1965 жылы КСРО дағы кино өнерін паш ететін басты ақпараттық құрал «Искусство кино» журналы режиссер Абдолла Қарсақбаевтың дебют фильмі «Менің атым Қожа» фильмі туралы қысқаша лебізді мақаласын арнады. Онда «көрермендер картинаны жылы қабылдап, оң сынмен бағаланды. Күрделі және бізге жетіспейтін жанрда жас режиссер өзінің жеңісіне жетті» деп жазды. Осы мақаладан кейін қазақ кино өнерінде жаңа тұлғаның пайда болғанынан көпшілік хабардар болды. Сондай ақ, «Менің атым Қожа» фильмі Францияда өткен Халықаралық Канн фестивалінде бақ сынап, жүлдеге ие болды. Бұл қазақ киносының әлемдік экранда алғаш көрсетілген төл туындысы ретінде тарихта қалды. Одан кейін экранда жарық көрген режиссердың фильмдері өнер әлемінде өз орнын тапты. Атап айтар болсақ, «Алпамыс мектепке барады» (1977) Ригадағы Бүкілодақтық кинофестивалде басты сыйлықты жеңіп алса, «Балалық шаққа саяхат» (1968), «Жүйрік болсаң озып көр» (1974), “Балалықтың кермек дәмі” (1983) фильмдері көрермендердің көңілінде қалатын кинокартина ретінде қалды.

Алайда, кинорежиссер А.Қарсақбаевтың шығармашылығы жайлы басылым беттеріндегі ақпараттық, сұхбат, мақалалар болмаса, толыққанды кинотанушылық тұрғыдан өте аз зерттелген. Қазақтың тұңғыш кинотарихшысы Қ. Сиранов «Киноискусство Советского Казахстана» еңбегінде балаларға арналған фильмдер мен олардың мәселелері жайлы сөз қозғай отырып, А. Қарсақбаевтың «Менің атым Қожа» картинасына ерекше тоқталып өтеді. Сценарийлік және режиссерлық шешімдер мен актерлық ойынның артық, кемшін тұстарын жеткізіп, қазақ кино өнеріндегі балалар фильмінің маңызын көрсетеді [1, 120].

А.Қарсақбаевтың шығармашылығын ғылыми тұрғыда талдап, бағасын берген жалғыз кинотанушы Бауыржан Нөгербек болды. Кинотанушының «Экранно-фольклорные традиции в казахском игровом кино» монографиясында қазақ киносының кеңестік тоталитарлық, экранды-фольклорлық, постсоветтік кезең киноларын жіктеп, зерттейді. Соның ішінде, А. Қарсақбаевтың шығармашылығын режиссердың өмір сүрген кезеңіне мән бере отырып талдайды. «...кеңестік партиялық идеология мен «мәдени революция» тәжірибесі миллиондаған адамдардың санасына европацентризмнің большевиктік вариантын құйды, сондай ақ, «ұлы орыс халқының ағалық көмегіне» екпін бере отырып, пролетарлық таптық-партиялық идеологиясын енгізді» [2, 26] деп жазды. Атақты «алпысыншы жылғылар» кеңестік субкультура өкіліне жататын Қарсақбаев та өз замандастары секілді қоғамның зардабын тартты. Ол балалық шағынан бастап дүниетанымдық дағдарысты басынан кешірсе де ол өз радикалды көзқарастарын өзгертуге тырыспады. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі интеллигенция өкілдерін күткен торығу да, тоталитарлық режим бұрынғыдан да қатал және ымырасыз болса да, Қарсақбаев секілді көрнекті режиссерлардың сағын сындыра алмады. “Кеңес кинематографиясының бөлігі бола отырып, жоғарғы бұйрыққа жаутаңдап және бағына отырып туылып, дамыды» [2,17] деп жазды. КСРО Компартиясы мен әр одақтағы оның өкілдері елдегі дамып жатқан барлық өнер түрлерін қатал бақылауға алды. Барлық көркемдік шығарма түрлері коммунистік идеологияны дәріптеуге бағытталып, авторлардың жеке ойлары мен шығармашылық жаңалықтарына өте секемшіл қарап, көптеген түзетулер мен өңдеулерге түсіп отырды. Тіпті қатал цензураға түскен ұлттық фольклордың өзі де кеңестік жүйенің идеологиясына бейімделіп, қайта жазылды. “... оның үстіне олардың көбісі кеңес идеологиясына, коммунистік қоғамның идеалына шүбәсіз сенді және жанының қалауымен «тапсырыспен» тоталитарлық фильмдер түсірді. [2,11]. Осындай қысымды кезеңде көптеген авторлардың еңбектері сол кезеңдердің көлеңкесінде қалып, жаңа заман туғанда өз құндылықтарын жоғалтты. Ал дарынды суреткерлер қылшылдап тұрған жүйеге қарамастан әрбір ісі үшін күресіп, болашаққа шынайы өнердің бейнесін көрсетіп кетуге тырысты.

К.Айнагулова, К.Алимбаева «Тенденции развития киноискусство Казахстана» еңбегінде: “Қазақ кино өнерінде 70 жылдары қалыптасқан дағдарысты жағдайдан шығу жолдарына бағытталған нақты қозғалыстар пайда болды. Дағдарыс киноөндірістің барлық қалыптасу компоненттері шығармашылықпен игерілген, бәрінен бұрын кеңес киносына тән тақырыптық экрандық нәтижелердің арқасында жол тапты» [3,28] деп жазды. Қазақ киносының кеңестік кезеңде даму барысында ұлттық және тарихи сананы қайтаруға ұмтылған, патриоттық мақсатты алға қойған ұлттық киноның пионерлері болды. Сондықтан олардың фильмдерінде асыра көркемдеу, поэтикалық және мінсіздікке ұмтылуы, таптық бөлінушілік пен социалистік қазақтардың жағдайын бейнелеуі жиі орын алды. Ал 1960-70 жылдарды режиссер А. Қарсақбаев шығармашылығының дамуы, қазақ ұлттық киносының қалыптасқан кезеңі екенін кинотанушы Бауыржан Нөгербек өз еңбегінде атап көрсетті. “Ұлттық кинематографияның негізін қалағанА.Қарсақбаев өз шығармашылығының қысқа жолында көркемдік-эстетикалық деңгейден заманауи жоғарғы дәрежелі авторлық және көпшілікке арналған киноға көтерілді. [2,20]. А. Қарсақбаев әдетте көпшілікке революциялық фильмдері арқылы тік мінезді режиссер ретінде белгілі болатын. Ал, кинотанушы Б.Нөгербек режиссердің “Қилы кезең” (1977) фильмін қазақ-кеңес тоталитарлық фильмінің даму жолын кескен тоталитарлық емес киноның бастауы ретінде «қатал канондық формадан еркін канондық емес, сосын антитоталитарлық моделге» өткен фильм ретінде баға береді [2,190]. «А. Қарсақбаевтың режиссерлық ерекше өзіндік қасиеті оның халықтық суреткер ретінде кеңес киносының тарихи революциялық жанрының сәнді «вестерндық» үдерісіне қарамастан, өзінің кинокартиналарында болшевиктердің қызыл террорының арқасында туған жерін тастап, жақсы қоныс іздеген қазақтардың трагедиялық тағдыры жайлы әлеуметтік маңызы бар, әрине, «идеологиялық зиянды», саяси «маңызсыз» идеяларды сақтады» [2,191]. Режиссер тарихи революциялық фильмнің жанрын бейнелік құрылымы жағынан емес, идеялық мағынасы жағынан бұзды. Дәстүрлі экрандық үлгіні жаңа философиялық мәнмен, жағымды және жағымсыз кейіпкерлерге терең психологиялық мінездеме беруге тырысты. Кинотанушы «Қилы кезең» фильміндегі кейіпкерлердің таптаурын бейнелердің өзгеріске түскенін, көрермендерге кімнің дос, кімнің жау екенін түсіну қиынға соғатынын айта келіп, фильмдегі басты кейіпкерлерге объективті трактовка жасайды. Қазақ көркем киносында тарихи революциялық фильмнің дәстүрлі жанрының аясына сыймайтын алғашқы кейіпкер Жүніс байдың бейнесіне баса тоқталады. Ол жағымды бас кейіпкер большевик Тоқтар Байтеновтың қарсыласы. «Онда екі бір біріне сай, рухты қарсыластардың философиялық мәтінде ұлттық драма ретінде қарастырылады, ағайындардың ойыны - ұлттың трагедиясы. Жала жабылған, Отанын сатты деген күдікпен комиссар Тоқтар қамалып, таптық жауы Жүніс баймен бір камераға қамалады» [2,192] Фильмнің соңғы сюжетінің экрандық шешімінің бірегейлігін баса көрсеткен киносыншы «фильмнің екі сюжеті: бірі экрандық көріністі, келесісі «кадр сыртындағы», көрінбейтін, біздің тарихи санамызда қалған, кинематографиялық қатардан тыс» қос мағыналы финал, яғни «Эзоп тілі» кинотуындыға философиялық ауқым беріп, үздік фильмнің қатарына жатқызады. Және бұл туынды қазақ ұлттық кино тарихында болшевиктердің қызыл террорына алғаш объективті көзқарас танытқан тұңғыш фильм ретінде енді.

Тоталитарлық жүйенің қазанында қайнап, кеңестік идеологияны бойына сіңіре отырып, бүкіл өмірін қылшылдаған қызыл үкіметтің аясында өткізіп, іштегі қарсылықты көрсетудің, тұлғалық дарынды дәлелдеудің кино өнерінде ең жаңа әрі жасырын, ең оңай әрі күрделі жолы балаларға арналған фильмдер жасау екенін Абдолла Қарсақбаев өз қатарластарынан алғашқы болып білді. Заманның әрбір бұрылысын өз бойынан өткізе отырып жасаған Қарсақбаевтың балаларға арнап түсірген кино туындылары толық зерттелмесе де, сол уақыттағы көпшіліктің сүйсініп көрер кинолары қатарынан табылды. “Заманауи кезеңнің идеялық, көркемдік талаптарына жауап беретін, бала қабылдауының, бала психикасының ерекшеліктерін көрсететін балаларға арналған фильмдер біздің еліміздің маңызды ісіне айналып, балалар киносы кеңес киноөнерінде арнайы салаға айналды. [4,182].

А. Қарсақбаевтың «Менің атым Қожа» фильмі идеялық жағынан ғана емес, көркемдік режиссуралық тұрғысынан да батыл тәсілдер қолданылған фильм болып саналады. Фильм жайында кинотанушы Б. Нөгербек «қазақ кинематографиясында сол кездегі Ш. Айманов мектебінен бөлек бағытқа түскен, яғни театр актерларының көмегімен емес, кино тілін алғаш қолданған фильм» екенін атап көрсетеді. Тұңғыш рет кейіпкердің түсін экранға алып келген де осы фильм. Кинотанушы «Менің атым Қожа» фильмі қазақ кино тарихында жаңа бетбұрыс жасап, кейінгі «жаңа толқын» бағытына әсер берген, кино өнерінің жаңаша дамуына түрткі болған деген пікір айтылады.

«Менің атым Қожа», «Алты жасар Алпамыс», «Жүйрік болсаң озып көр» фильмдері қазақ классикалық киноқоржынында елеулі орын алатын салмағы басым балалар фильмдер ретінде қазақ киносының тарихында қалды. Кейіпкерлер шоғыры да бір-біріне ұқсамайтын, сан қатпарлы желілі мінезден құралған. Мазмұндық қалпы тек қана балалар әлемінің жеңіл көріністерін ғана қамтымай, қоршаған қоғамдық мәселелермен қақтығысын тереңдете біледі.

Қарсақбаевтың балаларға арналған фильмдерін тамашалағанкез-келген кезеңнің көрермені бағасын жоғары береді. Сондай-ақ, қазақ кино тарихын қайта қарау кезінде қате немесе өзгерген ойлар мен ұғым-түсініктерді нақтылап, қазіргі заманғы зерттеу мәселесіне сай қалыптастыра аламыз. Анығырақ айтар болсақ, зерттеуіміздің мақсатына айналған Абдолла Қарсақбаевтың балаларға арналған фильмдерінен кейін кеңес пропогандасы бұрынғыдай үрейлі болмады. Режиссер Қарсақбаевтың антикоммунистік болмысы бір жағынан сол кездегі идеологияның «өлімін» көрсетсе, екінші жағынан осы процесті жылдамдатты.

КСРО ыдырағаннан кейін соңғы жиырма бес жыл ішінде Қазақстан әлемдік нарықтық өнердің көшіне ілесудің жолын тауып, тәуелсіз өнердің дамуына бейімделді. Одақтар мемлекеті ыдырағаннан кейін егемендік уақытында дүниеге келген жас ұрпақ өткен жетпіс жылдық тарихты басқаша пайымдап, кезеңдер буынына тән теріске шығару ойларын да жасырмайды. Өйткені, қазір демократиялық бағытты ұстанған мемлекет идеологиясы өнер мен шығармашылықта жаңашылдыққа, ой еркіндігіне ұмтылуға мүмкіндік береді. Ашық саясатты ұстанған ел барлық салада да әлемдік ақпарат алмасу жағдайына тыйым салмайды.

Жаңа заман өткен тарихты қайта қарап, басқа көзқараспен қабылдау мәжбүрлігін тудырды. Өйткені, коммунизм идеологиясындағы өнер мен тарих зерттеушілері жалпы кеңестік идеялы-көркемдік үдерісінен ажырай алмады. Кеңестік кезеңде жасалған кино туындылар мен авторлардың еңбектеріне қайта көз жүгірте отырып, ұлттық идеологиялық астарларына үңіліп және жаңа көзқарас қалыптастыру қазіргі кинотанушы мамандардың алдындағы міндеті.

Көрнекті кинотанушы Б.Нөгербек қазақ киносының даму процесін тереңнен зерттеп, кез келген зерттеу еңбегі кино ғылымында баға жетпес мұраға айналып үлгерді. Оның шәкірттері Г.Наурызбекова, Н.Мұқышевамен құрастырған «Қазақ киносының тарихы» оқулығы құнды еңбек болса, Г.Әбікеева және басқа кәсіби кинозерттеушілер өздерінің тақырыптық зерттеу мақалаларында, баспасөз құралдарында жарияланған еңбектерінде кинотанушының зерттеу еңбектеріне сүйене отырып, режиссер А.Қарсақбаевтың жанрлық ерекшеліктеріне талдау жасады. Сондай-ақ, Висконсин-Мэдисон университетінің PhD кандидаты Брайан Килгур «Shaken Aimanov and Abdullah Karsakbaev’s Foundations of Kazakh National Cinema» зерттеу жұмысында Б.Нөгербектің ғылыми жұмыстарын негізге алады. АҚШ-тағы Джордж Вашингтон университетінің профессоры Петер Роллбергтің «Historical Dictionary of Russian and Soviet Cinema» атты еңбегін қазақ кинотанушысының еңбектеріне сүйене отырып, А. Қарсақбаевтың шығармашылық жолын,оның фильмдерінің мазмұнын ашады.

Б.Нөгербектің Қарсақбаев жайлы пікірлеріне сүйене отырып саралайтын болсақ, режиссердің фильмдері өзі өмір сүрген уақыттың қолтаңбасын қалдырса да, олар өзінің жарқын реңін жоғалтпай, уақытпен бірге көмескіленбей, кеңестік кезеңнің «бөлігі» болып қабылданбайды. Тоталитарлық қосындылардан қаша отырып жасалынған бұл фильмдер тіпті өз кезеңіне қарсы шыққан қазақ киносындағы тоталитарлық емес бағытқа жатқыза отырып, кеңес идеологиялық негізін бұзуға тырысқан киноэлементтерді қайтадан саралап, антикеңестік фильмдер тобына жақындатуға тырысамыз.Осыдан кейін Абдолла Қарсақбаевтың қазақ киноөнерін «оятқан» тұлға екендігіне көзімізді жеткізе отырып, оның түсірген әрбір фильміне үңілген сайын, уақыт формуласына бағынбайтын, нағыз қазақи, ұлттық бояуға толы шебер әрі тың, терең дүниелері түрлі қырынан қарастырылды. Сондай маңыздылықтың бірі ретінде режиссердің туындылары ұлттық мәдениеттің қазынасына айналғанына көзімізді жеткізе аламыз.