Búkil sanaly ǵumyryn ulttyq ónerdi órkendetýge arnaǵan uly aktrısanyń mereıtoıy bıyl Birikken Ulttar Uıymynyń Bilim, Ǵylym jáne Mádenıet jónindegi Uıymynyń (IýNESKO) ataýly kúnder kúntizbesine engizilgenimen erekshelenip otyr.
Bıylǵy festıvalge Shyǵys Qazaqstan oblysynyń drama teatry (Óskemen) M.Áýezovtiń «Qandy azý» poetıkalyq tragedııasymen (rej. B.Uzaqov), Abaı atyndaǵy Shyǵys Qazaqstan oblysynyń memlekettik qazaq mýzykalyq drama teatry (Semeı) Á.Aqtaıdyń «Ahmettiń amanaty» dramasymen (rej. E.Jýasbek), F.M.Dostoevskıı atyndaǵy memlekettik orys drama teatry (Semeı) G.Markestiń «Perishte» psıhologııalyq kloýnadasymen (rej. P.Nevedomskaıa), N.Bekejanov atyndaǵy Qyzylorda oblystyq qazaq mýzykalyq drama teatry E.Tóleýbaıdyń «Abaı» tragedııasymen (rej. H.Ámir-Temir), Nomad teatry (Nur-Sultan) M.Freınniń «Teatr 180» komedııasymen (rej.S.Qamıev), Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatry (Almaty ) M.Ladonyń «Adam-zat» dramasymen (rej. D.Bazarqulov), Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Memlekettik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatry (Nur-Sultan) Nızamıdiń «Láıli - Májnún» poemasy negizinde qoıylǵan spektaklimen (rej. B.Abdýrazaqov), M.Gorkıı atyndaǵy Memlekettik akademııalyq orys drama teatry (Nur-Sultan) A.S.Pýshkınniń «Evgenıı Onegınimen» (rej. Iý.Kvıatkovskıı), N.Jantórın atyndaǵy Mańǵystaý oblystyq mýzykalyq drama teatry (Aqtaý) N.Saýdanbekulynyń «Álıhannyń amanaty» dramasymen (rej. G.Merǵalıeva), J.Aımaýytov atyndaǵy qazaq mýzykalyq drama teatry (Pavlodar) B.Soqpaqbaevtyń «Balalyq shaqqa saıahat» dramasymen (rej. J.Sadyqov), S.Muqanov atyndaǵy Soltústik Qazaqstan oblystyq sazdy drama teatry (Petropavl) B.Jaqyptyń «Jan daýysy» saýndramasymen (rej. F.Moldaǵalıev), «Darıǵa-aı» jastar teatry (Semeı) E.Amanshaevtyń «Daýys. Daý is» («Úzilgen besik jyry») pesasy boıynsha qoıylǵan spektaklimen (rej. G.Adaı) qatysty.
Atalmysh merekelik is-sharaǵa Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń festıval erejesi boıynsha sońǵy eki-úsh teatrlyq maýsymda jaryqqa shyqqan spektaklder qatystyryldy. Bul aldyn-ala saraptamalyq keńes músheleriniń talqysynan ótken qoıylymdardyń ǵana joldama alýyna múmkindik jasady.
Endi munyń kórkemdik sapasyna qaraı oıysatyn bolsaq, burynǵymen salystyrǵanda teatrlarda biraz izdenisterdiń baryna kýá boldyq. Barlyǵymyz jaqsy bilemiz, festıval jaı mádenı mereke emes. Buǵan naǵyz kásibıliktiń kórigin qyzdyratyn báseke dep qaraǵanymyz jón. Kez-kelgen festıvaldiń negizgi maqsaty teatr óneriniń jetistikterin kópshilik aldynda tarazyǵa tartyp, kásibı salmaǵyn bezbendeý arqyly búgingi sahnalyq ónerdiń qaı baǵytqa oıysyp bara jatqanynan habardar etý. Osy turǵydan qarasaq, alys-jaqyn shetelderden rejısserler shaqyryp shyǵarmashylyq baılanys jasap júrgen Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Memlekettik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatrynyń, M.Gorkıı atyndaǵy Memlekettik akademııalyq orys drama jáne F.M.Dostoevskıı atyndaǵy memlekettik orys drama teatrlarynyń spektaklderi kórkemdik sapasynyń qundylyǵymen birden kózge tústi. Atalǵan ujymdardyń qoıylymdarynan búgingi álemdik teatr ónerinde bolyp jatqan jańalyqtardyń yqpaly baıqalady. Basqa elderden shaqyrylǵan rejısserlerdiń jumysy sahnada jınaqy, júıeli sheshimimen, beıneli jasalǵan kórkem kórinisterimen, aıshyqty da kórikti sýretterimen este qaldy.
Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Memlekettik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatry parsynyń ataqty aqyny Gánjaýı Nızamıdiń «Láıli-Májnún» poemasy boıynsha qoıylǵan spektaklin (sahnalyq júıesin jasaǵan B.Abdýrazakov) kórsetti. Poemanyń negizi Nızamıden alynǵanymen, spektaklde Hafız, Muhammed Fızýlı, Jalaleddın Rýmı, Shákárim Qudaıberdiulynyń óleń joldary qosylǵan. Qazaqstanda «Láıli-Májnún» balet teatrynyń repertýarynan oryn alǵan týyndylardyń biri. Al drama teatrynda tuńǵysh ret qoıylýy mádenı ómirimizdegi eleýli jańalyq desek artyq aıtqandyq emes.
Spektakldiń qoıýshy rejısseri Tájikstan Respýblıkasynyń belgili óner qaıratkeri, alys-jaqyn shetelderge keńinen tanymal Barzý Abdýrazaqov. Ol qoıylymnyń kórkemdik kiltin, plastıkalyq formasyn, beınelik sheshimin ádemi oılastyrǵan. Shymyldyq ashylysymen Shyǵys halyqtaryna tán atmosferany birden sezinesiń. Bederli oıý-órnektermen kómkerilgen dekoraııa men kózdiń jaýyn alatyn keıipkerlerdiń kostıýmderi (áıelderiń bastaryna tartqan oramaldary men kóılekteri, erlerdiń sáldeleri men uzyn shapandary) kórermenderdiń kóńil kúıin kóterip, spektakldiń romantıkalyq sazyn kúsheıtýge septigin tıgizdi.
Qoıylym oqıǵasy sahna ortasyna ornalasqan ishine qum toltyrylǵan dóńgelek sheńberde ótedi. Buǵan rejısser men sýretshi Qanat Maqsutov kóptegen fılosofııalyq oılardy sıǵyzǵan. Dóńgelek - sheksizdiktiń belgisi, jer de dóńgelenip aınalady, adamdardyń ómiri de dóńgelenip óte shyǵady degen t.b. uǵymdardy alǵa tartqan.
Rejısser spektakldi erekshe yrǵaq-ekpinge baǵyndyrǵan. Dárýishtiń aýzymen baıandalatyn oqıǵa kórermenderdiń kóz aldynda qas-qaǵym sáttiń arasynda óte bastaıdy. Bir perzentke zar bolǵan dáýletti baıdyń Alladan bala surap jalbarynǵany, ile-shala onyń tileginiń qabyl bolyp Kaıs atty sábıdiń dúnıege kelgeni aıtylady. Osy sátte dóńgelek sheńber ishindegi ómir qaınap, óz aǵysymen júre jóneledi.
Qoıylym oqıǵasynyń dınamıkaly órbýine Dárýish rolindegi Erjan Nurymbettiń akterlik sheberligi aıryqsha yqpal etti. Ol sheńber ishine kirse balalardy óner-bilimge úıretýshi ustazǵa, odan shyqsa júrgizýshige aınalyp lezde kelesi keıipkerdiń beınesine aýysyp otyrdy. Áýezdi daýysymen óleń joldaryn maqamyna keltirip oqyǵanda naq shyǵys halqynyń shaıyrynan qıssa tyńdaǵandaı sezimge bóleıdi. Onyń qımyl-qozǵalysy, bet-álpetindegi qubylystar, únindegi qobaljýlar eki jastyń basyna túsken qıyndyqtarǵa baılanysty ózgere qalady. Qolyna ustaǵan kishkentaı jez qońyraýdyń syldyryna qaıta-qaıta qulaq túrip, ómirdiń toqtamaı alǵa jyljı beretinin sımvoldyq turǵyda uqtyrady. Poemanyń kórkemdik aıasyn keńeıtip, búgingilik sıpat berý turǵysynan qaraǵanda akterdiń oryndaýyndaǵy qazaq ánderi sahnadaǵy oqıǵany qoıýlatyp, fılosofııalyq mánin tereńdete túsken.
Spektaklde mahabbat azabyn tartqan qos ǵashyqtyń jan-kúıindegi arpalystardy kórsetýdi B.Abdrýazakov basty maqsat etken. Onyń ınterpretaııasyn durys túsingen akterler jasandylyqtan aýlaq, sahnada shynaıy ómir súrdi.
Bir-birine qosyla almaı eki jaqta muńaıǵan ǵashyqtardyń sherli únderin jas oryndaýshylar Májnún - Oljas Jaqypbek pen Láıli - Inabat Ábenova ılanymdy jetkizdi. Spektakldiń eń basty jeńisi de osy keıipkerlerdi oınaıtyn oryndaýshylardyń boıynan jastyqqa tán sulýlyq pen tartymdylyqtyń qabysýynda demekpiz.
Májnún - Oljas Jaqypbektiń syrt kelbeti, jaǵymdy úni kórermenderdi birden baýrap aldy. Kaıstyń apyl-tapyl basqany, úsh jasqa tolyp quldyrańdap júgirýi, mektep jasyna jetip oqýǵa barýy, erjetip súıgeninen alystap azap tartqany akterdiń oıynynda ádemi órnektelgen. Láıli oqýǵa kelmeı qalǵannan bastap onyń júregine túsken mahabbat oty sanasyn tumandandyryp, aljasa bastaǵany akterdiń qımylynan, sóılegen sózderinen anyq kórindi. Ǵashyǵynyń atyn «L-á-ı-l-i» dep ejiktep, nury óshken janarymen qaıtalap, onsyz ómir súre almaıtynyn bet-júzindegi mımıkalyq ózgeristermen bere aldy.
Láıli rolin somdaǵan Inabat Ábenova óz keıipkerin jany názik, ómirge qushtar, mahabbatqa berik etip beıneledi. Aktrısa kishkentaı qyzdyń ashyq jarqyn balalyq minezin, keıin ǵashyǵyn zaryǵa kútken boıjetkenniń psıhologııalyq kúızelisterin nanymdy ashty.
Spektakldiń sátti shyǵýyna Májnúnniń anasy - Altynaı Nógerbek, Májnúnniń ákesi - Qýandyq Qystyqbaev, Láıliniń ákesi- Meıram Qaısanov, Láıliniń anasy - Botagóz Maqsutova, Ibn-Sálám - Janat Ospanov aıryqsha úles qosty.
«Eń úzdik áıel beınesi» nomınaııasyn ıelengen Botagóz Maqsutovanyń akterlik sheberligin aıryqsha bólip aıtqan oryndy. Ol bir-birine múldem uqsamaıtyn eki beıneni naqyshyna keltirip músindedi. Aktrısa Láıliniń anasyn qatal, óz sózin kúıeýine ótkizip úırengen betpaq áıel etip beıneledi. Al, ómirdiń talaı ay dámin tatqan kezbe Kempir aqkóńil, jaıdary bolyp somdaldy.
Qoıylymnyń árbir sahnasy rejısser tarapynan kórkem sheshilgen. Aıtalyq, dalanyń kezbe akterlerine kezdeısoq jolyqqan Májnún el-jurtty solarmen aralap, mahabbatyn jyrlaýǵa kóshedi. Munda halyq teatrynyń belgi-sıpattary da, farstyq kúlkili tapqyrlyqtar da kezdesedi. Rejısser sýyrypsalma, ádeıi áserileý tásilin keńinen qoldanyp, kórermenderdiń oıyn sergitip ótedi.
Májnúnniń ákesi esinen adasqan ulyn Mekkege aparyp, ǵulamalardan járdem suraıdy. Biraq, balasyn qaıǵy-qasiret meńdep, mahabbat derti ýshyǵa túsedi. Osy sahnada rejısser jeńil oramaldy ákesiniń moınyna salyp, ushyn balasyna ustatyp jetektetip qoıady. Sheńberdi birneshe ret aınalǵan áke men balanyń dertke daýa izdep biraz jerdi sharlaǵanyn uqtyrady. Mundaı qasiretti kótere almaı ákesiniń dúnıeden ozǵanyn onyń betine aq oramal jaýyp, sımvoldy túrde kórsetedi. Sol sııaqty Láıli men Májnúnniń ákeleri áıelderiniń sózderinen shyǵa almaıtyndaryn da bolymsyz ǵana detaldermen kórsetken. Láılige quda túsýge keletin sahnada qyz sheshesi kúıeýiniń betinen alyp, óz degenin jasatady. Bul arqyly rejısser búgingi tańdaǵy erlerdiń ez bolyp bara jatqanyn, áıelderdiń bılik quryp, olardy basqaryp otyrǵanyn ashyq aıtqan.
Qoıylym jandy mýzykanyń súıemeldeýimen júrgizilip otyrdy. Qyl qobyz, shań qobyz, klarnet, darbýka aspaptarynan tógilgen júrek qylyn shertetin ásem kúıler spektakldiń poetıkalyq árin arttyryp, aıryqsha tebirenis týdyrady.
Bul spektakldegi rejısserdiń batyl baılamynan poemany sahnadan sóıletýdiń jańa bir qyryn kórdik. Osy baǵyttaǵy rejısserlik jumys oryndaýshylardyń jeke dara kelbetin san qyrynan tanylýyna múmkindik berdi.
Respýblıkamyzdaǵy M.Gorkıı atyndaǵy Memlekettik akademııalyq orys drama teatry men F.M.Dostoevskıı atyndaǵy orys drama teatry sońǵy jyldary kóptegen Halyqaralyq jáne respýblıkalyq teatr festıvalderinen jıi kórinip júr. Sonymen qosa alys-jaqyn shetelderden rejısserler shaqyryp, únemi tyń shyǵarmalarmen óz repertýarlaryn baıytyp otyr. Ózge elderdegi qandastaryna orys tiliniń, mádenıetiniń yqpaldy bolýyna Reseı memleketiniń úlken qoldaý kórsetýi de, bizdegi orys teatrlarynyń keń qanat jaıýyna oń áserin tıgizip keledi. Memlekettiń, halyqaralyq birlestikterdiń uıymdastyrýymen jylda ótkiziletin teatr festıvalderine qazaqstandyq orys tildi teatrlar da baryp, ár jyldary ónerlerin kórsetip júr.
Elimizdegi is-sharalarǵa belsene aralasyp júrgen M.Gorkıı atyndaǵy Memlekettik akademııalyq orys drama teatry atalmysh festıvalge A.S.Pýshkınniń «Evgenıı Onegın» shyǵarmasy boıynsha qoıylǵan spektaklimen qatysty.
Qoıylymdy «Evgenıı Onegın. Romannan kórinister. Bizdiń kúnder» dep ataǵan Máskeýlik rejısser Iýrıı Kvıatkovskıı bul týyndyǵa jańa kózqaraspen kelip, romanda baıandalatyn ýaqyt pen búgingi kún arasyndaǵy shekara syzyqtaryn alyp tastaǵan. Onyń basty maqsaty kórermenderge qazirgi tilmen shyǵarmanyń mazmunyn baıandaý ekeni birden baıqaldy. Ol Pýshkınniń birde-bir sózin qysqartpaı, sahnalyq áreket pen oqıǵa ornyn beıneleýde, kıimderi men dekoraııasyn jasaýda erkindik tanytqan. Avtor sózin aıtyp otyratyn vıdeobloger sahnada bolyp jatqan oqıǵany smartfonmen túsirip, kórermendermen tildesip júredi.
Iý.Kvıatkovskıı rejısserlik tapqyrlyqpen óte jarqyn, aıshyqty spektakl týdyrypty. Qoıylymnyń alǵashqy sahnasynda aına aldynda shashyn sońǵy úlgimen jasatyp otyrǵan Evgenıı-Dmıtrıı Mashtakov, Onegın - Maksım Iaenko bizdiń dáýirimizdegi sylqym jigitterdiń biri bolyp shyqqan.
Spektakl oqıǵasy órbigen saıyn rejısserdiń oı-tujyrymynyń tereńdigi men kókirek kóregendigi baýrap áketedi. Eń birinshiden, rejısser oryndaýshylarǵa keıipkerlerdiń sózderin rechıtatıvpen aıtqyzdyrtqan. Bul tásil HH ǵasyrdyń basyndaǵy V.Meıerhold pen A.Taırov qoıylymdaryndaǵy melodeklamııany eske túsiredi.
Spektakldiń kóp bóligi bı men pantomımaǵa qurylǵan. Aıtalyq, keıipkerlerdiń atqa otyryp shabýy, kózge kórinbeıtin tennıs dobymen oınaýlary pantomımalyq árekettermen kórsetilgen. Tennıs dobynyń tarsyly, spektaklge aıryqsha yrǵaq berip turady. Al, Onegın men Lenskıı ekeýiniń jekpe-jegi kezinde tennıs doby oq ornyna qoldanylady. Osynyń nátıjesinde sahnalyq árekettiń dınamıkasy kúsheıip, keıipkerlerdiń tragedııalyq jaǵdaıǵa tap bolǵanyn aıqyn ashýǵa múmkindik jasalǵan.
Tatıananyń tús kóretin sahnasy da qoıylymǵa erekshe ásemdik pen ıdeıalyq aıqyndyq bergen. Onyń túsindegi belgisizdik, tylsym álemniń biz túsine bermeıtin mıstıkalyq qupııalary oryndaýshylardyń plastıkalyq beıneleýleri arqyly bederlendi.
Qoıylymnyń taǵy bir ereksheligi sýretshi Ekaterına Zlaıa (Reseı) men rejısserdiń shyǵarmashylyq qııalynan týǵan spektakldiń syrtqy beınesiniń qaıtalanbas ózindik úlgisin tabýynda boldy. Sahna ortasyndaǵy jyljymaly dekoraııa arqyly rejısser beınelik metaforalardy ádemi jetkizgen. Mysaly, Tatıana Onegınge ǵashyq bolǵan kezde, onyń úıiniń shatyry ushyp ketedi. Al, Lenskıı mert bolǵanda aǵash úıdiń qabyrǵalary sógilip, qańqasy ǵana qalady.
Qoıylymnyń mýzykamen bezendirilýi de rejısserdiń bıik talǵamynan habardar etedi. Munda P.Chaıkovskııdiń «Evgenıı Onegın» operasynan úzindi, «Aýkyon» tobynyń ánderi t.b. ártúrli kompozıııalar qoldanylǵan.
Spektaklde oınaǵan akterlerdiń barlyǵy da Onegın-M.Iaenko, Evgenıı-D.Mashtakov, Tatıana-Ý.Shtılman, Larına-E.Maksım, Lenskıı-D.Homko, Avtor-S.Mashtakov, Dıadıa-A.Lýkashevııa, Olga-T.Stepanova t.b. óz sheberlikterimen tánti etti. Akterlik ansamblge baǵyndyrylǵan oryndaýshylardyń oıyny jastyq jalyn men qyzý temperamentke toly boldy. Sahnadaǵy akterlik tapqyrlyq kúrdeli psıhofızıkalyq áreketterge ulasyp kórermenderdi yntyqtyryp otyrdy. Olardyń oıynynda kórsetilgen adamdardyń taǵdyry talaılarǵa oı salatyn, árkimdi óziniń ómirlik fılosofııasyna qaıta qaraýǵa májbúrleıtin bıik deńgeıge jetken. Teatr akterleriniń ózderimen únemi jumys jasaıtyndyqtary syrtqy túrlerinen, ádemi plastıkalarynan, sahnadaǵy sózderinen anyq baıqaldy.
Bul spektakl búgingi qoǵam ómirinde qyzý pikirtalas týdyrýmen birge teatrǵa degen kópshiliktiń nazaryn tolyǵymen aýdaryp otyr. Iý. Kvıatkovskıı zamana úrdisterinen keıin qalmaı, halyqtyń qyzyǵýshylyǵyn oıatyp, kórermendi teatrǵa tartý máselesin sheshý jolyn kórsetip berdi. Qoryta aıtqanda, atalǵan qoıylymdy teatr ujymynyń belesti tabysy dep baǵaladyq.
Óner báıgesine F.M.Dostoevskıı atyndaǵy orys drama teatry G.Markestiń «Perishte» (sahnalyq nusqasyn jasaǵan P.Nevedomskaıa) dep atalatyn shyǵarmasy boıynsha qoıylǵan spektaklin usyndy. Garsıa Markestiń atalmysh shyǵarmasy álemdik teatrlarda az sahnalanǵan. Al bizdiń qazaqstandyq teatrlarda alǵash ret qoıylyp otyr. Sondyqtan da, teatrdyń Markes týyndysyna degen batyl qadamyn erekshe atap ótken jón.
Avtor perishte týraly adamdar arasynda qalyptasyp qalǵan keremet áserdi buzyp, egde tartqan perishteniń ne sebepten jerge túskeni týraly qupııany ashýdy árkimniń ózine qaldyrǵan. Spektakldiń ón-boıynda jazýshynyń týra osy oıy negizgi jeli bolyp tartylypty. Pelaıo men Elısenda ekeýiniń aýlasyna jańbyrly kúni ǵaıyptan kelgen qanatty perishte sol aýyldyń turǵyndary úshin jumbaqqa aınalady. Osyny paıdalanǵan erli-zaıyptylar perishteni kórýge kelgen adamdardan aqsha alyp birden baıyp ketedi.
Spektakldiń rejısseri Polına Nevedomskaıa (Sankt-Peterbýrg qalasynan shaqyrylǵan) magııalyq realızm stılinde jazylǵan týyndynyń tabıǵatyn saqtaı otyryp, «jahandaný» jáne «adamzat» degen taqyrypty kótergen. Alǵashqy sahnada jazýshynyń portreti kórsetilip, ol týraly kórermenderge málimet beriledi. Oqıǵany baıandap turatyn júrgizýshi spektakldiń basynan sońyna deıin ınternetten aqparat alyp, búkil keıipkerlerdiń is-áreketterin baqylap otyrady. Qanatty perishte týraly oqıǵa búkil spektakldiń arqaýyna aınalyp, sonyń tóńiregindegi adamdardyń minezderi birtindep ashylady. Rejısser spektaklge qatysatyn jıyrmaǵa jýyq keıipkerlerlerdiń barlyǵyna birdeı uzyn qara sýlyq kıgizgen. Joǵarydan áldekimderdiń buıryǵyn kútip, sony oryndaýǵa daǵdylanǵan olardyń sóıleý mánerleri men oılanýlary, syrtqy qımyl-qozǵalystary da bir-birinen aınymaıdy.
Sahnadaǵy akterlerdiń barlyǵy da rejısserdiń oı-tujyrymyn dál uqqan. Oryndaýshylardyń oıynynda sarkazm, tereń ájýa, psıhologııalyq ıirimder jaqsy ashylǵan. Tylsym kúshtiń qudiretimen bolyp jatatyn ǵajaıypty kópshiliktiń baǵalaı almaýyn rejısser bederli mızansenalarmen órnektegen. Spektakldiń mazasyz da, kerneýi joǵary yrǵaǵyn, oqıǵa dramatızmin akterler qımyl-qareket keńistiginde bımen, dybystarmen bir yrǵaqta ustap turdy. Qoıylym fınaly óte áserli sheshilgen. Avtor men keıipker oıy qatar berilip, kórermenderdi aınalasyna basqasha qaraýǵa bastaıdy. Kúndelikti tirshilikte kózge kórine bermeıtin ómirdiń máni týraly oılanýǵa shaqyrady.
Spektakldiń qoıýshy sýretshisi Pavla Nıkıtına men medıa-sýretshi Margarıta Akımovanyń jumystary (ekeýi de Máskeýden shaqyrtylǵan) spektakldiń ıdeıalyq mazmunynyń ashylýyna zor septigin tıgizgen.
Teatr ujymynyń osyndaı kúrdeli týyndyny ıgerip, kórkemdik tutastyǵy saqtalǵan spektakl týdyrǵany kópshilikti serpiltip tastady. Eń bastysy, teatr trýppasy kez-kelgen shyǵarmany erkin oınaıtyn qabiletteri men akterlik sheberlikterin kórsete aldy.
Festıvaldiń basty maqsatynyń biri - jańa akterlik, rejısserlik esimder ashý bolyp tabylady. Onyń mádenı, rýhanı, shyǵarmashylyq qunynyń osynda ekenin eskersek, búgingi jas rejısserlerdiń sahnaǵa ózgeshe qubylys ákelýge degen qadamdarynan úmitimiz mol. Sońǵy jyldary úrkerdeı jarqyrap ózindik qoltańbalarymen kórine bastaǵan bir top jańa býyn rejısserlerdiń arasynan Danııar Bazarqulov pen Farhad Moldaǵalıdyń jumystary joǵary baǵalanyp júr.
Á.Ómirzaqova alpys jyldan astam qyzmet etken Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatry festıvalge Marııa Ladonyń («Ochen prostaıa ıstorııa») «Adam-zat» (aýd. Q.Tóleýishov) dep atalatyn dramasy boıynsha qoıylǵan spektaklimen qatysty.
Qoıylymnyń mazmuny men sahnalyq úlgisi qarapaıym sheshilgen, munda kózge uryp turǵan effekti de, oıyńa tusaý bolatyn kúrdelilik te kórinbeıdi. Spektakldiń basty ıdeıasylyq nysanasy - ımandylyqty umytpaý, baılyǵyńa senip kisige zorlyq jasamaý, qandaı jaǵdaıda da adamgershilik pen azamattyq tuǵyrdan taımaý. D. Bazarqulov adamdar men janýarlar arasyna qurylǵan oqıǵany búgingi áleýmettik ómirmen úndestire alǵan.
Kórshi kedeı jigitten aıaǵy aýyr bolyp qalǵan qyzdarynyń qursaǵyna bitken náresteni qaıtken kúnde de aldyrýdy kózdegen Áke - Rýslan Ahmetov pen Sheshe - Raıhan Qalıoldına ekeýiniń meıirimsizdikteri búgingi qoǵamda oryn alyp otyrǵan úlken indetten habar beredi. Ol - urpaq taǵdyryna degen nemquraılylyqtyń dertke aınalýy. Óz nemerelerin jaryq dúnıege ákelmeýdiń barlyq amal-aılasyn qarastyrǵan sanaly adamdardyń aıýandyq áreketterinen haıýandar da shoshynady. Spektakldiń basty qaharmandary Dana men Ańsar ekeýiniń mahabbattaryna qarsy turǵan qyzdyń ata-anasynyń tas júrektigi men qoradaǵy maldardyń tólderine qatysty ystyq sezimderi qatar kórsetiledi.
Spektakldegi ár akter beıne jasaýmen birge, sahnalyq oı-áreketiniń aıqyndyǵymen ıdeıalyq-áleýmettik mol rol atqaryp turdy. Dana - Gúlbahram Baıbosynova, Ańsar - Asylhan Tólepov, Kórshi - Ulan Bolatbek, Qoshaqan - Dınara Nurbolat, Aqbaqaı - Nurgúl Myńǵatova óz keıipkerleriniń psıhologııalyq tolǵanystaryn áreket ústinde nanymdy ashty.
Qoıylymda búgingi ókimet pen bılikke qatysty, qarapaıym halyqtyń jaǵdaıyna baılanysty ótkir oılar shynaıy sýretteý tapqan. Qazaq teatr rejıssýrasynda áleýmettik teatr qaǵıdalarymen jumys jasap, endi kórine bastaǵan D.Bazarqulov bul spektaklinde jalpy adamzatqa ortaq oı túıý men ıdeıa órbitý paıymyn tanytty.
Kelesi jas rejısser F.Moldaǵalı qyzmet etetin S.Muqanov atyndaǵy Soltústik Qazaqstan oblystyq sazdy-drama teatry aqyn B.Jaqyptyń «Jan daýysy» poemasy negizinde qoıylǵan spektaklin kópshiliktiń nazaryna usyndy. Qazirgi tańda kórermenderdiń estetıkalyq talap-talǵamyna laıyq kórkemdik sapasy joǵary qoıylymdarymen jaqsy tanylyp kele jatqan atalmysh teatr ujymy halyqaralyq, respýblıkalyq, aımaqtyq teatr festıvalderinde únemi júldeli oryndardy ıelenip júr. Bul jolǵy spektaklderi de olardyń jańa izdenisterinen habardar etti. Atalǵan shyǵarmanyń janryn saýndrama dep belgilegen rejısser Farhad Moldaǵalı spektakldiń alǵashqy sahnasyn joǵarǵy qarqynǵa qurǵan. Aýyl ómiriniń mamyrjaı tirshiligin akterlerdiń pantomımalyq áreketterimen órnektep, keskindeme óneriniń týyndysyndaı kóz aldymyzǵa alyp keldi. Ártúrli ispen shuǵyldanyp jatqan adamdardyń qyzý áreketteri (urshyq ıirip otyrǵan apalar, kıgiz basyp jatqan qyz-kelinshekter, otyn kesip jatqan jigitter t.b.) ádemi estetıkalyq áserge bóleıdi. Móńiregen sıyr men mańyraǵan qoı, úrgen ıttiń daýysy tynysh ómirdiń jarqyn sátterinen eles beredi.
Spektakldiń kelesi sahnalarynda ıadrolyq jarylystan zardap shekken tabıǵat muńy aldyńǵy sahnaǵa kontarsty boıaýlarmen berildi. Aýyr qasiretten kókteı solǵan Toǵaı-Qasym Aıbol, Aǵash-Jaqsylyq Islam, Taý-Aıda Sýpataeva, Ózen-Aısulý Qurmasheva t.b. múshkil halderin aıtyp shaǵynady. Rejısserlik salıqaly oı-maqsat spektakl keıipkerleri arqyly ashylyp, ıadrolyq apattan qasiret tartqan el men jer taǵdyry kórermenderdi tolǵantady. Biraq, spektakl dramalyq oqıǵaǵa qurylmaǵandyqtan, oılar shashyrańqy boldy. Oryndaýshylardyń barlyǵy da aıshyqty dıkııalarymen, mánerli de ıkemdi plastıkalarymen ıadrolyq jarylysqa qarsy adamzat balasynyń jan aıqaıyn jetkizýge tyrysqandarymen de, spektakl kompozıııalyq kórinis deńgeıinen asqan joq.
Qoıylymǵa mýzykalyq jetekshilik etken Marat Jakýpov, hormeıster Iýrıı Kolchın, horeograf Shyryn Mustafına, kostıým boıynsha sýretshi Alma Syrbaeva jumystaryn erekshe atap ótken abzal. Qoıylym kishi sımfonııalyq orkestr jáne etno-folklorlyq ansambldiń súıemeldeýimen júrgizildi.
Sózimizdi túıindeı kele, bizdiń qazaq teatrlarynda saýndrama janrynda qoıylǵan spektaklderdiń saýsaqpen sanarlyqtaı az ekenin eskersek, teatr ujymynyń tyń izdenis jolyndaǵy bastamasyn bólip aıtamyz.
Festıvalde J.Aımaýytov atyndaǵy Pavlodar oblystyq qazaq mýzyka-drama teatry qazaq balalar ádebıetiniń klassıgi B.Soqpaqbaevtyń «Balalyq shaqqa saıahat» (sahnalyq júıesin jasaǵan T.Sadyqov) povesiniń jelisi boıynsha osy attas spektal kórsetti. Sońǵy jyldary eshqandaı baıqaýlarǵa qatyspaı, oqshaýlanyp qalǵan bul teatrdyń atalǵan óner saıysyna qatysýlary eleń etkizdi.
Spektakl oqıǵasy jerde jatqan nandy taýyp alyp nazalanǵan Aqsaldyń - J.Dospaev alysta qalǵan balalyq shaǵyn eske alýynan bastalady. Shyǵarmanyń sahnalyq júıesin jasaǵan Talǵat Sadyqov jazýshynyń stıldik ereksheligin saqtaı otyryp, monologtardy yqshamdap, avtor atynan aıtylatyn áńgimeni áreketke aınaldyrǵan. Jas rejısser J.Sadyqov ta shyǵarmany qoıý ústinde biraz eńbektenipti. Ásirese, bas qaharman Berken men dostary, týystary arasyndaǵy qarym-qatynastar rejısserlik traktovkada durys sheshim tapqan. Ol shyǵarmadaǵy ulttyq rýhty saqtaı otyryp, sol dáýirdiń shyndyǵyn turmystyq dáldiktermen sýrettegen.
Berken beınesin somdaǵan Aqsultan Ánýarbek spektakldiń basynan sońyna deıin sahnadan ketpeı áreket etti. Ashtyqtan, joqshylyqtan ábden qajyǵan jas balanyń boıyndaǵy qajyr men qaıratty oryndaýshy shynaıy bederledi. Taǵdyr taýqymetin jastaıynan tartqan Berkenniń anasynan aıyrylýy, jeńgesiniń qolyna qarap qalýy, naǵashysynyń úıine saǵalaýy t.b. jaǵdaılar akter oıynynda psıhologııalyq tereńdikpen kórsetildi. Onyń Bekeni oıshyl, qagilez, ańǵarympaz. Balalyq shaqtyń baqytyn tatpasa da, balaǵa tán sengishtik, aldaǵy kúnnen úmit úzbeı jaqsylyq kútý sııaqty optımıstik kózqaras onyń erjetip, kóptiń arasyna qosylýynyń basty kiltine aınaldy. Akter oıynyndaǵy Berkenniń ómirge degen qushtarlyǵy adam balasyna qandaı aýyrtpalyqtar jiberilse de, soǵan tótep bere alatyn rýhanı kúsh bar ekendigin pash etti. Onyń bastan keshken oqıǵalary akter tarapynan qyzyq órilgendikten kórermender kúle otyryp, keıipkerdiń aýyr halin birge bólisedi. Mysaly, joqshylyq súıeginen ótip ketken bala jazdyń ystyq kúni aǵasy qaladan berip jibergen qystyq kıimderdi (pıma, palto, malaqaı) kıip alyp toıǵa baratyn sahnasy eriksiz tolqytady. Biz akter oıynynan keıipker mineziniń evolıýııalyq damýyn kóre aldyq. Sonymen qosa, osy festıval kezinde kózge túsken jas oryndaýshylardyń biri dep aıta alamyz.
Spektakldiń kórkemdik tutastyǵyna teatrdyń aǵa býyn akterleri Ydyrys - K.Karymsaqov, Áspet - G.Omarova, Álıpa - T.Atambek, Júnisbaı - A.Jaqyp, Nurǵazy brıgadır - B.Toqatov, Jumabaı muǵalim - B.Shánim t.b. kóp úles qosty.
Qoıylymnyń dekoraııalyq kórkemdelýi shyǵarmanyń ıdeıalyq mazmunyn tereń uǵynýdan týǵan tapqyrlyq emes. Sahnanyń oń jaq shetindegi úıdiń keregeleri men olarǵa ilinip turǵan aıyr, shalǵy, kúrek birinshi kóriniste oınalǵanymen de, kelesi sahnalarda kózge oǵash kórinip turdy. Jerde shashylyp jatqan qaptar da akterlerdiń áreket etýine kedergi jasady.
Túıindep aıtqanda, endi ǵana rejıssýra óneriniń alaman báıgesine kelip qosylǵan Jankeldi Sadyqovtyń shynaıy sezim men shynshyl ómir týdyrýǵa degen alǵashqy bastamasynyń sátti bastalǵanyn atap ótemiz. Al, teatrdyń akterlik quramyn kásibı bilimi bar ónerli jastarmen tolyqtyrý máselesin qolǵa alatyn kez kelgen sııaqty. Teatrdyń kópshilik sahnalarynda oınap júrgen jas akterlerdiń boılary tym alasa, sahnadan jarqyrap kórinbeýleri oılantyp tastady. Shyǵarmashylyq quramdy jańa talantty esimdermen jańartyp otyrý ónerdi alǵa qaraı damytýdyń basty sharty ekenin eskermese, teatrdyń baǵy janady deý qıyn. Buǵan mınıstrlik deńgeıinde mán berilmeıinshe túıitkildiń túıini sheshilmesi anyq. Jergilikti oblys tarapynan da jastarǵa qolaıly jaǵdaılar jasaý tetigin túbegeıli qarastyrý qajet demekpiz.
Bıyl ózderiniń jıyrma jyldyq mereıtoıyn atap ótken «Darıǵa-aı» jastar teatrynyń ujymy E.Amanshaevtyń «Daýys. Daý is» (absýrd) («Úzilgen besik jyry») pesasy negizinde qoıǵan spektaklderimen kópshilikti eleń etkizdi. Shyǵarmany absýrd janrynyń talaptaryna baǵyndyrǵan rejısser Gaýhar Adaı ózin qyzyqtyrǵan taqyrypty oıdaǵydaı alyp shyqqan. Pesanyń sahnalyq keskinin jańartyp, kórkemdik sıpatyn búgingi kózqaraspen, qazirgi tanymmen zerdeleýge talpynǵany óz jemisin beripti.
Spektakl bastalǵanda jan ushyra baspaldaqqa júgirgen jigittiń qımylynan «fızıkalyq teatr» ádisin kóremiz. Onyń ıilip, búgilip, shalqaıyp yshqynǵan túrinen aýyr oı mazalaǵan adamnyń jan-kúıin birden túsinýge bolady. Osy qınalys ústinde baspaldaqqa kóterilgen onyń janyna ústilerine aıaqtyń basyna túsken uzyn appaq kıim kıgen, murt japsyrǵan bir top adam mýzyka yrǵaǵymen keledi. Bulardyń áıel nemese er adam ekendigin daýystarynan ǵana aıyrýǵa bolady. Rejısser olardyń sózderin ártúrli ekpinmen, daýys tembrlerin san-alýan etip ózgertip, ıntonaııalaryn qubyltyp sóıletkizgen. Keıipkerlerdiń is-áreketterin sarkazimdik, ıronııalyq, satıralyq boıaýlarmen qoıýlatyp, qazirgi qoǵamda oryn alyp turǵan keleńsizdikterdi shyńyna jetkize áshkerelegen.
Rejısser ózgelerden oqshaýlanǵan jigit pen qara tobyrdy qatar alǵan. Ol - Ádiljan Serikqalıev jınalysta ne aıtý kerektigin qyzmettes adamdarmen keńesedi. Bastyqtarǵa aqıhatty aıtsa jumystan aıyrylatynyn bile tura, únemi shyn sózin aıtýǵa oqtalyp júredi. Eshkimniń aldyna baryp basyn ıgisi kelmeıtin jigittiń jaǵdaıy, aınalasyndaǵy jaǵympaz toptyń áreketterimen salystyrmaly kórsetildi.
Búgingi qoǵamdy jaılap alǵan jaǵympazdyq, paraqorlyq, alaıaqtyq pen satqyndyqtyń dendep ketkenin rejısser kópshilik sahnasyndaǵy keıipkerlerdiń is-áreketteri arqyly beıneli bergen. Bastyq ne aıtsa da, quldyq urǵan adamdardyń birde-bireýi oǵan qarsy sóz aıta almaıdy. Osy sahnadaǵy qara halyqtyń tobyrǵa aınalyp, daýys shyǵarýdan qalǵany jan shoshytarlyq deńgeıde kórsetildi. Biriniń etegin biri ashyp, bir-biriniń artyn jalaǵan adamdardyń ataq pen dańqqa jetý úshin ar-ımandy jıyp qoıyp jıirkenishti is jasaýǵa etteri ólip ketkenin satıralyq boıaýmen sýrettegen. Osy kóriniste búkil kórermender bir demmen ishterin tartyp, qoldaryn soqty.
Kelesi sahnada bótenniń bosaǵasyn saǵalap júrgen jigittiń balasy shetinep, ony jerleýge aparýǵa mashına tappaǵandyqtan náresteniń denesin bólshektep chemodanǵa salyp alyp shyqqanyn rejısser «Qatygezdik teatrynyń» elementteri arqyly kórsetken. Júrelep otyrǵan jigit qaıǵyly jaǵdaıdy óz aýzymen baıandap, saqyldap kúledi. Onyń kúlkisi eki túrli maǵynada, birinshiden - ashynǵan jannyń ay aıqaıy, ekinshiden - qazirgi qoǵamǵa degen jastardyń yzasy bolyp oqyldy.
Spektakldiń qoıýshy jáne kıim sýretshisi Gúldana Jýrkabaevanyń jumysy qoıylymnyń ıdeıalyq mazmunyn ashýǵa úlken úles qosqan. Sahna ortasyna ornalasqan qazaq besiktiń sulbasy spektakl oqıǵasynyń órbýine qaraı birneshe maǵyna berip (úı, tósek, besik t.b.) turdy.
Kileń jastar shyǵarmashylyǵynyń kúshimen dúnıege kelgen bul spektakl syrtqy formasymen ǵana emes, ishki mazmunynyń tereńdigimen kórermender esinde qaldy. Óziniń tabıǵaty boıynsha teatr-adamnyń kórkemdik, áleýmettik jáne saıası kózqarastaryn bildirý alańy ekendigin eskersek, G.Adaıdyń spektakli mádenı-fılosofııalyq aýqymdarǵa deıin keńeıtilgen týyndyǵa aınaldy.
Festıvalge Shyǵys Qazaqstan oblysynyń qazaq drama teatry M.Áýezovtyń «Kókserek» povesiniń jelisi boıynsha qoıylǵan «Qandy azý» spektaklimen qatysty. B.Uzaqov qoıylymnyń negizgi ıdeıasy etip adamzat pen ony qorshaǵan tabıǵattyń arasyndaǵy qarama-qaıshylyqty kórsetýge qurǵan. Munda adamdardyń túz taǵylaryna jasaǵan qııanatynan, tabıǵat pen adamdar arasyndaǵy tepe-teńdiktiń buzylyp, úlken tragedııaǵa ulasqany kórsetilgen. Osy oqıǵany beıneli bederleýge umtylǵan rejısser alǵashqy sahnada qasqyrlardyń keń dalanyń tósinde erkin saıran salyp júrgen alańsyz sátterin bı (baletmeıstr Saltanat Jolymbaeva) arqyly bederlegen. Biraq osy bı tym uzaqqa sozylyp ketti. Odan keıin qasqyrlardyń apanynda jatqan bóltirikterdi qyryp, bireýin ǵana tiri alyp ketken ańshylardyń qatygezdikteri aýyldarynda jalǵasyn tabady.
Povestiń sahnalyq júıesin jasaǵan B.Esenálıev Kókserekke qatysty jelini ǵana alyp, negizgi oqıǵany Aq azý men Borash balanyń arasyna quryp, óz tarapynan kóptegen keıipkerlerdi qosqan eken. Biraq osy shyǵarmadaǵy Aqtaı, Amantaı, Sarman, t.b. keıipkerlerdiń minezderi tolyq ashylmaǵan. Ásirese, appaq kıim kıip, qolyna asa taıaq ustaǵan Aqtaıdyń baqsy ekeni nemese kóringenniń sózin ańdyp júrgen kezbe shal ekendigi akter Amanjol Hamzın oıynynda naqtylanbaǵan. Kókbórige qatysty aıtylatyn sózderine ekpin túsirmegendikten, keıipkerdiń oıy ashylmaı qaldy. Sondaı-aq, Amantaı - E.Hasenov pen Sarman - E.Muhamethanov bir-birimen baılanysyp, tóbelese ketetin sahnadaǵy olardyń tý syrtynan qarap turatyn Aqtaı – A.Hamzınniń paýzasy tym uzaq. Keıbir sahnalarda jasaıtyn áreketi bolmasa da bos júretin akterdiń qımyl-qozǵalysynda qısyn joq.
Spektakldegi kelesi keıipker Amantaıdy enshilegen Ertaı Hasenov te sheberligin kórsete almady. Syrttaı qaraǵanda sabyrly, ár sózin oılanyp aıtatyn Amantaıdyń kórshisimen baılanysyp qalatyn sahnadaǵy áreketi senimdi emes. Borashqa degen qamqorlyǵy bir boıaý, bir maqammen órnektelgen akterdiń keıbir sózderi anyq estilmeı, sóılemderdiń sońy jutylyp ketip jatty. Bizdińshe, sahnada durys tynys alyp sóıleı bilý tek talantpen emes, tehnıkamen de keletin eńbektiń nátıjesi. Olaı bolsa, daýysty baptaý akterdiń basty kredosyna aınalýy tıis.
Aq azý rolindegi jas akter Edil Mekeshovtyń sahnalyq maqsat-mindeti óte zor. Nege deseńiz, kózin ashpastan adamdardyń qolyna túsken kishkentaı bóltiriktiń úlken arlan qasqyrǵa aınalýyna deıingi aralyqty nanymdy beıneleý akterden úlken sheberlikti qajet etedi. Osy tusta oryndaýshynyń sahnadaǵy jeńil qozǵalysy men plastıkalyq ıkemdiligin erekshe atap ótkenimiz jón. Degenmen akter oıynynda bóltiriktiń ósý satylaryna tán qımyl-qozǵalystar men minezindegi erekshelikter aıqyndalmaı qalǵan. Aq azýdyń adamdar arasynan qashyp shyǵyp, erkindikke ketýi, Aqjeleń – Araı Maralbekovamen jolyǵyp, ony jaqsy kórip qalýy, artynsha tikushaqtan jaýǵan oqtan Aqjeleńniń mert bolatyn tusynda qaıǵyrý sátteri akterden qarymdy is-áreketterdi talap etedi.
Teatrdyń jas akteri Eldos Másálim Borash beınesin keskindedi. Baýyryn kótermegen bóltirikke at qoıyp, ony úlken kisilerdiń tepkisinen, aýyl ıtteriniń ótkir tyrnaǵynan qutqaryp, qamqor bolatyn sahnalarda Borashtyń kishkentaı balaǵa tán minezi jaqsy ashyldy. Alaıda bul roldiń basty olqylyǵy beıkúná balanyń ishki sezim ıirimderin kórsetýge den qoıylmaǵandyǵynda bolyp otyr. Tóńireginde bolyp jatqan qatygezdikterdi kórgen kezderdegi Borashtyń jan-dúnıesindegi arpalystar akter oıynynda ótkirleýdi qajet etedi.
Atalǵan spektakl kótergen máselesiniń ózektiligimen, taqyryptyq ereksheligimen kópshiliktiń kóńilinen shyqty. Degenmen de, aldaǵy ýaqytta zamana kóshinen qalyp qoımaı, ozyq jetistikterge qol jetkizý úshin akterler óz betinshe jumys isteýdi, tyń beıneleý tásilderin qarastyrý jolynda izdenisterin jalǵastyrýlary qajet. Buǵan teatrdyń shyǵarmashylyq múmkindigi jetedi.
Budan soń óner kórsetken N.Bekejanov atyndaǵy qazaq mýzykalyq drama teatrynyń «Abaı» spektakli de kópshilikti beı-jaı qaldyrmady. Tragedııa avtory Ersaıyn Tóleýbaı basty tartysty Abaı men Orazbaı ekeýiniń arasyna qurǵan. Biraq pesada Abaıǵa qatysty kóptegen oqıǵalar áreket arqyly emes, baıandaý tásilimen berilgen. Keıipkerlerdiń minezderi de damymaı qalǵan. Aıtalyq, Ospan, Tákejan, Orazbaı, Kúntý t.b. keıipkerler dramalyq qaqtyǵystarǵa barǵanymen de, tym kelte qaıyrylyp, tereńdemegen. Sol sııaqty Abaı aýylyna kelip jatqan Birjan saldyń beınesi de tolyq ashylmaǵan.
Spektakl rejısseri Huseıin Ámir-Temir alǵashqy sahnadan bastap-aq Abaıdy halyqtyń qamyn oılaıtyn janashyr etip kórsetýge aıryqsha mán bergeni birden baıqaldy. Bul rolde oınaǵan Baqytbek Temirbekov aqynnyń syrtqy júris-turysymen qosa, onyń ishki arpalystaryn berýge kúshin saldy. Biraq Abaıdyń danalyǵy, aınalasyndaǵy adamdardan basqasha oılaıtyn ozyq oılylyǵy, aqynǵa tán shabyt shalymy akter oıynynda óz deńgeıine kóterilgen joq.
Spektaklde Orazbaı beınesin somdaǵan akter U.Baımahanovtyń oıyny san boıaýly naqyshqa toly boldy. Aqynnyń basqan qadamyn ańdyp, onyń qarapaıym halyqpen til tabysýyn jaqtyrmaǵan Orazbaıdyń ekpininen el úrketindeı etip beıneledi. Oryndaýshy spektakldiń alǵashqy sahnalarynda óz keıipkeriniń qataldyǵy men aıtqanynan qaıtpaıtyn birbetkeıligin nanymdy ashty. Al, Abaı aldyna kelip óz isiniń durys emes ekenin moıyndaǵannan keıingi Orazbaı jan-dúnıesindegi ózgeristi de ılanymdy berdi. El ardaqtaǵan Abaıdyń qadirin ishteı biletin, óziniń onymen ıyqtasa almaıtynyna áldeqashan kózi jetken Orazbaıdyń Abaı ólimin estigen sáttegi jan aıqaıyn akter sheber jetkizdi. Onyń keýdesin jaryp shyqqan ay ún qolda bar altyndy kózi tirisinde baǵalaı almaǵan jeke bir adamnyń qaıǵysy emes, búkil halqynyń qasireti bolyp tragedııalyq bıik notaǵa kóterildi. Bir sózben aıtqanda, Orazbaı-akterdiń sheberligin jańa qyrynan tanytqan úlken sahnalyq jeńisi dep baǵalaýǵa bolady.
Rejısser akterlerdiń múmkindigin eskerip, rolderdi dál bólgen eken. Ospan - Baýyrjan Oshaqbaev, Tákejan - Asqar Orazalıev, Kúntý - Syrym Ábdirazaqov, Erbol - Qanat Arqabaev, Qııasbaı - Baqytbek Alpysbaev, Dilda - Zálıpa Tólepova, Áıgerim - Qarlyǵash Aıtjanova, Áben - Bektemis Botbaev t.b. akterler óz rolderin berile oınady.
H.Ámir-Temir halqymyzǵa tán turmys-salttyq belgilerdi, ulttyq úrdis pen ádemi boıaý-naqyshtardy keńinen paıdalanǵan. Keıipkerlerdiń kózdiń jaýyn alatyndaı kıim-keshekteri de spektakldiń ıdeıalyq mazmunynyń ashylýyna septigin tıgizdi.
Bul qoıylym teatr ujymynyń Abaı álemine degen erekshe kózqarasy men iltıpatyn tanytty. Óz halqymyzdyń tól shyǵarmalary arqyly uly aqynǵa degen súıispenshilikti arttyryp, ulaǵatty murasyn nasıhattaý qashanda jalǵasa beretinin kórsetti.
Festıvalde qurylǵanyna áli bir jyl tolyp úlgirmegen Nomad teatry (kórkemdik jetekshisi Tursynbek Qabatov) Maıkl Freınniń «Teatr 180» komedııasymen baq synady. Akterlerdiń shynaıy ómiri men sahnadaǵy ómirleri týraly syr shertetin atalmysh komedııa rejısserden qııal kókjıeginiń keńdigin talap etetin týyndylardyń biri.
Spektakl repetıııa jasap jatqan akterlerdiń sahnadaǵy qyzý daıyndyǵymen bastalady. Rejısser Saılaý Qamıev jas oryndaýshylardy óziniń oı-qııalymen eliktirip, qoıylymnyń tynys-yrǵaǵynyń belgilengen negizde ótýine yqpal jasaǵan. Spektaklde jastyqqa tán shıraqtyq, erkindik pen ózindik boıaý-beder bar. Degenmen de, akterlerdiń plastıkalyq qımyl-qozǵalystary, mımıka men ısharalary, sóz ben áreket úılesimdiligi áli de bolsa shırata túsýdi qajet etip tur. Rejısser tarapynan akterler men olar jasap jatqan keıipkerlerdiń ara jigi aıqyndalmaǵan. Oryndaýshylar oıynynda bir kóńil kúıden ekinshi kóńil kúıge ótip túrlený jetispeı jatyr. Janr erekshiliginen týyndaıtyn sýyrypsalma tásiline barý jaǵy da akterlerdiń oıynynan baıqalǵan joq.
Árıne, bul arada rejısserlik oı-murat ár núktesine deıin tolyq beıneli sýretteý deńgeıinen kórine bermegenmen, shyǵarmashylyq izdenistiń aıqyndyǵyn, oryndaýshylardyń sahnalyq maqsatty oryndaýǵa degen qulshynysyn ashyp aıtqanymyz ádil. Endi ǵana shańyraq kótergen jas teatr ujymy aldaǵy ýaqytta akterlik sheberlikterin shyńdaı otyryp, jańa belesterdi baǵyndyratyna senim bildiremiz.
Jalpy óner jarysyna qatystyrylatyn spektaklder teatrdyń kórkemdik keńesinde jan-jaqty talqylanýy tıis. Alaıda tarıhı taqyrypqa jazylǵan pesalardyń kórkemdik sapasynyń tómendigine qaramastan festıvalge jiberilgenin baıqadyq. Buǵan Á. Aqtaıdyń «Ahmettiń amanaty», N.Saýdanbekulynyń «Álıhannyń amanaty» dramalary dálel. Atalǵan pesalardy taqyrybynyń ózektiligimen ǵana utymdy der edik.
Sonyń ishinde Abaı atyndaǵy qazaq mýzykalyq drama teatry qoıǵan Áskerhan Aqtaıdyń «Ahmettiń amanaty» pesasynyń oqıǵasy Ahmet Baıtursynovqa qatysty jarııalanyp júrgen aqparattardyń negizinde qurastyrylypty. Munda drama zańdylyǵyna sáıkes minezder jasalmaǵan. Pesa keıipkerleri Ahmet Baıtursynov, Álıhan Bókeıhanov, Mirjaqyp Dýlatuly, t.b. ózara áreket ústinde kórinbeıdi. Shubatylǵan qaıtalaýlar men baıandaýlar, uzaq sonar monologtar qoıylymnyń árekettik bolmysyn qysyp tastaǵandyqtan spektakl óziniń tabıǵı nyshanynan ajyrap qalǵan. Dramatýrgııadan ketken olqylyqtardy jymdastyryp jiberýge rejısser Erbol Jýasbektiń tájirıbesi men kásibı qoltańbasynyń jetispeı jatqandyǵyn ashyq aıta alamyz. Rol oryndaýshylar: Ahmet Baıtursynov - Bekzat Omashev, Álıhan Bókeıhanov - Azamat Nurǵamys, Mirjaqyp Dýlatuly - Nurjan Hasenov óz keıipkerleriniń sózderin tek baıandaý tásili arqyly jetkizýmen shekteldi. Qazaq halqynyń keleshegi úshin qıyn-qystaý kún keshken oıshyldardyń ishki sezimderi, tolǵanystary akterlerdiń oıynynda bolǵan joq. Oryndaýshylar qaharmandarynyń júris-turystarynyń, qımyl-áreketteriniń kórkemdik balamasyn izdestirmegen. Árıne, mundaı iri tulǵalardyń beınesin jasaý máselesi olardan kóp oqýdy, izdenýdi talap etetini anyq. Alaıda biz kórgen spektaklde beıneniń kúıine ený, onyń bolmysyn tereńnen túsiný, týǵan jeri men halqyna qyzmet etýdegi sebep-saldardy ashý úrdisi múldem bolǵan joq. Sol sııaqty shyǵarmashylyq ózara uǵysý, ansambldik birlik, tutastyq nyshandary akterlik oıynnan tys qalǵan. Jalpy, búgingi álemdik teatrlarda bolyp jatqan kúrdeli qubylystardyń yqpaly bul teatrǵa múlde sáýlesin túsirmegen. Eski súrleýden shyǵa almaı otyrǵan bul ujymǵa ýaqyt talabyna saı ómir súrýge ıkemdelý kerek.
Qazaq eliniń táýelsizdigi jolynda qurban bolǵan Alash arystarynyń som beınesin sahnadan kórsetýge talpynys jasaǵan kelesi teatrdyń biri N.Jantórın atyndaǵy Mańǵystaý oblystyq mýzykalyq drama teatry boldy. Atalmysh ujym festıvalge Nartaı Saýdanbekulynyń «Álıhannyń amanaty» dep atalatyn spektaklimen qatysty. Buryn dramatýrgııa janrynda qalam terbep kórmegen avtordyń eń úlken kemshiligi pesadaǵy oqıǵa jelisin órbite almaýynda bolyp otyr. Ol dramaǵa tán tartys pen dıalogtar arqyly minezder jasaı almaǵan. Eń bastysy, Álıhan Bókeıhanǵa qarsy shyqqan qarama-qarsy kúshterdiń kúresi múlde joq. Shyǵarmadaǵy Á.Bókeıhannyń sózderi onyń eńbekterinen iriktelip alynyp, uly qaıratkerdiń el men jer taǵdyryna qatysty salmaqty oılary baıandaý tásilimen ǵana jetkizilgen. Rejısser Gúlsına Merǵalıeva qııalynyń bıikke órlemeı, kerisinshe shektelip qalýyna sebep pesanyń janr talaptaryna sáıkes jazylmaǵandyǵynan deımiz.
Bul spektakldiń oqıǵasy qara kúńgirt sahnada ótedi. Túrmege qamalǵan Álıhan Bókeıhan tergeýshi qoıǵan suraqtarǵa jaýap bere otyryp, ótken kúnderdi eske túsiredi. Jalpy bir jarym saǵattaı júretin spektakldiń yrǵaq-ekpini birqalypty, óte baıaý. Álıhannyń basynan ótken tarıhı sátterdi kórsetetin sahnalar da rejısser tarapynan tutas sheshim tappaǵan. Aıtalyq, Álıhannyń el zııalylarymen (Ahmet Baıtursynuly - Kenjebek Basharov, Mirjaqyp Dýlatov - Abzal Rátbek, Ǵubaıdýlla - Islam Esjan) ótetin sahnalarynda býyrqanǵan áreket joq. Keıipkerlerdiń syrtqy portrettik uqsastyqtary bolǵanymen de akterler kórermenderdi sol kezdiń atmosferasyna engize almady. Olardyń sahnaǵa kirip-shyǵýlary shemalyq turǵyda qalǵan.
Qoıylymnyń bir-eki sahnasy ǵana áserli boldy. Sonyń biri repressııa qurbandaryna aınalǵan qazaq zııalylarynyń top bolyp shyǵyp, óz attaryn atap, teris burylyp sahna túkpirine ketetin sáti spektakldiń tragedııalyq boıaýyn qalyńdata tústi.
Álıhan Bókeıhan rolinde oınaǵan Medǵat Ómirálıev keıipkeriniń jan dúnıesin ishki jáne syrtqy pishinimen ádemi qabystyryp akterlik sheberliginiń babynda ekenin tanytty. Onyń Álıhany ár sózin oılanyp aıtatyn, halqy dese janyn úzip berýge daıyn úlken júrekti adam bolyp beınelendi. Eli men jerine, tili men dinine qaýip tóngen kezderi eshteńeden qaımyqpaýy kórermenderdi erekshe tolqytyp ótti. Pesada Álıhan beınesi tolyqqandy ashylmasa da, akter óz oıynyn oıǵa quryp, keıipkerge tarıhı aıqyndyq pen daralyq berýge umtyldy. Sondyqtan da akter óz sheberliginiń kúshimen «Eń úzdik er adam beınesi» nomınaııasyn jeńip aldy.
Dál qazirgi tańda qazaq eliniń táýelsizdigi úshin arpalysyp, ult múddesin qorǵaǵan Alash azamattarynyń sahnalyq beınesi qazaq teatrlarynda endi ǵana kórine bastaǵanyn eskersek, M.Ómirálıevtiń bul roli alǵashqy izdenisterdiń qatarynda tur. Eger aldaǵy ýaqytta osy taqyrypta kórkemdik qundylyǵy joǵary pesalar jazylatyn bolsa, atalǵan teatrdyń kóptegen akterleri (K.Basharov, R.Aqtaev, A.Tastaev t.b.) barsha jurttyń kóńilinen shyǵatyndaı tarıhı tulǵalardyń beınelerin jasaıtyna senimdimiz. Buǵan teatr akterleriniń syrtqy túrleri ǵana emes, shyǵarmashylyq múmkindikteri molynan jetedi.
Qazylar alqasynyń talqylaýy kezinde A.Áshimov, M.Ótekeshova, Á.Bópejanova, B.Nurpeıis bul eki spektaklge qatysty kóptegen oılardy ortaǵa saldy. Ásirese, drama talaptaryna jaýap bermeıtin pesalardyń sahna tórine jol tartýyn toqtatý qajettigi qozǵaldy. Buryn dramatýrgııa salasynda pesa jazbaǵan avtorlardyń shyǵarmalaryn arnaıy mamandardyń talqysyna salǵannan keıin baryp, onyń sahnada qoıylýy nemese qoıylmaýy sheshiletin. Óıtkeni, festıvalde saıysqa túsetin shyǵarmalar kórkem-ıdeıalyq mazmunynyń tereńdigimen, búgingi teatr álemine jańalyq bolyp enetin, shyn maǵynasyndaǵy kórkemdik izdenisterdi tanytatyn spektaklder bolý kerektigi barshaǵa aıan. Joǵarydaǵy spektaklderdi talqylaýdyń sońy búgingi qazaq teatrlarynyń repertýar saıasatyna oıysyp, saıysqa qatysyp otyrǵan ujymdardyń dırektorlary men kórkemdik jetekshilerine talapty kúsheıtý jaǵy tapsyryldy. Sonymen qosa, Alash arystary týraly pesalar baıqaýyn uıymdastyrýǵa da usynystar jasaldy.
Qoryta kelgende, búgingi qazaq teatry jańa dramatýrgııalyq shyǵarmalarǵa sýsap otyrǵanyn baıqadyq. Zaman talabynan shyǵatyn, kórermendi alǵa súıreıtin, qoǵam men adam janyn ashatyn qubylys bolarlyq kórkemdik deńgeıi bıik spektakl jetispeıdi. Aldaǵy ýaqytta, zamanaýı teatr men dramatýrgııa jasaý jolynda kórshi reseılik áriptesterdiń tájirbıesine súıený kerek tárizdi. Olar ujymdasyp, jumyla jumys jasaýdyń ozyq úlgisin kórsetip otyr. Dramatýrg, rejısser, akter jáne basqa da óner qaıratkerleri birlesip tuymdy dúnıeler týdyryp jatyr. Bizge de teatrdyń ózine tán ereksheligin eskere otyryp, pesa jazýdy qolǵa alatyn kez keldi. Óıtkeni, sahnalyq shyǵarmanyń sapalyq bolmysyna nazar aýdarmaıynsha, bıik belesterdi baǵyndyrý, jahandyq mádenıetke ilesý múmkin emes. Sondyqtan qashan da kórermenniń jan álemin qozǵap, júregin tolqytatyn teatr óneriniń adam sanasyna oı salyp, estetıkalyq názik sezimge bóleıtin kıeli óner túri ekenin umytýǵa bolmaıdy.
