2003 jyly Almaty qalasynda «Sháken juldyzdary» prodıýserlik ortalyǵynyń uıymdastyrýymen bastaý alǵan «Sháken juldyzdary» kınofestıvali búginde ulttyq deńgeıge kóterildi. Festıvalge Qazaqstanǵa jaqyn elderden bólek AQSh, Germanııa, Iran, Izraıl, Túrkııa, Chehııa syndy t.b. memleketterdiń kıno týyndylary qatysýda. Jobanyń túpki maqsaty da osy negizde bolatyn. Qazaq kınoındýstrııasy men halyqtyń talǵamyn kóterý, ony óner men tárbıe kózine aınaldyrý. Sondaı-aq shetel rejısserlerimen, kınogerlerimen tájirıbe almasý.
Bıylǵy jyl festıval ataýy ózgertildi. Sháken Aımanov Halyqaralyq kınofestıvaliniń búgingi maqsaty túrki álemi kınematografısteriniń basyn biriktirýge baǵyttaldy.
Qarasha aıynyń 17-21 juldyzy aralyǵynda bolǵan festıfal kórsetiliminde qazaq kınogerleriniń de týyndylary talǵampaz kórermen kózaıymyna aınalyp úlgerdi. Olardyń arasynan jas rejısserler Emır Baıǵazın, Ádilhan Erjanov jáne Nurgeldi Sadyǵulovtardyń avtorlyq týyndylaryna árimen qaraı qysqasha analız jasap óteıik.
Kórsetilimge Emır Baıǵazın bul joly «Ózen» atty tolyqmetrli jumysyn usyndy. Fılm buǵan deıin taspalanǵan «Aslannyń sabaqtary», «Tórt oqıǵa» trılogııasynyń jalǵasy.
Rejısser ári senarıı avtory Emır bir otbasyndaǵy bes aǵaıyndy qarym-qatnastarynyń ishki «hýhnıasyn» ashýdy, kórsetýdi mise tutqan. Sonymen qosa fılm bala men áke qatnasy, otbasylyq ózara ishki tartysty barynsha ashyq kórsetedi. Órkenıetten jyraqta ómir súrip jatqan otbasy qundylyqtary bólek. Bes aǵaıyndy qatań tárbıe, muqalmas tártip pen qataldyqta ósken. Oıyny men demalysy bári shekteýli. Búgin boıymyz úırengen aqsaýsaq balalardaı emes, árqaısy ózine saı jumysqa jegilgen, jaýapkershiligi bar. Al olardyń úlkeni Aslan otbasynda ákeden keıingi aýyrtpalyq moınyna minip, óz jasynan góri eseıgen bala. Olardyń osyndaı qalypty turmysyn qaladan kelgen Qanat kúrt ózgertedi. Gıdroskýteri men plansheti bar balany rejısser bizdiń qoǵamǵa kelgen Eýropa ekpininiń sımvoly retinde kórsetken. Al, Qanattyń plansheti men gıdroskýterinen kelgen kózge kórinbeıtin qastandyq baýyrlar arasyna iritki salyp, ishki uıymshyldyǵyn buzdy. Aqyry olardyń ákesinen, bir-birinen jasyrǵan syrlary áshkere bolyp otbasy formasy buzyldy. Olarǵa degen jaýapkershilikti moıynyna alǵan Aslan Qanatty ózi lastaǵan ózenge batyryp, bala psıhologııasynyń alapat úlgisin kórsetti. Bul sheshimniń balalarǵa, ásirese olardyń kenje inisine áserin rejısser balalardyń aqylynan adasyp tipti tyshqan óltirýge arnalǵan dárini ishýimen ǵana emes birdeı kıimderindegi tesikterdiń birte-birte kóbeıe berýimen beıneledi.
Fılmde qazaq mentalıtetine sińgen «qamshy» tárbıesiniń nege alyp barýynyń shyńyn kórsetken. Balanyń ata-anaǵa ashyla almaýy, syrlaspaýy, qataldyq kórip, taıaq jeýi olardyń eresekterdiń óziniń esine kirip-shyqpas adam óltirý, qastandyq jasaýǵa baraalatynyn dáleldedi. Tipti egizderdiń ákesiniń tamaǵyna ý qosqany da aıtyldy.
Kórkem týyndynyń ıdeıasy menimshe óte tereń, jan-jaqty. Qanattyń qansha lasttyqqa baryp, ony balalrǵa da úırete turyp ólmeı, tiri qaıta oralýy bizdiń qoǵamǵa Eýropa tárbıesiniń paıdasyn aıtpaǵanda zııanynyń da yqpaly kúsheımese, azaımastyǵan kórsetkendeı. Al Qanatty óldi dep, ony ákesinen jasyryp, esinen adasyp, ózderine qol jumsaýǵa deıin barǵan baýyrlar bizdiń áleýettiń álsiz qoǵamyndaı áser qaldyrady.
Ádilhan Erjanov óziniń «Tún qudaıy» fılmi taqyrybynan bastap-aq sımvolıkalyq dúnıelermen jasalǵan absýrd ekenin baıqatyp turǵandaı. Bul jerde de qoǵam, tek qazaq qoǵamy emes planetadaǵy bolyp jatqan bylyqpaılyqty óz aramyzdaǵy adamdarmen-aq ashyp beredi. Arqasynda krestık jasyrynyp turǵan namazhan adam, qylmysker polıeı, qubyr tazalap júrgen ınjıner, estelikpen ómir súrip júrgen maskúnem, qylmysyn qyzynyń páktigin berip japqan aıaýly áke syndy ár tıptegi keıipkerler osy tıptes qoǵam ókilderiniń sımvoldyq jıyntyǵy sekildi. Jáne olardyń arasynda qoılardyń da júrýi aıtpasa da málim úlken mánge ıe. Tek qarańǵyda túsirilgen kadrlarda toqtap qalǵan saǵat ýaqytty ańǵartsa, árkimniń aldynda árqalaı janǵan maıshamdar ár qaısynyń janynda bir janǵan álsiz jaryqqa umtylýyn beıneleıdi.
Sıýjettik qurylymy qalypty bes bólikke baǵynbaıdy. Bir sydyrǵy dıogramma. Aıtarlyqtaı shıelenister de, sheshimder de joq. Kerisinshe bul - ıdeıanyń ashyla túsýine ádemi yqpal, Ádilhan Erjanovtyń qoltańbasynan habar.
«Balýan Sholaq» bıylǵy jyl kıno prokatynda beleń alar fılm dep aıtýǵa ábden joramal jasasa bolady. Bul rejısser Nurgeldi Sadyǵulovtyń tyrnaq aldy tolyqmetirli kınotýyndysy. Jalpy fılmniń atmosferasy qarapaıym kórermenge de, kınoger mamandarǵa da unady.
XX ǵasyrda ómir súrgen batyr, balýan, at sportynyń san túrin meńgergen seri Nurmaǵanbet Baımyrzaulynyń ómirin sol kezeńde bolǵan saıası oqıǵalarmen ushtastyra taspalaǵan fılmniń kórkemdik deńgeıi óte joǵary.
Tarıhı týyndyda Balýan Sholaqtyń obrazy óte senimdi. M.Áýezov atyndaǵy drama teatrynda buǵan deıin de Balýan Sholaq beınesin somdap kele jatqan akter Erkebulan Daıyrovqa keıipkeri ábden sigen. Balýan dese ańǵal dáýdi elesteter halyqtyq stereotıpti syrly da bilimdi, sazger seri jáne jany tereń tulǵa obrazymen buzyp, buǵan deıingi Nurmaǵanbetterden bólek kórkem beıne jasaǵan. Al Balqashtyń rólin somdaǵan Albına Shardarovanyń oıyny óte senimsiz. Atqa qonyp elinen qashýǵa bara alǵan boıjetken minezin aqtaı almaǵan. Odan da buryn bar ónerin asyqtyq pen mahabbatqa arnaǵan Balýannyń ǵashyǵy Ǵalııa beınesiniń ashylmaýy, kartınada tolyqqandy áıel obrazynyń joqtyǵy ábden baıqalady.
«Nomadtyq» qazaq kaskaderleriniń jumysy sheginde qoldanylǵan. Ashyq tartystar, balýandar kúresi kórermenge áser qaldyrmaı qoımady.
Jazýshy, dramatýrg Dýlat Isabekovtyń senarıi dıalogtary ábden nanymdy. Kóp tarıhı fılmderdi tusaýlaǵan pafostan góri senimdi ári óte qyzyqty replıkaǵa qurylǵan. Ár obrazdyń minezine saılanǵan sózderi beınelerdi kemelinde ashýdyń kiliti bola túsken. Bul orystardyń qolshoqpary bolyp júrgen Safýan Shaımerdenov keıipkeri men Balýannyń dosy Aqylbaı oıynynda ádemi shyqty.
Jalpy fılmniń ıdeıasy batyrlyqty, kemeline jetpegen mahabbatty, óner men ómirdi jáne bir tarıhı kezeńdi ashýǵa yńǵaılanǵan.
