2017 jyldan Á.Qasteev atyndaǵy QR Memlekettik óner mýzeıinde «Jaqyn shet elder óneri» degen jalpy atpen 5 jylǵa eseptelgen úlken kórmelik joba júzege asyryla bastady. Ózi halyqqa qyzmet etken 80 jyl ishinde mýzeı klassıkalyq óner men Qazaqstannyń ǵana emes, bir kezdegi Keńes Odaǵy dep atalǵan alyp eldiń ókili sanalatyn basqa da elderdiń óner týyndylarynyń baı kollekııasyn jınaqtady. Osyǵan deıin de «Orta Azııa respýblıkalarynyń óneri» kórmesi ataýly jobanyń aıasynda jurtshylyq nazaryna usynylǵan bolatyn.
Baltyq jaǵalaýy respýblıkalarynyń beıneleý óneri bizdiń elimizde asa belgili emes. Ilgerirekte biren-saran almasý kórmeleri bolyp turdy. Baltyq jaǵalaýy qylqalam sheberleri týyndylarynyń búkil shyǵarmashylyq alýandyǵyn kórsetken tipten mańyzdy.
Azdaǵan jumysqa qarap, sol nemese basqa mektepterdiń ereksheligi jaıly aıtý qıyn. Muny negizinde aǵa jáne orta býyn sýretshilerdiń jeke shyǵarmashylyǵymen tanystyratyn kórme degen durys sııaqty. Usynylyp otyrǵan jumystar – 1950-jyldardyń ortasynan 1980-jyldardyń aıaǵyna deıingi kezeńde salynǵan kartınalar.
Bul óńirde eýropalyq orta ǵasyrdyń ǵajaıyp murasy saqtalyp qalǵan, olar – kóne tar kósheler, bekinister, Baltyq jaǵalaýy qalalarynyń esten ketpes ári ózindik bet-beınesin kórsetetin kóp tústi vıtrajdary bar sáýletti soborlar. Ulttyq kórkemsýret mektepteri 19 ǵasyrdyń ekinshi jartysynda-aq qalyptasyp úlgergen.
Osy elderdiń beıneleý óneriniń áldeqandaı birligi jaıynda aıtý múmkin be? Bulardy biriktirip turǵan taqyryptyń ortaqtyǵy deýge bolady. Latysh óneriniń kollekııasy anaǵurlym kórnektirek. Latysh kórkemsýret akademııasyn sonaý 1930-jyldary bitirgen aǵa býyn sýretshilerdiń kenepteri týǵan ólke tabıǵatyn baıandaıdy. Olardyń arasynan K. Melbarzdıs, V. Kalnroze, E. Kalnynsh, L. Svemptiń peızajdaryn da kezdestiresiz.
Halyq óneri taqyryby ásirese lıtvan sýretshileriniń jumystarynda ashyq kórinis tapqan. Kenep betterinde – aýyl turǵyndarynyń egin jınaý, shóp shabý sııaqty kúndelikti tirlik qamy ǵana emes, mereke-jıyndary da beınelengen. R. Bıchıýnostiń kartınasynda ádemi, sándi kıingen meımandary men shýly mýzyka oınaǵan aýyl toıy beınelengen. Halyqtyq aǵash músin óneri plastıkasynyń arhaıkalyq qarapaıymdyǵy A.Savıkııdiń ómirdiń máńgilik qundylyǵy týraly syr shertetin «Tań», «Kún», «Kesh» trıptıhynyń týýyna dem berdi.
Teńiz taqyryby barlyq respýblıkalardyń ónerinde bar, olar teńiz eńbekkerleri – balyqshylardyń beınesin jasaǵan teńiz peızajdary men kompozıııalarynda júzege asqan. Bul jaıynda eston sýretshileri E. Okastyń «Balyqshylar», E. Sılmniń «Aýdy jamaý», O. Mıannıdiń «Qola balyqshy» syndy monýmentaldyq keskindemeleri jáne músindik týyndylary baıan etedi.
Kórme 2018 jyldyń jeltoqsan aıyna deıin ashyq.
Galına Syrlybaeva, kórme jetekshisi
