2003 jyly Almaty qalasynda «Sháken juldyzdary» prodıýserlik ortalyǵynyń
uıymdastyrýymen bastaý alǵan «Sháken juldyzdary» kınofestıvali búginde ulttyq
deńgeıge kóterildi. Festıvalge Qazaqstanǵa jaqyn elderden bólek AQSh, Germanııa,
Iran, Izraıl, Túrkııa, Chehııa syndy t.b.
memleketterdiń kıno týyndylary qatysýda. Jobanyń túpki maqsaty da osy negizde
bolatyn. Qazaq kınoındýstrııasy men halyqtyń talǵamyn kóterý, ony óner men
tárbıe kózine aınaldyrý. Sondaı-aq shetel rejısserlerimen, kınogerlerimen
tájirıbe almasý.
Bıylǵy jyl festıval ataýy ózgertildi. Sháken Aımanov Halyqaralyq
kınofestıvaliniń búgingi maqsaty túrki álemi kınematografısteriniń basyn
biriktirýge baǵyttaldy.
Qarasha aıynyń 17-21 juldyzy aralyǵynda bolǵan festıfal kórsetiliminde
qazaq kınogerleriniń de týyndylary talǵampaz kórermen kózaıymyna aınalyp
úlgerdi. Olardyń arasynan jas rejısserler Emır Baıǵazın, Ádilhan Erjanov jáne
Nurgeldi Sadyǵulovtardyń avtorlyq týyndylaryna árimen qaraı qysqasha analız
jasap óteıik.
Kórsetilimge Emır Baıǵazın bul joly «Ózen» atty tolyqmetrli jumysyn usyndy.
Fılm buǵan deıin taspalanǵan «Aslannyń sabaqtary», «Tórt oqıǵa» trılogııasynyń
jalǵasy.
Rejısser ári senarıı avtory Emır
bir otbasyndaǵy bes aǵaıyndy qarym-qatnastarynyń ishki «hýhnıasyn» ashýdy,
kórsetýdi mise tutqan. Sonymen qosa fılm bala men áke qatnasy, otbasylyq ózara
ishki tartysty barynsha ashyq kórsetedi. Órkenıetten jyraqta ómir súrip jatqan
otbasy qundylyqtary bólek. Bes aǵaıyndy qatań tárbıe, muqalmas tártip pen
qataldyqta ósken. Oıyny men demalysy bári shekteýli. Búgin boıymyz úırengen
aqsaýsaq balalardaı emes, árqaısy ózine saı jumysqa jegilgen, jaýapkershiligi
bar. Al olardyń úlkeni Aslan otbasynda ákeden keıingi aýyrtpalyq moınyna minip, óz jasynan góri eseıgen bala.
Olardyń osyndaı qalypty turmysyn qaladan kelgen Qanat kúrt ózgertedi. Gıdroskýteri men plansheti bar balany rejısser bizdiń qoǵamǵa
kelgen Eýropa ekpininiń sımvoly retinde kórsetken. Al, Qanattyń plansheti men
gıdroskýterinen kelgen kózge kórinbeıtin qastandyq baýyrlar arasyna iritki
salyp, ishki uıymshyldyǵyn buzdy. Aqyry olardyń ákesinen, bir-birinen jasyrǵan
syrlary áshkere bolyp otbasy formasy buzyldy.
Olarǵa degen jaýapkershilikti moıynyna alǵan Aslan Qanatty ózi lastaǵan
ózenge batyryp, bala psıhologııasynyń alapat úlgisin kórsetti. Bul sheshimniń
balalarǵa, ásirese olardyń kenje inisine áserin rejısser balalardyń aqylynan
adasyp tipti tyshqan óltirýge arnalǵan dárini ishýimen ǵana emes birdeı
kıimderindegi tesikterdiń birte-birte kóbeıe berýimen beıneledi.
Fılmde qazaq mentalıtetine sińgen «qamshy» tárbıesiniń nege alyp barýynyń
shyńyn kórsetken. Balanyń ata-anaǵa ashyla almaýy, syrlaspaýy, qataldyq kórip,
taıaq jeýi olardyń eresekterdiń óziniń esine kirip-shyqpas adam óltirý, qastandyq
jasaýǵa baraalatynyn dáleldedi. Tipti egizderdiń ákesiniń tamaǵyna ý qosqany da
aıtyldy.
Kórkem týyndynyń ıdeıasy menimshe óte tereń, jan-jaqty.
Qanattyń qansha lasttyqqa baryp, ony balalrǵa da úırete turyp ólmeı, tiri
qaıta oralýy bizdiń qoǵamǵa Eýropa tárbıesiniń paıdasyn aıtpaǵanda zııanynyń da
yqpaly kúsheımese, azaımastyǵan kórsetkendeı. Al Qanatty óldi dep, ony ákesinen
jasyryp, esinen adasyp, ózderine qol jumsaýǵa deıin barǵan baýyrlar bizdiń
áleýettiń álsiz qoǵamyndaı áser qaldyrady.
Ádilhan Erjanov óziniń «Tún qudaıy»
fılmi taqyrybynan bastap-aq sımvolıkalyq dúnıelermen jasalǵan absýrd ekenin baıqatyp turǵandaı. Bul jerde de qoǵam,
tek qazaq qoǵamy emes planetadaǵy bolyp jatqan bylyqpaılyqty óz aramyzdaǵy
adamdarmen-aq ashyp beredi. Arqasynda krestık jasyrynyp turǵan namazhan adam, qylmysker
polıeı, qubyr tazalap júrgen ınjıner, estelikpen ómir súrip júrgen maskúnem,
qylmysyn qyzynyń páktigin berip japqan aıaýly áke syndy ár tıptegi keıipkerler
osy tıptes qoǵam ókilderiniń sımvoldyq jıyntyǵy sekildi. Jáne olardyń arasynda
qoılardyń da júrýi aıtpasa da málim úlken mánge ıe. Tek qarańǵyda túsirilgen
kadrlarda toqtap qalǵan saǵat ýaqytty ańǵartsa, árkimniń aldynda árqalaı janǵan
maıshamdar ár qaısynyń janynda bir janǵan álsiz jaryqqa umtylýyn beıneleıdi.
Sıýjettik qurylymy qalypty bes bólikke baǵynbaıdy. Bir sydyrǵy dıogramma.
Aıtarlyqtaı shıelenister de, sheshimder de joq. Kerisinshe bul - ıdeıanyń ashyla túsýine ádemi yqpal,
Ádilhan Erjanovtyń qoltańbasynan habar.
«Balýan Sholaq» bıylǵy jyl kıno prokatynda beleń alar fılm dep aıtýǵa ábden
joramal jasasa bolady. Bul rejısser Nurgeldi Sadyǵulovtyń tyrnaq aldy
tolyqmetirli kınotýyndysy. Jalpy fılmniń atmosferasy qarapaıym kórermenge de,
kınoger mamandarǵa da unady.
XX ǵasyrda ómir súrgen batyr, balýan, at sportynyń san túrin meńgergen seri Nurmaǵanbet
Baımyrzaulynyń ómirin sol kezeńde bolǵan
saıası oqıǵalarmen ushtastyra taspalaǵan fılmniń kórkemdik deńgeıi óte joǵary.
Tarıhı týyndyda Balýan Sholaqtyń obrazy óte senimdi. M.Áýezov atyndaǵy drama teatrynda buǵan deıin
de Balýan Sholaq beınesin somdap kele jatqan akter Erkebulan Daıyrovqa keıipkeri ábden
sigen. Balýan dese ańǵal dáýdi elesteter halyqtyq stereotıpti syrly da bilimdi,
sazger seri jáne jany tereń tulǵa obrazymen buzyp, buǵan deıingi
Nurmaǵanbetterden bólek kórkem beıne jasaǵan. Al Balqashtyń rólin somdaǵan
Albına Shardarovanyń oıyny óte senimsiz. Atqa qonyp elinen qashýǵa bara alǵan boıjetken
minezin aqtaı almaǵan. Odan da buryn bar ónerin asyqtyq pen mahabbatqa arnaǵan Balýannyń ǵashyǵy Ǵalııa
beınesiniń ashylmaýy, kartınada tolyqqandy áıel obrazynyń joqtyǵy ábden
baıqalady.
«Nomadtyq» qazaq kaskaderleriniń
jumysy sheginde qoldanylǵan. Ashyq tartystar, balýandar kúresi kórermenge áser
qaldyrmaı qoımady.
Jazýshy, dramatýrg Dýlat Isabekovtyń senarıi dıalogtary ábden nanymdy. Kóp
tarıhı fılmderdi tusaýlaǵan pafostan góri senimdi ári óte qyzyqty replıkaǵa
qurylǵan. Ár obrazdyń minezine saılanǵan sózderi beınelerdi kemelinde ashýdyń kiliti
bola túsken. Bul orystardyń
qolshoqpary bolyp júrgen Safýan
Shaımerdenov keıipkeri men Balýannyń dosy Aqylbaı oıynynda ádemi shyqty.
Jalpy fılmniń ıdeıasy batyrlyqty,
kemeline jetpegen mahabbatty, óner men ómirdi jáne bir tarıhı kezeńdi
ashýǵa yńǵaılanǵan.
