Maqala / #stýdentSózi
Álemdik klassıka qazaq sahnasynda
«Súıý degen tek táýekel qashanda!» degen uǵymmen astasyp jatatyn máńgilik mahabbat dastany, álemdik klassıkanyń jaýhar jaquttarynyń biri kezekti ret qazaq sahnasyna shyqty. Ǵ.Músirepov atyndaǵy memlekettik akademııalyq Balalar men Jasóspirimder teatry Ý.Shekspır shyǵarmashylyǵyndaǵy ólmes týyndylardyń biri «Romeo - Djýletta» tragedııasynyń negizinde «Bir sen úshin týdym...» atty qoıylymdy 2016 jyly kórermen nazaryna usyndy
Bólim: Teatr
Datasy: 17.12.2018
Avtory: Бейбіт Əлкеева
Maqala
Álemdik klassıka qazaq sahnasynda
«Súıý degen tek táýekel qashanda!» degen uǵymmen astasyp jatatyn máńgilik mahabbat dastany, álemdik klassıkanyń jaýhar jaquttarynyń biri kezekti ret qazaq sahnasyna shyqty. Ǵ.Músirepov atyndaǵy memlekettik akademııalyq Balalar men Jasóspirimder teatry Ý.Shekspır shyǵarmashylyǵyndaǵy ólmes týyndylardyń biri «Romeo - Djýletta» tragedııasynyń negizinde «Bir sen úshin týdym...» atty qoıylymdy 2016 jyly kórermen nazaryna usyndy
Bólim: Teatr
Datasy: 17.12.2018
Avtory: Бейбіт Əлкеева
Álemdik klassıka qazaq sahnasynda

Spektakl rejısseri teatrdaǵy «Mahabbat hattary», «Bazaryń tarqamasyn», «Tompaqpen kelgen Jańa jyl» qoıylymdaryn sahnalaǵan - jas rejısser Juldyzbek Jumanbaı. Pesany aýdarǵan - Á.Kekilbaev. Qoıýshy sýretshisi – Nurjan Samenov, kıim sýretshisi – Nazym Toǵjanova, horeograf – Karına Djırenbaeva jáne sahna saıysyn daıyndaǵan – Maqsat Rahmet. Spektakldegi atalǵan shyǵarmashylyq ujymnyń ózara baılanysy, birlesken jumystyń nátıjesi kórermender nazaryn ózine aýdartpaı qoımady. Sahnalyq kostıýmderdiń erekshe úlgisi, onyń sahna sýretshisimen rejısser nusqasyna durys túsinikteme bere bilýi úlken shyǵarmashylyq baılanystyń aıǵaǵy. Alǵashqy sahnalardyń birinde oryn alatyn bı qoıylymy da horeograftyń akterlik ansamblmen jasalǵan nátıjeli jumysyn kórsetedi. Uzaqtyǵy 2 saǵat 10 mınýtqa sozylatyn qoıylymdy kórermender tyrp etpesten otyryp erekshe qabyldaýy, birinshiden, shyǵarmanyń qos ǵashyq taǵdyryn arqaý etken álemdik týyndy bolýy, ekinshiden spektakldiń ón boıynan qazaqy áýenmen ulttyq naqyshtaǵy belgilerdiń tabylýy edi. San myńdaǵan álemdik teatrlarǵa sahnalanǵan týyndynyń sol myńdardan ereksheligi de ulttyq ánderimizben kórkemdelýi edi. Qazaqtyń ulttyq mahabbat dastandary sarynymen «Dýdar-aı» ánin leıtmotıv etip alǵany óte utymdy rejısserlik sheshim dep esepteýge bolady.

Ultymyzǵa tán elementterdi qosqanymen, rejısserdiń negizgi maqsaty – ultqa bólinbeıtin, jyry eshqashan bitpeıtin mahabbat mashaqatyn, qasiretin, qaıǵysy men qýanyshyn óz sýretkerlik kózqarasy boıynsha sahnaǵa shyǵarý bolǵany ańǵarylady.

Shyǵarmadaǵy qos ǵashyqtyń ystyq sezimi, eki áýlettiń bitispes keginen ózge rejısserdiń eń aıtýly eńbegi dep shymyldyq ashylǵanda ústine aq matalar jabylǵan arbany súıretip oń jaqtan shyǵatyn ajal beınesindegi qarııa keıipkerdi aıtýǵa bolady. Spektakldegi árbir ólgen adamǵa jekelep betine aq matany tastap otyratyn keıipker spektakldiń basyn jáne sońyn osyndaı sahnamen aıaqtaıdy. Qarııa rólinde – Jaqsybek Qurmanbekov. K.S.Stanıslavskıı: «Óner sharty solaı bolǵanda, artıstke kórermen kóńilinen shyǵatyn has sheber dárejesine jetý úshin «qaraqusynan bastap, qara baqaıyna» deıin, «sóılep» turatyn sahnanyń tehnıkalyq tilin meńgerý qajet. Sahna olpy-solpyny unatpaıdy. Sheberlikke qazyqtalǵan oıyn bederiniń tehnıkalyq tilin tappasań − asynǵan alqa, taǵynǵan bilezik, aı múıiz syrǵa, jyltyraǵan júzik arashashy bola almaıdy»,- deıdi. Iıa, bul keıipkerdiń spektaklde bir de bir mátini joq. Keıipker aýzymen eshqandaı oı da aıtylmaıdy. Biraq, týyndyda akter oıyn bederiniń tehnıkalyq tilin tapqan.

Taǵdyr erkeletip turyp tezine salǵan, ǵashyq ete turyp tálkekke ıtergen basty keıipkerler – Romeo men Djýletta rolderinde teatrdyń jas býyn akterleri Qýanysh Kerimqulov jáne Dınara Abdýllına. Buǵan deıingi qoıylymdarda basty rolde boı kórsetpegen Kerimqulovtyń Romeosy jastyq jalyndy, albyrt sezimge ergen bozbalany beıneleýde sátti shyqqan. Sulýlyǵy tańdaı qaqtyrar, bir áýlettiń bar baılyǵy Djýletta rólindegi D.Abdýllınanyń da rolge qosqan ózindik úlesi boldy. Jastyq shaq degennen góri balalyq sezimderi basymyraq bozbala men boıjetkenniń beınelerin jasaýda eki akterge de bir-birimen baılanys jetkilikti bolǵanymen, akterlik ansamblmen birtutas jumys jasaý qıynǵa soqqany ańǵarylady. Máselen, Romeo men óziniń Montekkı áýletiniń ortasynan shyǵarmashylyq baılanysty múldem ańǵara almadyq. Montekkı – Edil Ramazanov, Ledı Montekkı – Lıza Serikova, tek Romeo jaralanyp qalar tusta jáne onyń ólim sahnasynda ǵana júgirip kelip azapqa berilip, muń shegetin ata-ana beınesin kórsetedi. Al, Kapýlettı áýletiniń músheleri Kapýlettı – Beıbit Kamaranov, Ledı Kapýlettı – Janar Maqasheva oıyndarynda Djýlettamen ishki baılanys bolǵandyǵyn ańǵarýǵa bolady.

Oqıǵalardyń ótýindegi negizgi keıipkerlerdiń biri, osy shyǵarmany sahnalaǵan ár rejısser san túrli qyrynan beıne jasaıtyn taqýa shal rólinde – Rýslan Ahmetov. Qosalqy keıipkerler Djýlettanyń kútýshisi rolinde – Sáýle Týrdahýnova, Parıs – Erbol Idrısov, Petr – Kádirbek Demesin beıneleri óz dárejesinde kásibı sheberlikterin kórsete aldy.

Qoıylym tutas bir dúnıe bolýy úshin akterlik ansambldiń barlyǵy judyryqtaı jumylyp, júkti birlese kóterýi kerek. Sonda ǵana qoıylymnyń kilti tabylyp, aıtar oıy kórermen kóńilinen oryn alyp, shyǵarmaǵa jan bitedi. «Bir sen úshin týdym» tragedııasynda akterlik ansambldiń birligi sezilgeni sondaı, erekshe atmosfera túzildi. Bul, aldymen rejısserdiń akterlik quramdy utymdy tańdaı bilýi bolsa, ekinshiden shyǵarmashylyq ujymnyń da eren eńbegi.

«Akterge rolin jattap alý - mindet, al obraz izdeý, seziný, eń bastysy pesadan óziniń kórkemdik ornyn taýyp, spektaklge súbeli sanatkerlik úles qosý - áleýmettik paryzǵa saıady» [3.165b] Tamyry tereńde jatqan osy bir shyǵarmanyń kózi qyraǵy kórermenge árbir keıipkeri, ár oqıǵasy tanys. Al, mundaı dúnıeni álemdik praktıkadan kóshire salýǵa áste bolmaıdy. Osy turǵydan kelgende bizdiń akterlik quramnyń árqaısysy ár keıipkerdiń ózine tán ereksheligin, ym-ısharatyn taba bilgen. Máselen, Benvolıo – Eldar Otarbaev, Merkýıo – Maqsat Sábıtov jáne Tıbalt – Maqsat Rahmet beıneleri burynǵy rolderine mańaılamaıtyn, jańa kózqaras, ózgeshe izdenis arqyly kelgendigin anyq ańǵarýǵa bolady. Spektaklge óz jadynan úles qosa bilý dep sony atasa kerek. Ár akter óz keıipkerin dál tapqan.

Merkýıo rólinde Maqsat Sábıt

Sonymen qatar, Kapýlettı áýletiniń saraıynda bolatyn keshtegi bı bolatyn kópshilik sahnasynda Aıda Jantileýova, Dınara Nurbolat, Anar Saparbek, Nurgúl Myńǵatovalar da kásibı dárejede oıyn órnegin kórsete bildi.

Rejıser rasymen de akterdiń ishki jan-dúnıesindegi qabiletin kóre bilip, kórip qana qoımaı onyń ashylýyna yqpal etý kerek. Ártisti taptaýryndylyqtan (shtamp) qutqaratyn da rejısser bolýy tıis. Osy oraıda rejısser J.Jumanbaı rejısserlik jetistigi retinde ózi sahnalaǵan qoıylymdarǵa akterlerdi adaspaı tańdaıtynyn basa aıta kerý kerek.

Qazaq teatr sahnalarynda júzdegen aýdarma týyndylar qoıylyp, óz ornyn taýyp jatqanymen olardyń kóbi qaıtalaý kúıinde qalyp jatqany jasyryn emes. F.Shıller, A.Chehov, N.Gogol sekildi shet el dramatýrgteriniń týyndylary da qazaqsha sóılep qazaq teatr repertýarlarynda óz ornyn aldy. Biraq, Shekspırdiń bul týyndysy Balalar men Jasóspirimder teatry sahnasyna jańa leppen, ulttyq boıaý qanyqtylyǵymen shyqty. Qoıylym sonysymen de – qundy.

Qoıylymdaǵy erekshe qyrynan ashylǵan, Kapýlettı beınesindegi – Beıbit Kamaranov.

Kapýlettı – minezi qyzba, bar men joǵyn túgendeı alatyn namysqoı adam. Jıǵan dáýletin saqtaý maqsatynda Parıske óziniń jasóspirim qyzy Djýlettany bermek oıy da bar. Óziniń jaýy sanalatyn Montekkı áýletinen basqa qastyqty kútse de dál mundaı oqıǵalar bolatynyn múlde kútpegen áke beınesinde. Akterdiń ómirden jıǵan áserlik qory (zapasov jıznennyh vpechatlenıı) tvorchestvolyq prınıpterden týyndaıtyn kórkemdik zor maqsaty úlken sahna sheberi dárejesine kóterip tur. Iıa, Kamaranovtyń Kapýlettıi osy oqıǵalardaǵy beıneni ǵana kórsetýmen emes, oqıǵaǵa ózindik kózqaras beıneleı bilýimen erekshelendi.

Teatrda klassıkalyq týyndynyń qoıylýy zańdy. Esesine, ony sahnalaý eki ese jaýapkershilikti talap etedi. Osyndaı talaptyń údesinen shyǵa bilip qazaq kórermeniniń rýhanı suranasyn qanaǵattandyrǵan týyndynyń repertýardaǵy ǵumyry uzaq bolsyn dep tileımiz!