Sońǵy demi taýsylǵansha qazaq ónerine adal qyzmet etken sarabdal synshy, biregeı teatr qaıratkeriniń shyǵarmashylyǵyn dáriptep, esimin el esinde máńgi qaldyrý maqsatyn kózdegen festıvalge respýblıkamyzdan segiz teatr ujymy - Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Memlekettik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatry, Qazaq Memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatry, Respýblıkalyq akademııalyq nemis drama teatry, Atyraý oblystyq Mahambet atyndaǵy qazaq drama teatry, Astana qalasy ákimdiginiń «Jastar teatry», Aqmola oblystyq orys drama teatry, Shyǵys Qazaqstan oblysy «Darıǵa-aı» jastar teatry, «Jas sahna» teatry qatysty.
Festıval shymyldyǵyn Astana qalasy ákimdiginiń Jastar teatry T.Ahmetjannyń «Sulý men sýretshi» shyǵarmasy boıynsha qoıylǵan spektaklimen ashty. Sahnadaǵy oqıǵa eki keıipkerdiń mahabbat sezimine qurylǵan. Kezdeısoq kezdesip bir-birine ǵashyq bolǵan Sulý men Sýretshiniń ǵashyqtyq sezimderin rejısser N.Jaqypbaı barynsha aıqyn boıaýlarmen berýge umtylǵan. Ásirese, kópshilik sahnasyndaǵy akterlerdiń plastıkalyq qımyl-qozǵalystary arqyly eki jastyń jan kúıinde bolyp jatqan bulqynysytary ádemi jetkizilgen. Oryndaýshylardyń bı tilimen órnektelgen qımyl-qozǵalystarynan birde jaǵany soqqan tolqynnyń úni, birde kemerine kelip lyqsyǵan sezimniń bulqynysy, endi birde jalǵyzdyqtyń salqyn yzǵary esedi. Sahnaǵa túsirilgen jaryq, mýzyka barlyǵy da ózara úılesim taýyp, adamdy aıryqsha sezimge jeteleıdi.
Sulý - N.Qarabalına men sýretshi - Á.Ahmetov óz keıipkerleriniń jan dúnıesin ashýǵa umtyldy. Alaıda, eki oryndaýshynyń oıynyndaǵy únsiz úzilister keıipkerlerdiń ózine tán áreketi men oı júıesine saı kelip turǵan joq. Qaıtalana beretin únsizdikter spektakldiń yrǵaq-ekpininiń tómendeýine ákelip soqty.
Festıvaldiń kelesi kúni Q.Qýanyshbaev atyndaǵy Memlekettik akademııalyq qazaq mýzykalyq drama teatry Sh.Aıtmatovtyń «Borandy beket» romanyndaǵy «Raımaly» ańyzy men «Jámıla» povesi boıynsha jasalǵan ınsenırovka (ınsenırovka avtory T.Temenov) negizinde qoıylǵan «Aqqýdyń kóz jasy...» spektaklin kórsetti.
Spektakldiń ózine laıyq pishini rejısser tarapynan durys tabylǵan. Raımaly men on segiz jasar Begimaıdyń mahabbaty týraly ańyzdy Danııar aýzynan aıtqyzyp, oqıǵaǵa jymdastyra alǵan. T.Temenov qoıylymdy lırıkalyq drama úlgisinde sheship, bas-aıaǵy jınaqy kórkem dúnıe jasapty. Sonymen birge keıbir tustary rejısser tarapynan qaıta qaraýdy qajet etetin tárizdi. Ásirese, Danııar men Aıǵansha ekeýiniń sahnasynda kelinshektiń qol sýmkasynan sý aralastyrǵan spırtti alyp shyǵyp ishýleri shyndyqpen janaspaı qalǵan. Soǵystyń aýyr kúnderinde spırt bylaı tursyn, bir kese aıranǵa jarymaı otyrǵan tus qoı. Sol sııaqty spektakldiń fınalynda soǵystan oralǵan Seıit aldynan shyqqan Jámılany qamshynyń astyna alyp sabaıdy. Osy oqıǵadan keıin Jámılá Danııarmen ketýge sheshim qabyldaıdy. Shyǵarmada Jámılá kúıeýi soǵysta júrgen kezde ketip qalady. Bul Sh.Aıtmatovtyń jazýshylyq sheberliginen týǵan sheshim ekeni álimsaqtan aıan. Spektakldiń sońy osylaı aıaqtalsa, qoıylymnyń kórkemdik sapasy joǵarlaı túseri sózsiz.
Spektaklde oınaǵan Avtor – A.Omar, Jámılániń enesi – T.Atymtaeva, Orazmet – K.Nurlanov, Salıha apa – G.Qylyshbaı, Aǵaısha – S.Toqmanǵalıeva oıyndarynda psıhologııalyq tereńdik, tabıǵılylyq basym.
Al Jámıla – A.Tanabaeva, Danııar – J.Ospanov, Sadyq – Á.Serikov, t.b. jas akterler sahnadan symbatty kóringenderimen de, rólmen jumys jasaýda áli de bolsa keıipkerdiń ishki jan dúnıesine úńilý jaǵy jetpeı jatyr.
Budan keıin Ǵ.Músirepov atyndaǵy Qazaq Memlekettik akademııalyq balalar men jasóspirimder teatry M.Gorkııdiń «Shyńyraý» dramasyn kórsetti. Rejıssýradaǵy qadamyn endi ǵana bastaǵan D.Bazarqulovtyń bul spektakli A.Áshimov tóraǵalyq etken qazylar alqasynyń ártúrli pikirine ıe boldy. Reseılik teatr synshysy O.I.Pıvovarov «Gorkıı shyǵarmasynan eshteńe qalmaǵan, rejısserlik qoltańba aıqyn emes» degen oıyn jasyrǵan joq. Bizdińshe, jas rejısserdiń kúrdeli pesaǵa ózindik kózqaraspen kelip, búgingi kúnniń ózekti máselesin kóterýge talpynýy óz jemisin bergen. Sahna túkpirinde sozylǵan qoldardyń ilinip turýy, pesa ıdeıasyn ashýǵa mol septigin tıgizgen. Qobyraǵan qaǵazdardyń arasynda áreket jasaǵan keıipkerlerdiń barlyǵy da burynǵy ómirlerin tárk etip, jaryqqa shyqqylary keledi. Biraq bir-birine qoldaryn sozyp kómektese almaıdy. Syrt jaqtan da, járdem joq. Spektaklde ádemi akterlik ansambl boldy.
Atalmysh festıvalge Atyraý oblystyq Mahambet atyndaǵy qazaq drama teatry R.Otarbaevtyń «Bas» tarıhı dramasymen qatysty. Rejısser J.Teltaevty pesanyń ıdeıasy qyzyqtyrǵanymen de, spektakldi kórkemdik bıikke kótere almaǵan. Spektaklde Mahambettiń basy aqynnyń poezııasynan doktorlyq qorǵaǵan ǵalymǵa da, ol basqaratyn Ádebıet ınstıtýtyna da, Mádenıet mınıstrligine de, mýzeıge de keregi bolmaıdy.
Barymyzdy baǵalaı almaǵandyqtan talaı ulttyq qundylyqtardan aıyrylyp qalǵanymyzdy rejısser qara kostıým kıip shyǵatyn kileń bassyz adamdar arqyly kórsetýge umtylǵan. Bassyz adam-bassyz qoǵam. Olardyń bir qalyptan shyqqandaı qozǵalyp, birdeı júrýleri qoǵamdy nemquraılyq jaılap bara jatqandyǵyn uqtyrady. Biraq, osy bassyz adamdardyń qaıta-qaıta sahnaǵa shyǵa berýleri qaıtalanyp ketken. Sol sııaqty adam basynyń dopsha domalap júrýi de rejısser tarapynan aqtalmaı qalǵan. Spektaklde keıipkerlerdiń birin-biri kórýi, sóz tyńdaýlary, ózara uǵynysýy, zeıin qoıý jaǵy nazardan tys qalǵan. Oryndaýshylar jattandy sózderin syrǵytyp aıtyp shyǵýmen shekteldi. Akterlerdiń oıynynda tutastyq bolmaǵandyqtan qoıylymnyń yrǵaq-ekpini tómendep, tym sozylyp ketti.
Festıvalge Shyǵys Qazaqstan oblystyq Semeıdiń «Darıǵa-aı» jastar teatry Dına Qunanbaıdyń rejıssýrasymen Ý.Shekspırdiń «Rıchard–III» (aýdarǵan H.Erǵalıev) tragedııasymen qatysty.
Spektakl oqıǵasy teatr sahnasyna jaıǵasqan kórermenderdiń kóz aldyna ótedi. Bul kameralyq teatr oıynyn tamashalaǵysy kelgen jurtshylyqqa óte qolaıly boldy. Rejısser tragedııany basynan aıaǵyna deıin bir sózin qaldyrmaı qoıýdy maqsat etpegen. Ol avtor ıdeıasyn túp qazyq etip alyp Rıchard bolmysyn ashatyndaı oqıǵalardy iriktep bir jarym saǵattyq spektakl jasap shyqqan. Atalmysh qoıylym óziniń plastıkalyq oralymymen, tereń ıirimdi, qyrtysty mazmunymen, oryndaýshylardyń shynaıy oıynymen erkin qabysyp kóńil tolqytty.
Spektakldiń kórkemdik úlgisi, janr tabıǵatyna saı kúńgirt túspen bezendirilip kórermenderdi tereń oıǵa jeteleıdi. Alakóbe jaryq arasynan toptan sýyrylyp zymııan kúlkisimen ortaǵa shyqqan Gloster Rıchard búkil oqıǵany óz ýysyna alyp, qandy josparlaryn júzege asyrýǵa bel sheship kirisedi. Bul rólde oınaǵan Erkebulan Nuǵmanov bir boıynda danyshpandyq pen zulymdyq qatar ómir súrip jatqan adamnyń júz qubylatyn ekijúzdiligin, satqyndyǵyn nanymdy boıaýlarmen asha bildi. Akterdiń mánerli de, ıkemdi plastıkasy, aıshyqty dıkııasy taqqa qol jetkizý úshin týǵan aǵasy men inisin, ózine baǵynǵysy kelmegen basqa da gerogtardyń qanyn sýdaı aǵyzǵan jaýyz adamnyń qorqynyshty kelbetin aıqyn kórsetýge zor septigin tıgizdi.
Akter oıynynda shynaıy shyqqan kórinistiń biri ózi óltirgen adamdardyń elesi kelip Rıchardty mazalaıtyn tusy. Bul sátti akterdiń nanymdy oınaǵany sonshalyq tipti onyń keıipkerine aıaýshylyq sezim týyndaıdy. Munda Rıchard birinshi ret óziniń ishki jan dúnıesine úńilip, ar otyna órtenedi. Basqalar bylaı tursyn, ózin-ózi sonshalyqty jek kóretinindigin, basyna topyraq seýip, ústindegi kıimderin sheship laqtyryp, búkir arqasymen jerge aýnap janynyń yshqynǵanyn, sol arqyly ózegin órtegen ókinishin jaıyp salady. Bir sózben aıtqanda E.Nuǵmanov Rıchardtyń psıhologııalyq tolǵanystaryn, bir kúıden ekinshi kúıge alma kezek aýysar sátterin alǵyrlyqpen bere bildi.
Spektaklde oınaǵan Klarens – Ádiljan Serikqalıev, Koroleva Elızaveta – Aınur Jadranova, Gerogınıa Iorskaıa – Meıramgúl Aleparova, Bekıngem – Eldos Qasymbekov, Lord Hestıngs – Estaı Sháripuly, graf Rıvers – Daýren Tóleýbaev, lord Greı – Islam Azızov t.b. akterler óz keıipkerlerine tán minez erekshelikterin qarastyryp, shamalary kelgenshe rejısser baǵyttaǵan silemnen shyqpaýǵa talpynystaryn tanytty. Alaıda, kóptegen akterlerdiń oıynynda oı men sezim birligi tutastyq tappaı shashyrap ketken. Ásirese, kópshilik sahnalardaǵy akterlerdiń qımyl-qozǵalystaryn áli de bolsa shıratý qajettigi seziledi.
Qoıylym bastalǵannan sońyna deıin topyraǵy burqyraǵan sahna ústinde ótedi. Túrmege túsken Klarnes pen gerogtardyń óltirilýi t.b. jan túrshiktirer jazalar jendetterdiń qolymen jasalyp, spektakl atmosferasyn odan saıyn aýyrlatady. Qan tolǵan shelekterge jazalanýshylardyń bastaryn tyǵyp qorlaıtyn kórinister Rıchard ustanǵan saıasattyń astaryn ashýǵa járdemin tıgizgen. Rejısser ár qabirge shanshylǵan qylyshtar arqyly sımvoldyq turǵyda Rıchard qolynan qaza bolǵan adam sanynyń kóptigin ańǵartqan.
Jalpy spektakldiń bir demmen oınalatyndyǵy, onyń plastıkalyq yńǵaıdaǵy tolassyz qımyl-qozǵalys pen damylsyz is-áreketke qurylýy, bederli mızansenalar kórermenderdiń jalyǵýyna mursha bermeıdi. Kóz aldarynda taq jolynda kisilik qaǵıdalardy tárk etip, adamdardyń taǵdyrymen oınaǵan Rıchardtyń Rıchmon qolynan mert bolýy búgingi qoǵamda bolyp jatqan talaı shyndyqpen úndesedi. Spektakldiń basty ıdeıasy memleket basqarýshy el basqarý isinde kisilik pen kishilikti, parasat pen meıirimdi qatar ustanbaǵan jaǵdaıda jer betinde qan tógistiń máńgilikke bitpeıtinin eske salý.
Sonymen «Darıǵa-aı» jastar teatrynyń bul spektakli festıvaldegi «Eń úzdik spektakl» bolyp baǵalandy.
Respýblıkalyq akademııalyq nemis drama teatrynyń spektakli burynnan kózimiz úırengen «Revızor» qoıylymdarynyń birde-birine uqsamaýymen eleń etkizdi. N.Dýbs spektakldiń syrtqy pishinin ádemi tapqan. Sahnanyń shetinde turǵan úlken kitaptyń ishinen bir-birlep shyqqan keıipkerler kostıýmderin kórermenderdiń kóz aldynda kıip, oqıǵa bastalady. Rejısser pesa qatysýshylarynyń denin áıelderge aınaldyryp jibergendigimen de, sózderine ózgeris kirgizbegen.
Spektakldiń árbir sahnasy ózara baılanysyp, shyǵarmanyń satıralyq máni ǵana emes, kópshiligimiz baıqaı bermeıtin fılosofııasy tereń ashylǵan. Oryndaýshylardyń is-áreketteri sahnalyq tutastyq taýyp, negizgi rejısserlik oı-tujyrymǵa toptastyrylǵan. Mundaǵy keıipkerler tap bolǵan oqıǵa kórermenderdi kúlkige kenelte otyryp, oıǵa jeteleıdi.
Festıvaldiń sońǵy kúni kórsetilgen Jas sahna teatrynyń «Kóshkin» spektakli kórermenderdiń erekshe qoshametine ıe boldy. Túrik dramatýrgi T.Dıýjenoglýdyń bul týyndysy buryn da birneshe ret qazaq teatrlarynyń sahnasynda qoıylǵan. Al, Tájikstan Respýblıkasynyń belgili óner qaıratkeri Barzý Abdýrazzokov rejıssýrasymen jaryq kórgen atalmysh qoıylym múlde basqasha oqylymymen tánti etti.
Tájirıbeli rejısser spektakldiń plastıkalyq formasyn, kórkemdik kiltin, beınelik sheshimin durys tapqan. Shyǵarmanyń tabıǵatyna laıyq mızansenalar qura bilgen.
Kúrdeli psıhologııalyq, fılosofııalyq oılarǵa birden jetelep áketetin bul spektakl myqty akterlik ansamblge baǵyndyrylǵan. Árbir keıipker óz monologyn aıtyp bolyp beı–jaı otyra bermeıdi, kerisinshe spektakl atmosferasynda ómir súrip únemi kózge kórine bermeıtin ishki baılanysta tirlik keshedi. Akterlerdiń barlyǵy da Egde áıel - J.Serǵazına, Egde erkek - V. Izımov, Jas áıel - A.Oryntaı, Jas erkek - M.Sarybaı, Erkek - Á.Ahmetov, Áıel – N.Alpysbaeva t.b. óz keıipkerleriniń minez – qulqyna saı qımyl - áreketterdi ádemi úılestirip, keıipker jan dúnıesinde bolyp jatqan arpalystardy sheber jetkize aldy. Jas sahna teatrynyń akterleri ózderiniń qabiletterin, shyǵarmashylyq daralyqtaryn tanyta aldy.
Sonymen Astana tórinde ótkizilgen dúbirili teatr merekesi búgingi Qazaqstan teatrlarynda shyǵarmashylyq izdenisterdiń júrip jatqandyǵyn kórsetip berdi.
