Rahman Aıbekuly Bertileý 1952 jyly 20 qańtarda Oral oblysy, Shyńǵyrlaý aýdany, Otradnyı aýylynda dúnıege kelgen. 1969 jyly Lýbınsk orta mektebin tamamdaǵannan keıin Almatyǵa kelip, bir jyldan soń, 1977 jyly N.V.Gogol atyndaǵy Almaty kórkem-sýret ýchılıesiniń daıyndyq kýrsyna túsedi. Al 1971 jyly osy oqý ornynyń bezendirý bóliminiń birinshi kýrsyna qabyldanady.
Dál sol jyly ol áskerı boryshyn óteý úshin qarýly kúshterdiń qataryna qosylady. Áýeli Úsharalda, odan keıin Qazaqstannyń Qytaımen shekarasyndaǵy Drýjba qalasynda polk sýretshisi retinde qyzmet etedi. 1973 jyly oqýyna qaıta oralady. 1977 jyly ýchılıeni tamamdaǵan soń «Qazaqfılm» kınostýdııasynda jumys isteýge joldama alady. Qazaqtyń tuńǵysh anımatory, ataqty sýretshi Ámen Qaıdarovtyń qaramaǵynda jumys istegen jas sýretshi «Qadyrdyń baqyty» jáne «Sıqyrly qarbyz» mýltıplıkaııalyq fılmderin jasaýǵa atsalysty. Uzaq saǵattar boıy tóbeden tóngen shamnyń astynda sýretterdiń kontýryn syzýmen aınalysty.
1980 jyly Rahman Aıbekuly sýretshi úshin anaǵurlym qyzyǵyraq basqa jumystarǵa aýysady. Aldymen Verhnıaıa Kamenka aýylynyń Mádenıet úıinde sýretshi-bezendirýshi bolyp isteıdi, odan keıingi jeti jyl boıy Ile geofızıkalyq ekspedıııasynyń sýretshisi qyzmetin atqardy. R.Bertileý ekspedıııa quramynda júrip, Aqtóbe, Atyraý oblystaryn, Qaratóbe aýdanyn aralap shyqty, jergilikti jerdiń ózindik dástúrlerimen tanysty. Egis alqabyndaǵy kóp jylǵy jumys onyń boıyna tabıǵı qubylystar men landshafttyń ózgeristerine ańǵarympazdyqty, jiti baıqaǵyshtyq qasıetin darytty. Onyń sol kezdegi jáne odan keıingi kezeńde salynǵan akvareldik jumystaryndaǵy aıyrmashylyq birden baıqalady: keskindemelik ádis-tásilderiniń ózgesheligin, solǵyn boıaýlarmen salynǵan túrli-tústi daqtardyń keı jerlerde týshpen, qurǵaq qylqalammen jáne qylqalamnyń aǵash sabymen ekshelip, qanyq keskinge aınalǵanyn ańǵarmaý múmkin emes.
Rahman Bertileýdiń sol jyldardaǵy akvareldik jumystary óziniń júrip ótken jolynda kýá bolǵan oqıǵalardyń qııa-qaltarysyn qalt-jibermeı jetkize bilgen: «Kósh» (1984), «Salt attylardyń áńgimesi» (1985), «Shyrpy jınaýshy» (1988), «Jańbyrly kún» (1986) syndy kartınalary sonyń dáleli. Ózimen birge maıly boıaý salynǵan bir-eki quty ala shyqqan kúnderi, olardy akvarelmen sheber úılestirý arqyly «Taý peızajy» (1982), «Keshki Ile», «Ile ózeni» (1982), «Taý sulbasy» (1984) sııaqty mezgil men oqıǵanyń aıasyn keń sheńberde sýrettegen tamasha týyndylaryn dúnıege ákeldi.
Keıinirek 1982-1987 jyldary Abaı atyndaǵy Qazaq memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynyń sýret-grafıka fakýltetinde stanoktik keskindeme bóliminde syrttaı oqı júrip, sýretshi maıly boıaý keskindemesiniń qyr-syryna tereńdeı túsedi. Onyń «Balalar men kógershinder» atty dıplomdyq jumysy óte joǵary baǵa aldy.
1987 jyldan bastap Rahman Aıbekuly O.Tańsyqbaev atyndaǵy kórkem-sýret kolledjinde ustazdyq etti. Otandyq kásibı mamandardy daıarlaý isine qajyrly súbeli úles qosty. Ókinishke qaraı, Bertileý áýletiniń basyna qaıǵyly kúnder týǵanda, sýretshiniń ýchılıedegi jumysy úzilip qaldy. Ákesiniń ólimi, ony sońǵy saparǵa shyǵaryp salý, qazanyń aýyrtpalyǵy men janǵa salǵan jarasy Rahman Aıbekulynyń densaýlyǵyna qaýip bop tóndi. Sol jyldary ol jarymen birge Almaty qalasyna jaqyn ornalasqan Álı aýylyna kóshýge májbúr bolady. Bul aýyldaǵy ómirin sýretshi ádemi estelik retinde eske alady. Óıtkeni ondaǵy №22 mektepte ol kishkentaı ul-qyzdardy beıneleý óneriniń qyr-syryna qanyqtyrdy, qolǵa qalam ustaýdyń, qaǵazǵa keskin túsirýdiń ádis-tásilderin úıretti. Oqýshylardyń árqaısysy súıikti ustazdarynan jaqsy baǵa alýǵa tyrysty. Shákirtterin ózen nemese kól mańyna ertip baryp, tabıǵat aıasynda sýret salatyn kezde muǵalymderine bolysqylary kep bireýi sómkesin, biri kenebin kóterýge umtylatyn. Sýretshi beıneleý ónerine ebi bar balalardy óz qarajatyna albomdar men qaryndashtar, boıaýlar satyp alyp, mektep jıyndarynda marapattap, jetistikterin elep-eskerip otyrýdy ádetke aınaldyrdy.
Rahman Bertileýdiń qylqalamynan týǵan Álı aýylynyń erek kórinisterin aıtpaı ketýge bolmas. Kólder, saıajaılar, qaraǵashtar pen terekter, bógetter men bir nemese eki qabatty úıler, aǵashtardyń arasynan syǵalap turatyn túrli-tústi shatyrlar, aýyldyń meımandos adamdary – attas etıýdtarǵa negiz bop qalanǵan mine, osylar.
Joǵarǵy oqý ornynyń dıplomyn almaı turyp-aq ol keskin-kelbeti kelisti, oryndalý tásili kúrdeli bolǵanymen, aıtar oıy uǵynyqty birneshe peızaj salyp úlgerdi. Máselen, dalada týyp ósken adam «Kóshtegi» qýǵynshynyń kóktemge asyqqanyn, kóp uzamaı óz panasyn tabatynyn bir qarap-aq túsine qoıady. Peızajda tabıǵattyń «kóńil-kúıi» kórinis tapqan. Dóń arqasy jolaýshynyń jolyn bógemeıdi, kerisinshe ádemi reń berý arqyly joldyń qııa-qaltarysyn qanyqtyra túsken. «Kóship-qonýda» (1986) shól kemeleriniń qara daqtaryn jarystyra otyryp, jer men kóktiń shekarasyn aıqyndap bergen. Al «Kúnniń batýy. Kósh» atty eńbeginde qyzaryp batqan kúnniń jerdiń kúńgirt kóleńkesine baryp sińgeni sheber sýrettelgen.
«Shyńǵyrlaý» (1983). Sýretshiniń óz eli – Oraldaǵy ózen Almatyda salynǵan taý peızajdarynan kem túspeıdi. Kórermenniń nazary aldymen ózenniń keń arnasyna tússe, birte-birte ózen tolqynyn qýalaǵan janaryńyz tym alysqa, ózenniń bastaý alar tusyna qaraı uzap ketedi. Dóńniń basyna shyǵyp alyp, qubylysty alystan baqylap otyrǵan qylqalam sheberi óz otany jaıly áserli de ádemi áńgimeniń tıegin aǵytqandaı. Keń atyrapty kók taspadaı tilip jatqan ózen kózdiń jaýyn alady. Bir qaraǵanda ózen tym kishkentaı bolyp kórinýi múmkin, biraq ózen arnasynyń keń ekenin kórsetý úshin avtor kartınanyń oń jaq buryshyna suńǵaq boıly terekterdi qaz-qatar tizip qoıǵan.
1975 jyldan bastap Rahman Aıbekuly Ózbekstanǵa, qaryndasy Rozanyń úıine jıi baryp turdy. Tashkenttiń, Samarqannyń, Buhara men Hıýanyń medreseleri men kók kúmbezdi meshitteri sýretshiniń qylqalamyna bir emes, birneshe ret ilikti. «Qoja Ahmet Iassaýı» (1996), «Ulyqbek medresesi» (1997) «Sýlfazıdın medresesi» (1998) sııaqty qaıtalanbas týyndylar – sol saparlardyń esteligi. Sýretshiniń «Eski aýyldaǵy kóshe» (1976), «Samarqan» (1978), «Eski qala» (1998), «Aýla» (2007) atty eńbekterinde akvarel jáne maıly boıaýmen keskindelgen qala men aýyl peızajdary ortaazııalyq mádenıettiń ereksheligin dóp basqan.
1997 jyly Bahtııar Tabıev, Sabyr Mámbeev, Kenjebaı Dúısenbaevpen birge Satyǵa barǵan sapary Rahman aǵanyń jadynda erekshe saqtaldy. Óıtkeni sol joly olar maıly boıaý keskindemesiniń kóp qupııalarymen bólisken bolatyn. Keskindemeshini jergilikti jerdiń tabıǵaty, ásirese alyp taýlary qatty tańdandyrdy.
Ónerdi zertteýshileriniń bári biraýyzdan Rahman Bertileýdi peıjazdyń sheberi dep tanıdy. Qashanda qarapaıym qalpynan tanbaıtyn sýretshi mundaı qolpashtaýlardy estigende: «Naǵyz keskindemeshi bolý úshin áli talaı ter tógý kerek» deıdi únemi. Bir kezderi sýretshiler arasynda talǵam men baǵyttyń kóptúrliligine qaramastan, ol realızmniń jaqtaýshysy bolyp qaldy. Sýretshiniń qaı peıjazyn alyp qarasań da, joǵary kásibı daıyndyq menmundalap turady. «Qaıyńdarmen qysqy peıjaz» (1987), «Qyr-Baltabaı atyraby» (1989), «Ymyrtta» (1996) «Kegen taýlary» (2000) sııaqty jumystary sózimizge aıqyn dálel bola alady.
2013 jyly Rahman Bertileý qazaqtyń ataqty sýretshisi Ábilhan Qasteevtiń týǵan jerine baryp, «Shejin taýlary», «Shejin aýyly», «Jarkent terekteri», «Aýyl aýlasy» syndy keń tynysty kartınalar saldy. Bir jyldan soń sýretshi sol ólkede qaıta aıaldap, birinshi saparynda salyp úlgermegen «Taý peızajy. Shejin» (2014) atty ǵajap eńbegin aıaqtaıdy.
Avtordyń «Jańbyr quıǵaly tur» atty peızajy óziniń kóńil-kúıimen tańǵaldyrady. Jumystyń ǵumyrlylyǵy – tańdap alynǵan sıýjettiń baılyǵynda. Sýretshi bul kartınany jańbyrdyń astynda otyryp salǵanyn moıyndaıdy. Jaýynnyń «minezin» qalt jibermeı qaǵyp alǵysy kelgen bolýy kerek, shamasy. Tabıǵat qubylysyna qulaq túrgen sheber bulttyń qoıýlanyp, aq jaýynnyń nóserge aınalǵanyn, kún kúrkirep, naıǵazaı oınanyn taǵatsyzdana kútkendeı. Onyń oıyndaǵysy boldy. Kórermen sýretshimen birge jaýynnyń astyna qoıyp ketedi.
Keskindemeshiniń súıikti keıipkerleri – qaıyńdar. 1980 jyly salynǵan «Kúzgi qaıyńdar» men 2000 jyly týǵan «Kúz qarsańyndaǵy qaıyńdardy» erekshe ataýǵa tıispiz. Bir-birine qystyń sýyǵynan yqtasyn bolǵysy kelgendeı toptalyp ósken «Qysqy qaıyńdar» (1987) men «Shoq qaıyń» (1997) da avtordyń úzdik eńbekteriniń qatarynda.
Rahman Bertileý birneshe kitaptyń ıllıýstraııalaryn jasaǵan. Onyń ishinde qazaqtyń klassıkalyq ádebıeti men qatar balalar ádebıeti de bar. Sýretshiniń qylqalamymen «Ólke», «Ómir, óner, ónerpaz», «Kto, eslı ne ty?» jáne basqa da baspalardyń kitaptary bezendirildi.
Qylqalam sheberiniń beıneleý ónerindegi jańa baǵyttarǵa batyl barýy onyń bir orynda turalap qalmaıtyn, únemi shyǵarmashylyq izdeniste júretin sýretker ekenin kórsetedi. Keskindeme janrynda ol realızmniń jaqtaýshysy bolyp qala beredi, al grafıkada jumbaǵy kóp álemdi sýretteýde ózindik qoltańbasyn qaldyrǵysy keletini anyq ańǵarylady.
Jasynyń jer ortasyna kelgenine qaramastan sýretshi jas astronomdaı galaktıkany, «kosmıdter» dep atalatyn álemdi tanýǵa den qoıdy. Birneshe jyldan beri ony órkenıettiń kóz kórip, qulaq estimegen múlde jańa túrleri týraly oı («Basqa álem», 2008) mazalap júr. Keıipkerler bir kartınadan ekinshisine ótip, aqyr aıaǵynda «Kosmıdter» dep atalatyn ıkldyq eńbekke negiz boldy.
Ushatyn beımálim nysandar týraly oılanǵanda onyń esine balalyq shaǵy túsedi. Ózin san túrli keselden atasy Dúısen men ájesi Saǵı, Ótenııazov Hangereı aqsaqal men Sáten áje talaı márte qutqaryp qalǵanyn eske alady. Sondaı sátterde sýretshi ýaqytty keri jyljytyp, saǵymǵa aınalǵan alys jyldarǵa sapar shekkisi kelip ketedi. Ol – áńgimeniń has sheberi. Aıta bastasa bolǵany, bárin bilýge qushtar kishkentaı balanyń túrli-tústi qalamdaryn túkirikke malyp alyp, qııalyndaǵyny aq qaǵazǵa túsire bastaǵany kóz aldyńyzǵa elesteıdi. Rahman aǵa ákesi Aıbek Dúısenuly men anasy Maǵrıpa Hangereıqyzyn da erekshe jylylyqpen eske alady. Ol kisiler sheberdiń boıyna týǵany men týysyna degen súıispenshilik pen jaýapkershilik sezimin ekti. Áńgime jaqyndary jaıly órbigende, onyń júzi jadyrap, bal-bul jaınap shyǵa keletinin ańǵarmaý múmkin emes.
Bir kezderi Rahman aǵa óziniń kópke aǵyta bermeıtin syrlaryn Ábdirashıt Sydyhanovpen bólisken edi. Belgili sýretshi oǵan parralleldi álemniń bar ekenin aıǵaqtaıtyn taǵylymdy áńgimeler aıtyp beretin. Óziniń oılary men ómirge kózqarastaryn ózge sýretshilerdiń qoldaıtynyn bilip, Rahman aǵa rýhtandy, shyǵarmashylyǵyna tyń yntamen kiristi.
Sýretshiniń grafıkadaǵy qadamdarynyń nyǵaıa túsýine S.Kalmykov shyǵarmashylyǵynyń da aıtarlyqtaı áseri bolǵanyn atap ótken jón. Biraq ol ózine deıingilerdi qaıtalaǵan joq, olar aıtpaǵan jańa ıdeıalardy aıtýǵa, olar sheshe almaǵan saýaldardyń jaýabyn tabýǵa tyrysty. Rahman Aıbekuly sýretshi Sáken Ǵumarovty jıi eske alady. Óıtkeni onyń shyǵarmashylyǵy Rahman aǵanyń qorshaǵan ortany jańasha tanýyna múmkindik berdi, tabıǵatqa buryn-sońdy qoldanylmaǵan tyń tásildermen jan bitirýine jol ashty.
Sýretshiniń garfıkalyq týyndylaryn tamashalaǵan adam jańa ǵasyrǵa, adam aıaǵy baspaǵan ózge ǵalamsharǵa tap bolǵandaı áser alady. Grafık bul jumystardy salý barysynda emoıonaldy kúıdiń jeteginde bolǵanyn, qaǵazǵa túsken nárseniń bárin jan-tánimen sezingenin jasyrmaıdy. Ol ekologııa túıtkilderi, adamnyń tabıǵatqa tıgizgen zalaly týraly kóp tolǵanady. Sýretshi óz kórermenin tabıǵı apattar týraly tereńirek oılandyrǵysy, qorshaǵan ortaǵa jasalǵan qııanat ár adamnyń ózine tıgizgen zalaly ekenin uqtyrmaq.
Árbir túrli tústi jáne aq-qara qaǵazdan kórermen apat dabylyn kóredi. Ásirese, «Kórinbeıtin nusqaǵyshtar» (2005), «Uıashyq» (2007) atty eńbekterinen avtordyń qorshaǵan ortany aıaly alaqanyna salyp qorǵaǵysy, jandy-jansyzdyń bárine pana bolǵysy keletinin baıqaısyń. Osylaısha sýretshiniń keskindeme janry arqyly beınelegen sulýlyǵy grafıkada múldem basqa keıipke engen. Oıdyń ushqyrlyǵyn, ótken ǵasyr adamynyń júırik qııalyn jańa ǵasyr tóndirgen ekologııalyq qaterler basyp-janyshtap tastaǵandaı. Qylqalam sheberiniń 2006 jyly salǵan «Klondaý» dep atalatyn kartınasyna kóz jiberseńiz, sózimizdiń aqıqat ekenine kúmánińiz qalmaıdy.
Bertin kele sýretshiniń keıipkerleri ózgerdi: adam tirligimen qatar órilgen jan-janýarlar tirshiligine den qoıa bastady. Máselen, 2007 jylǵy «Aqparat ámirshisi» atty eńbeginde avtor sýdyń esti mekendeýshisi delfın men qurlyqtyń esti mekendeýshisi adamnyń áreketterin sheber sabaqtastyrady. «Meıirim men zulymdyqtyń kúresinde» (2007) sýretshi báseke men talas-tartysty kúrdeli ári tartymdy jańa formalar arqyly órbitken. Barlyǵyn syrtynan baqylaǵan jebeýshi áıel teatrlyq qoıylymnyń tolyq aıaqtalýyn kútkendeı. Onyń aınalasynan ár júzjyldyqtyń belgi-bederlerin tabýǵa bolady. Sýretshiniń bul týyndysyna qarap otyryp, M.Bahtınniń sózi eriksiz esińe túsedi: «Sýretshiniń qaharmannyń aıqyndalǵan ári turaqty obrazyn jasaý jolyndaǵy kúresi avtordyń óz-ózimen kúresine uqsaıdy».
Kúni búginge deıin Rahman Bertileý kolledjde sabaq beredi, al jumystan bos ýaqytyn sheberhanada ótkizedi. Sheberhana degen aty bolmasa, onysy qýyqtaı bólme. Biraq ol úshin eń bastysy – ońashada jumys isteýge, óz-ózimen qalyp, oıyn, armany men qııalyn qaǵaz betine túsirýge múmkindiktiń bolatyny. Keıde tórt qabyrǵanyń qursaýynan bosap, tabıǵat aıasyna, plenerge shyǵyp kelgendi unatady. Qazir sýretshiniń jańa tynysy ashylǵan, shyǵarmashylyǵynda serpilis bar. Óıtkeni sýretshini molbertte úlken taza kenep kútip tur.
