa moıymaı ilgeri umtylý, bolashaqqa úmit artý – spektakldiń fılosofııalyq oı-túıini.
Spektakl aqyn men dramatýrg, rejısser men sýretshi jáne teatrdyń shyn maǵynasyndaǵy shyǵarmashylyq yntymaqtastyǵynyń nátıjesi. Spektakl búgingi jas urpaqty azamattyqqa, belsendilikke, óziniń qadir-qasıetin bilýge, adaldyqqa shaqyryp, Jubandaı uly adamnan úlgi alýǵa baǵyttalǵan. Mundaı qoıylymdar kórermenniń tarıhı derekter men ult tulǵalaryna degen durys kózqarastyń qalyptasýyna yqpal jasaıdy. Sondyqtan «Juban» qoıylymy Oral teatrynyń repertýarynda uzaq turaqtaıdy degen senimdemiz.
