Sońǵy jyldary atalmysh ujymnyń óz qazanynda ózi qaınap, eshbir teatr festıvalderine qatyspaı dara ómir súrip jatqan teatrlardyń biri ekenin jasyrmaımyz. Eger sońǵy bes jyldaǵy repertýaryna muqııat úńiletin bolsaq, álemdik jáne ulttyq klassıkalyq týyndylardyń qoıylmaǵanyn baıqaý qıyn emes. Shynyn aıtý kerek, komedııa jáne tragedııa janryndaǵy spektaklderdiń sany bar da, sapasyna kelgen kezde aýyz toltyryp aıtatyn, kórkem-ıdeıalyq tutastyǵymen eleń etkizetin spektakl tappaısyz. Osyndaı shyǵarmashylyq turǵydan tyǵyryqqa tirelgen teatrdyń jumysyn jandandyrýǵa ótken jyldyń sońynda teatr dırektory bolyp taǵaıyndalǵan Saltanat Abýlgazıeva birden kirisip ketti. Buǵan joǵaryda atalǵan spektakldi qoıýǵa rejısser Danııar Bazarqulov pen sýretshi Tamara Ohıkıandy (Grýzııa) shaqyrǵany dálel. Bul bastamany qýana quptaǵan ujym músheleri jumyla jumys istep, spektakldiń sátti shyǵýyna bar kúshterin saldy. Sonymen birge, teatr basshylyǵy budan bylaı árbir jańa premeraǵa teatr synshylary men óner adamdaryn shaqyryp, shyǵarmashylyq baılanystardy kúsheıtýdi qolǵa alyp otyr.
Sonymen, eki kún qatarynan anshlagpen júrgen «Men» qoıylymy Oral qalasynyń ónersúıer qaýymyna ózgeshe tartý boldy. Oblys ákimi Ǵalı Esqalıev pen oblys ákiminiń orynbasary Serik Egizbaev, qala ákimi Abat Shynybekov spektakl premerasyn kórip jyly lebizderin bildirdi. Aldaǵy ýaqytta da, teatr jumysyn jandandyrýǵa qatysty usynystarǵa qoldaý kórsetetinderin aıtyp erekshe yqylastaryn tanytty.
Endi spektakldiń kórkemdik deńgeıi týraly áńgime qozǵaıtyn bolsaq, D.Bazarqulov tańdap alǵan týyndynyń basty ıdeıasyn búgingi kúnniń ózekti máselelerimen ushtastyra alǵan. Absýrd janryndaǵy pesalardyń basty nazarynda áreket pen sharpysýdyń birinshi kezekte turmaıtyndyǵy drama teorııasynan jaqsy málim. Munda avtor belgili bir másele tóńireginde aqylǵa syımaıtyn jeke oı-tolǵanystaryn alǵa shyǵarady. Sondyqtan, sahnada kórsetilip jatqan áreketter logıkalyq turǵyda sabaqtaspaıdy. Munyń basty sebebi, kórermen daǵdyǵa aınalǵan ádetterden bir sátke bosap, ózderiniń oı-qııaldaryn ártarapqa sharyqtatyp, ómir qubylystaryna basqa qyrynan qaraýǵa múmkindik alady. Mundaı pesalarda oqıǵanyń orny men ýaqyty naqty emes, oısyz ári beı-bereket derekter, túsiniksiz minezder, áreketter men sózder jıyntyǵy bolyp kórinedi. Alaıda, absýrd dramalaryna muqııat úńiletin bolsaq, osy elementterdiń arasynda logıkalyq baılanystyń baryn atalǵan janrdyń kórnekti ókilderi J.Jene, E.Ionesko, S.Bekket t.b. ózderiniń shyǵarmalarynda anyq kórsetip bergen bolatyn. Osy dramatýrgtermen qatar absýrd janrynda batyl qalam terbegen S.Mrojektiń kez-kelgen týyndysy rejısserlik qııaldyń sharyqtaýyna mol múmkindik beretinin álemdik teatrlardyń mysalynan jaqsy bilemiz. Al, qazaq teatr sahnasynda alǵash ret qoıylyp otyrǵan atalmysh shyǵarma D.Bazarqulov rejıssýrasynda ózinshe órnekteldi. Pesadaǵy kórinister jelisi Menniń atynan baıandalatyndyqtan ǵana emes, ondaǵy oılardyń tereńdigin jetkizý maqsatynda rejısser spektakldi «Men» dep atap, onyń taǵdyry arqyly ózgelerdiń sanasyna silkinis jasaýdy kózdegen. Sahnada bir otbasynyń ómiri kórsetilgenimen de, rejısser qarapaıym halyq pen memleket bıligi arasyndaǵy alshaqtyqty ótkir ájýamen beıneleı otyryp, ár adamnyń ózindik «Meni» qandaı jaǵdaıda ózgeretindigine oı júgirtken.
Spektakl tutasymen Men – Erbol Esendosovtyń basynan keshken oqıǵalarǵa qurylǵan. Áıeli, eki balasy, qaıyn atasy, qaıyn enesimen bir shańyraq astynda tatý-tátti ómir súrip jatqan Menniń baqytty ómiri aıaq-astynan kúl-talqan bolyp buzylady. Memlekettiń tapsyrmasymen úıine basa kóktep kirgen tórt dıplomat onyń úıin ekige qaq bólip shekara júrgizip tastaıdy.
Akter Menniń jan-kúıin, psıhologııalyq tolǵanystaryn ılanymdy jetkizdi. Spektakldiń alǵashqy sahnalarynda E.Esendosovtyń árbir til qatýy oınaqy ázil men qaǵytpa qaljyńǵa qurylyp, óz keıipkeriniń jany jaısań, meıirimdi adam ekenine sendire aldy. Odan keıingi kórinisterde aınalasynda ótip jatqan saıası oqıǵalardyń shıelenisýi Menniń janyn jaralap, eńsesin eze bastaǵanyn akter baıaý qımyldarmen jetkizedi. Óziniń tóseginiń ústinen ótetin, ıaǵnı shekaradan bóten adamdardyń jer aýyp bara jatqanyna únsiz kónedi. Birde júresinen otyryp alyp kúızelse, endi birde ornynda turǵan qalpy oıǵa shomady. Rejısser Menniń osy sahnadaǵy kóńil-kúıin, dármensizdigin onyń ekrandaǵy beınesi arqyly áserli bederlegen. Moınyna deıin sýǵa batyrylǵan Men – E.Esendosovtyń kózderi muńǵa batqan. Bárin kórip tursa da, ún shyǵara almaıtyn ol qorlyq pen zorlyqqa eti ólip ketkenin sý ishinde esineý arqyly sezdiredi. Onyń sýǵa batyrylyp turýy da sımvoldyq oıdy meńzeıdi. Iaǵnı, belshesinen batqan pendeniń sol sýdan shyǵý-shyqpaýy ekitalaı. Menniń sahnadaǵy beınesi bir adamnyń taǵdyryn ǵana emes, osyndaı kúıdi keship jatqan kóptegen memleketterdiń jaǵdaıyn ańǵarýǵa bolady. Demek, óz elinde otyryp, basqa memleketterdiń qursaýynan shyǵa almaıtyn beıshara haldi rejısser metaforalyq astarmen jetkizgen.
Spektaklde bir otbasynyń músheleri arqyly úsh býyn urpaqtyń ómir tynysy kontrasti boıaýlarmen kórsetilgen. Qoıylym bastalǵan kezde ul men qyz balanyń kompıýterde oınap otyrǵan oıyndary úlken ekran arqyly kórsetilip turady. Atys-shabysqa, qan tógiske, jantúrshigerlik qatygezdikke qurylǵan oıynǵa qunyǵyp, bastarymen kirip ketken ekeýi kompıýter óship qalǵan kezde oıyn áserinen shyǵa almaı ózderine qaraı kele jatqan ákelerin «atyp» oıyndaryn jalǵastyra jóneledi. Olardyń qolyna túsip qalǵan ákesi «ólip» qutylady. Onyń jyǵylǵanyna máz bolǵan balalary (Zamanbek Áshim, Nurjııan Hasanova) masaırap júgirip ketedi. Bul jerde rejısser spektakl prologinen bastap búgingi jas jetkinshekterdiń ata-ana baqylaýynan ketip, kompıýter qursaýynda óz betterinshe ósip jatqanyn kórsetip ótken. Sol sııaqty otbasy músheleri jınalyp, teledıdar kórýge otyrǵan kezde birneshe arnany qosady, al onda tek qana jaǵymsyz jańalyqtar aıtylyp jatyr. Áıteýir bir arnadan túrik melodramasy jylt etkende barlyǵy birdeı súısinip qarap qalady. Zaldaǵy kórermen kúlip qabyldaǵan bul kórinisten dál búgingi qazaq televızııasyn túrik serıaldary jaılap alǵanyn ańǵarý qıyn emes.
Qaıyn ata – Temirjan Mataev pen Qaıyn ene – Elmıra Maqashevanyń qımyl-qozǵalystarynan, sózderinen belgili bir zańdylyqtarmen ómir súrýge ábden beıimdelip ketken adamdardy kórýge bolady. Ásirese, Qaıyn eneniń ár sózdi sozyp sóıleýi, tasbaqanyń júrisindeı baıaý qımyldaýy, qaıta-qaıta saǵattyń neshe bolǵanyn anyqtap aıtyp otyrýyna rejısser tereń maǵynalar sıǵyzǵan. Degenmen, bul roldegi aktrısanyń daýys ekpininde jasandylyq bar. Oryndaýshy kerisinshe, ómirdegideı qarapaıym daýyspen sóılese nanymdyraq bolar edi.
D.Bazarqulov dramatýrg mátinin burmalamaǵan, biraq keıipkerlerdiń dıalogterine óz tarapynan qystyrma sózder qosqan. Aıtalyq, Qaıyn ene – E.Maqasheva ár kún saıyn qyzyna túshpara pisirip berýdi talap etedi. Basqa tamaq jemeıtinin aıtyp janjal shyǵarady. Bul arqyly zamany ótip bara jatqan adamdardyń jańalyqty qalamaıtynyn uǵamyz. Sol sııaqty tamaqty kóbirek ishkisi keletin Qaıyn atany keskindegen T.Mataev qatyp-semip qartaıǵan adamnyń ómir boıy toıymsyzdyq pen ashkózdik qasıetterin jeńe almaǵanyn sózderinen, bet-júzinen, ısharalarymen tanytyp otyrdy.
Menniń áıelin somdaǵan Toǵjan Gabdýlovaǵa absýrd janryndaǵy shyǵarmada oınaý qıyndyq tıgizgeni birden baıqaldy. Ol spektakldiń basynan sońyna deıin bir saryndy qalpynan ózgermedi. Tyǵyryqqa tirelgen, tuıyqqa qamalǵan, tosqaýylǵa tap bolǵan áıeldiń psıhologııalyq ózgeristeri onyń oıynynda múlde aıqyndalmaǵan. Keıipkerdiń sózderi bir boıaýmen, bir emoııamen aıtyldy. Tipti, kúıeýimen sóılesetin sońǵy sahnadaǵy áıeldiń jan arpalystaryn jetkizýde de aktrısanyń sheberligi jetpeı qaldy.
Spektakl oqıǵasynyń erekshe ekpin-yrǵaqpen órbýine tórt dıplomattyń áreketi aıryqsha yqpal etti. Rejısser bularǵa birdeı qara kostıým kıgizip, kóılekteriniń jaǵasyn moıyndaryna ilip, qalǵan bóligin aldaryna bos jibergen. Syrt qaraǵanda memleket isin júzege asyryp júrgen qyzmetkerler bolyp kóringenimen olardyń jasaǵan áreketterinen búgingi kúnniń «shash al dese, bas alatyn» sholaq belsendilerin kórýge bolady.
Bul rolderdegi Jasqaırat Valıýllıev, Azat Myńbaev, Aqjol Ihsan, Amanjol Satqanbaev ádemi akterlik ansambl túzdi. Olardyń sahnadaǵy plastıkalyq ıkemdilikteri, bet-júzderiniń tez qubyla qalýy óz keıipkerleriniń jan-jaqty ashylýyna jaqsy kómektesken. Akterlerdiń shıraq qımyl-qozǵalystary men sózderi kóz ilespes jyldamdyqta, óte joǵary qarqynmen óristedi. Halyqtyń aldynda ýáde berip, syrt aınala bere bir-biriniń jaǵasynan alyp salǵylasyp ketetin dıplomattardyń áreketterin ájýa-mysqylmen kómkergen. Al, qarapaıym halyqtyń basqan qadamyn ańdyp, únderin shyǵarmaı, tipti, shekarany syltaýratyp jazyqsyz kempirdi (Qaıyn ene) atyp tastaýlary olardyń jaýyzdyqtaryn pash etedi. Mundaı adamdardyń oı-pıǵyldary men ómirlik fılosofııalary akterlerdiń oıynynda teatrlyq tilmen aıshyqty beınelendi. Jalpy qazirgi kezde dál osyndaı adamdardyń dáýiri ústemdik quryp turǵanyn zaldaǵy kórermender esh qıyndyqsyz uǵyp otyrady.
Spektakldiń kórkemdik ıdeıasynyń ashylýyna jáne mızansenalardyń durys qurylýyna rejısser men sýretshi oılarynyń bir jerde toǵysýy yqpal etken. Sahnanyń eki jaǵyndaǵy appaq qabyrǵalarǵa bite ornalasqan birneshe úlken qulaqtar jandy keıipkerlerdiń rolin atqarady. Menniń úıine kelgen dıplomattardyń qandaı sheshimge toqtalatynyn bilgisi kelgen otbasy músheleri bir-bir qulaqqa jabysyp, tyń tyńdaıdy. Sahna syrtyndaǵy dıplomattardyń sybyrlasqan daýystary ishke birde estilip, birde estilmeı tursa, ishtegilerdiń sózderi syrt jaqtaǵylarǵa anyq estiledi. Negizinen qulaqtarda birneshe sımvoldyq mán bar. Iaǵnı, bul jeke adamdardyń ǵana emes, memleketterdiń de qulaq túrip, birin-biri ańdyp otyrǵanyn anyq baıqatady. Shartty túrde Menniń úıindegi bólmeler men jıhazdardyń qyzmetin atqaratyn sahna ortasynda ornalasqan uzyn taqtaılar alystan qaraǵanda shekaranyń syzyǵyn ańǵartady.
Spektakl sońynda kúsh-qýaty sarqylǵan Men - E.Esendosov ábden sharshaǵan keıipte kórinedi. Ol shekara asyp jatqan adamdarǵa del-sal kúıde qarap qalǵan. Osy sahnadaǵy rejısserlik oı túsinikti bolsa da akter uzaq paýza jasap jibergen. Tóbeden túsirilgen maskalar shekara asqan adamdardyń beımálim tuńǵıyqqa súńgip, taǵdyrlarynyń qalaı bitkeninen habardar etedi. Eń sońǵy sátte teledıdardan «Tom men Jerrı» mýltfılmin tamashalaı otyryp, qarqyldap kúlgen Men jerge qulaıdy. Bul rejısserlik sheshim mýltfılmde kórsetilgendeı áldilerdiń álsizderge jasaǵan qysymyn nemese álsiz bolsa da, qýlyǵy men sumdyǵy birinshi júretin adamdardyń qaısysy jeńetinin kórermenderdiń ózderine júkteıdi.
Sonymen, D.Bazarqulov bul spektaklinde de áleýmettik taqyryptardy batyl qozǵaýdaǵy izdenisin jalǵastyryp jatqanyn kórsetti. Sahna keńistiginde ózgeshe qozǵalyp, ózgeshe oılaýǵa jáne oınaýǵa bolatynyna akterlerdi tarta alǵan. Endeshe, muny kez-kelgen teatr festıvaline erkin qatysa alatyn spektaklderdiń biri demekpiz.
