Jaqynda áleýmettik jelilerdiń birinen myna habardy oqyp jaǵamdy ustadym: «Amerıkanyń Mıssısıpı shtatynda balalarynyń densaýlyǵyna alańdap, aq halattylardyń kómegine júgingen erli-zaıyptylar DNK saraptamasyn jasatyp, shyn máninde bir anadan týǵan egiz baýyrlar ekenin bilgen»…
Astana «Jastar» teatry qoıǵan «Lıft» spektaklin tamashalaǵan soń da osy jańalyq oıyma qaıta-qaıta orala berdi. Bul jaǵdaıdyń kúnderdiń bir kúninde bizdiń elimizde de oryn almasyna kim kepil?
Bala taǵdyry – ult taǵdyry ekeni bárimizge málim. Al biz osyǵan qanshalyqty jaýapkershilikpen qarap jatyrmyz? Saıa Qasymbektiń «Teksizder» pesasy jelisimen sahnalanǵan «Lıft» spektakliniń negizgi kótergen máselesi de osy. Nebári bir jarym saǵat ýaqytty qamtyǵan qoıylym moınyna ǵalamdyq máseleniń salmaqty júgin arqalaǵan. Oqıǵa jelisi buzylǵan lıft ishinde bes keıipkerdiń qatysýymen órbıdi. Balalar úıinde, ózi aıtqandaı «jetimhanada» ósken qyz, sot hatshysy, jigit, júıkesi tozǵan áıel men alıment tóleýden jaltaryp júrgen azamat. Tar keńistikte taǵdyry toǵysqan beseý erekshe minezderi arqyly spektakl barysynda óz obrazdaryn ózderi ashyp beredi. Keıipkerler harakterleri bir-birine múlde uqsamaıdy. Árqaısysynyń ózine tán minezimen, qylyqtarymen erekshelenip turady. Biraq, barlyǵy da óz ómirine ókpeli.
«Jetimhanada» ósken qyz – tik minezdi, óktemdeý kelgen qyz obrazy. Kózin ashqaly meıirim kórýge zar bolyp ósken qyz, ózin osy kúıge túsýine sebepshi retinde ata-anasyn kinálaıdy. Ata-anasyn tárbıelegen qoǵamdy kinálaıdy. Árbir adam óziniń istegen kúnási úshin erte me, kesh pe jazasyn alady. Alaıda, olardyń jasaǵan qatelikteri ózderimen qatar ózgeniń de ómirine teris yqpal etýi ábden múmkin. «Perzentterin tastap ketken barlyq áıel men erkekti sottaý kerek» dep basty keıipker qyzdyń sotqa kelgendegi aryzy da osyndaı. Bastapqyda onyń talabyn eshkim túsinbeıdi. Alaıda, sot hatshysy alıment tóleýden jaltaryp júrgen azamat pen qyzdyń anasy bolyp shyǵatyn áıelge úkim shyǵarady. Kelesi keıipkerimiz júıkesi tozǵan áıel men alıment tóleýden jaltarǵan azamat – kúndelikti ómirde kezdesetin qarapaıym obrazdar. Olar qandaı jaǵdaıǵa tap bolsa da kináni ózgeden izdeıdi. Sot hatshysynyń obrazy arqyly bılik ókilderine syn aıta otyryp, qoıylymǵa núkteni qoıǵyzady. Bul jerde eń az mańyzǵa ıe bolyp turǵan obraz – jas jigit. Óıtkeni, qoıylym boıy máselege tereńirek ún qospaı, jıi shette qalyp qoıady. Janrǵa kelsek, psıhologııalyq drama dep oılaǵan spektaklimiz bastapqyda realızm baǵytymen kele jatyp, aqyrǵy jaǵynda shashyrańqy bolyp ketedi.
Teksizder degenimiz kimder? Osyndaı armııany kóbeıtip jatqandar kimder? «Lıft» pesasy osy saýaldar tóńireginde kórermenge oı salýdy maqsat etkenimen, máseleniń eshqandaı sheshimin kórsetpegen. Keıipkerler qoıylym boıy aıqaılap suraq qoıýmen bolady. Al oǵan jaýap berýge eshkimniń shamasy jetpeıdi. Spektakldegi basty detal – sómke, ıaǵnı bomba. Rejısser máńgúrttený arqyly biz ózimizdi qurdymǵa ketirip jatyrmyz deı otyryp, bul máselege dıagnoz qoıýǵa umtylǵany baıqalady.
Lıft ishinde ótetin bul qoıylymda dekoraııa men kostıýmderge qaraǵanda akterler oıyny basty ról atqarady. Bastapqy kezde akterler oıyny atmosferany jaqsy alyp kele jatty. Degenmen, spektakl sońyna qaraı bári de shashyrańqy bolyp ketedi. Kórermenderdiń qarapaıym qozǵalystarǵa ezý jıyrǵanyna qarap, shyǵarmadan komedııalyq elementter kútkeni baıqalady. Dramatýrgtiń kórermenge aıtar oıy shyǵarma betinde tym qalqyp shyqqan. Biraq, keıbir kórermender úshin ıdeıany daýystap aıtqan da durys shyǵar. Shyǵarmada áreketke qaraǵanda dıalogtar óte kóp. Rejısser sahnadaǵy qozǵalysqa qaraǵanda ıdeıanyń ashylýymen jumys jasaǵany kórinip tur.
Shyǵarmadaǵy eń basty talap – ıdeıany kórermenge jetkizý bolsa, onda rejısserdiń bul eńbegi aqtaldy. Bul pesa arqyly ult bolashaǵyna dıagnoz qoıdy. Sondyqtan da rejısser Bekbolat Qurmanǵojaev sahnalaǵan «Lıft» qoıylymyn tamashalaǵan kez kelgen kórermenniń salmaqty oı túıip qaıtary sózsiz.
