Jarqyn daralyǵy men talanty, qushtarlyǵy pen rýhynyń kúshi ony shyǵarmashylyǵy qazaq beıneleý óneriniń álemdik mádenıet shyńyna kóterilýine septigin tıgizgen tanymal klassık-sheberlerdiń qataryna qosty. Reseı men Qazaqstannyń kórnekti sýretshisi Evgenıı Matveevıch Sıdorkındi Qazaqstanmen shyndyǵynda kóp nárse baılanystyrady. Onyń shyǵarmashylyǵy qazaq grfıka óneriniń jarqyn betterin quraıdy. Jas sýretshiniń búkil basty týyndylary 1957 jyly Lenıngrad keskindeme, músin jáne sáýlet ınstıtýtyn támamdap, Almatyǵa kelgennen keıin osynda bastaldy.
Qazaqstanda jasaǵan alǵashqy jumysy qazaqtyń halyq ertegileriniń jelisimen jasaǵan halyqtyq ótkir ájýa men keıipkerlerdiń san alýan minezderine toly «Kóńildi aldaǵyshtar» tústi lıtografııalar toptamasy boldy. Aqyldy da aılaker Aldar kóse de, aıar Jırenshe de, «Qyryq ótiriktegi» tazsha bala da osynda.
Sıdorkın «Qazaq eposy» kitabyn bezendirýdi 1958 jyly Máskeýde ótken qazaq ádebıeti men óneriniń onkúndigine arnap jasaǵan jumysynan bastady. Jas sýretshiniń zor tabysyna aınalǵan osy jumys jaıly birden moıyndalyp, sóz boldy. E.M. Sıdorkınniń ulttyq sıpatpen, rýhpen, oımen, dúnıetanymmen ajyraǵysyz baılanysty eposqa, halyq aýyz ádebıetine moıyn burýy múldem kezdeısoq emes. Ol úshin ózi turyp, eńbek etip jatqan jerdiń halqynyń kórkem, estetıkalyq, ıaǵnı adamgershilik tanymyn uǵynyp, seziný mańyzdy boldy.
1960-jyldar sýretshiniń shyǵarmashylyǵynda erekshe jemisti jyldar boldy. Ol birden tanymal bolǵan «Qazaqtyń ulttyq oıyndary», «Sáken Seıfýllındi oqyǵanda» avtolıtografııalar toptamasyn, «Qyrǵyz ertegilerine» ıllıýstraııalaryn, biraz portretter jasaıdy. Sıdorkın M. Áýezovtiń «Abaı joly» romanyna eki ret aınalyp soqty. 1960 jyly lınogravıýrada, 1970 jyly avtolıtografııada ıllıýstraııalar toptamasyn jazdy. Bul týyndylar áli kúnge deıin sheber jasaǵan obrazdardyń tereńdigi jóninen teńdessiz bolyp qalyp otyr.
«Ǵasyrlar túneginen» toptamasyn Sıdorkın 8 jyl boıy – 1971 jyldan 1979 jylǵa deıin jasady. Bular – sýretshiniń qazaq halqynyń tarıhy jaıly oılary túsirilgen qondyrǵyly týyndylary. Ol qaqtyǵysqa, qara kúsh pen soǵysqa tabynǵan «qatygez ǵasyr» – feodaldyq ózara tartystar kezeńin tańdap alǵan. Sýretshi kompozıııanyń iri plandaǵy shekime túrine ıek artady. Kúrdeli rakýrstar, kólemderdiń batyl túrde qarama-qarsy qoıylýy, massa dınamıkasy qushtarlyqtyń qaınaý sezimin, ómirlik kúsh-qýatty týdyrady, sýretshi halyqtyń boıyndaǵy kózsiz erliktiń, ǵasyrlar boıy kele jatqan ashý men yzanyń shıelenisken qabyldaýyn beredi. «Ǵasyrlar túneginen» – E.M. Sıdorkınniń shyǵarmashylyǵyndaǵy eń ekspressıvtisi ári kórkemi.
1970-1980 jyldardyń basynda sýretshi M.E. Saltykov-edrınniń «Bir qalanyń tarıhy» romanyna ıllıýstraııalaryn jáne F.Rableniń «Gargantıýa men Pantagrıýel» toptamasyn jasaıdy. Bul jumystarynda ádebı shyǵarmalardyń negizgi kollızııalary vızýaldy túrde zattanatyn groteskilik obrazdardy týdyratyn sýretshiniń satıralyq talanty erekshe jarqyrap kórindi.
Sıdorkın shyǵarmashylyq qyzmetinen bólek kóp ýaqytyn jas sýretshilermen jumys isteýge bóldi. Ol jumystardy kez kelgen tehnıkada, ásirese sheber ózi jaqsy kóretin avtolıtografııada oryndaýǵa ońtaıly óndiristik jaǵdaıy bar Senejdegi Sýretshiler odaǵynyń shyǵarmashylyq bazasynda grafıkterdiń búkilodaqtyq tobyn júrgizdi.
70 jyldary natýradan jumys isteýge ındýstrııa obektilerine sýretshilerdiń jolsapary qabyldandy – ónerdiń óndiris oryndarymen baılanysy osylaısha ornyqty. Jolsapardan alǵan áseriniń kúshimen Baıqońyrǵa, Temirtaý Magnıtkasyna, Qazaqstan eginshilerine arnalǵan sıýjetteri kirgen «Qazaqstan jerinde» toptamasy dúnıege keldi. Toptama qaharmandary – qarapaıym jumysshylar men olardyń kúndelikti eńbekteri.
Sýretshiniń mereıtoıyna shyǵarylǵan kitaptyń avtory G.K. Shalabaeva sheberdiń erekshe darynyn: «E.Sıdorkınniń shyǵarmashylyǵy ‒ eýropalyq, orys jáne ejelgi qazaq óneriniń kúrdeli, biraq obrazdyq-estetıkalyq úrdisteriniń organıkalyq qorytpasyn quraıtyn beıneleý mádenıetiniń biregeı fenomeni. Osylaısha, Sıdorkınniń kórkemdik tásili eýropalyq grafıka mektebiniń kásibıligin, orystyń realıstik dástúrleriniń gýmanıstik shabytyn ejelgi qazaq sheberleriniń shyǵarmashylyq sımvolıkasymen baılanystyrdy. Jarqyn daralyqtyń, Sheberdiń dara darynynyń arqasynda bizdiń ulttyq mádenıetimizdiń baılyǵyn sezinýge múmkindigimiz bar» dep sıpattaıdy.
K.Muqajanova
Qazaqstan beıneleý óneri bóliminiń jetekshisi
