12 qyrkúıek – qazaq kınosynyń kúni retinde atalyp kele jatqanyna 10 jyldan astam ýaqyt ótti. Bul kúndi Qazaqstan kınogerleriniń kásibı, tól merekesi retinde ataýdy 2005 jyly usynyp, onyń resmı túrde bekitilýine úlesin qosqan, jaqynda ǵana dúnıeden ozǵan belgili kınotanýshy, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, professor Baýyrjan Ramazanuly Nógerbek bolatyn. Bul kúndi tańdaý sebebin Baýyrjan Nógerbek elimizdegi ulttyq kıno óndirisiniń paıda bolý kezeńimen baılanystyrady. 1941 jyldyń 12 qyrkúıeginde Qazaq KSR Halyq Komıssarlarynyń №762 jarlyǵymen Almaty kórkemsýretti fılmder kınostýdııasy ashylady, ıaǵnı osy kúnnen bastap Qazaqstannyń tól kınostýdııasy (kórkemsýretti fılmer stýdııasy, derekti-hronıkalyq fılmder stýdııasy 1936 jyly ashylǵan) jumysyn bastaıdy.
Oqyrman nazaryna Baýyrjan Nógerbektiń 25 jyl buryn jaryq kórgen «Tuńǵysh qazaq kınorejısseri kim?» dep atalatyn maqalasyn usynamyz. Bul maqala qazaq kınosynyń paıda bolýy tarıhyna qatysty pikirtalas týdyra otyryp, ulttyq kıno tarıhymyzǵa jańasha, keńestik ıdeologııadan ada, taza ǵylymı, kınotanýshylyq kózqaraspen qaraýǵa múmkindik berdi.
Baýbek NÓGERBEK, kınotanýshy, PhD doktory
Aqylǵa salsaq, tuńǵysh qazaq kınorejısseri alǵashqy ulttyq fılmdi qoıǵan adam bolýy tıis. Alaıda, keńestik kınonyń kóptomdy tarıhynda, keńestik kórermenniń birneshe býynynyń sanasynda qazaq kınosynyń bastaý bulaǵy «Amangeldi» fılmi bolǵandyqtan, demek, osy fılmdi qoıǵan Moıseı Levın tuńǵysh qazaq kınorejısseri.
Áıtse de, bul tujyrymnyń aıtarlyqtaı osal tusy bar – «Amangeldi» alǵashqy qazaq kınosy emes. Paradoks, degenmen, «Qazaq halqynyń alǵashqy ulttyq kınosy» jaıly mıfti shyǵarýshylar, M.Levındi qazaq kınorejıssýrasynyń atasy dep jarııalaýǵa júreksindi.
«Amangeldi» fılmi reseılik kınematografısterdiń Qazaqstan haqynda túsirgen alǵashqy jumysy emesin rastaıtyn dáıekter bar.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Kıno qujattar men dybys jazbalary ortalyq memlekettik muraǵatynda máskeýlik kınematografısterdiń 1925-shi jyldan bastap túsirgen derekti fılmderi saqtaýly. Solardyń ishinde, áıgilisi «Vostokkıno» Búkilreseılik akıonerlik qoǵamynyń rejısseri V.Týrın túsirgen beı bólimdi «Túrksib» fılmi. Tanymal álemdik kıno tarıhshysy Jorj Sadýldiń pikirine súıensek, bul týyndy franýz kınosynyń damýyna da edáýir áser etken.
Otyzynshy jyldary «Vostokkıno», «Vostokfılm» trestteri Qazaqstan aýmaǵynda derekti-hronıkalyq fılmdermen qatar, kórkemsýretti kıno túsirip kelgen. Solardyń alǵashqysy – «Dala ánderi» (1930) Qazaqstanda keńes bıliginiń ornaýynyń on jyldyǵyna arnalǵan. Burynǵy malaı, qazirgi memleket qaıratkeriniń rolin somdaǵan Serke Qojamqulov edi. Bul onyń kınodaǵy debıýti. Odan keıin, «Jut» (1931), «Dushpandardyń soqpaǵy» («Vrajı tropy») (1935) fılmderi túsirildi. Munda da negizinen ıdeologııalyq turǵydan kókeıkesti taqyryptar qozǵaldy: «qazaq eńbekshileriniń taptyq sanasynyń oıanýy», «qazaq dalasynyń jer asty baılyǵynyń ıgerile bastaýy», «aýylsharýashylyǵyn ujymdastyrýdyń qıyndyqtary týraly, baı men kýlaktardyń qıturqy áreketteri týraly, kedeılerdiń jańa ómir úshin jan alysyp kúreskeni týraly». Qazaq kınosynyń alǵashqy tarıhshysy Qabysh Sıranov Qazaqstan kınosynyń fılmografııasyn «Kóterilis» («Mıatej») (1928) fılminen bastaıdy. Bul Dm.Fýrmanovtyń Vernyı (Almaty) qalasynda ornalasqan Qyzyl Armııanyń Jarkent batalonynyń qıly taǵdyry týraly baıandaıtyn osy attas romanynyń ekrandalýy.
Kórip turǵanymyzdaı, Qazaqstan jaıly alǵashqy fılmder jıyrmasynshy jyldary túsirile bastaǵan. Almaty kınohronıka stýdııasy «Soıýzkınohronıka» trestiniń qazaqstandyq bazasynda 1935-jyly quryldy. Al, osy tresttiń ózi «Keńestik Qazaqstan» atty arnaıy kınojýrnalyn, sonymen qatar, búkilodaqtyq kınojýrnalǵa arnap hronıkalyq-derekti sıýjetter túsirý úshin 1933-jyly qurylǵan bolatyn.
Al, derbes kórkemsýretti fılmder kınostýdııasynyń qurylýy Ekinshi Dúnıejúzilik soǵys kezeńimen tuspa-tus keldi. Naq osy shaqta Almatyǵa «Mosfılm» men «Lenfılm» stýdııalary kóshirilgen edi. Áıtse de, is júzinde jalǵyz ǵana Ortalyq birikken kınostýdııasy (OKS) ǵana jumys istep keldi. Sondyqtan, kórkemsýretti fılmder Qazaqstanda túsirilgenimen, respýblıkamyzda ulttyq fılm óndirisi jolǵa qoıylmaǵan edi.
Qazaqstanda kıno óndirisi tek 1944 jyldan bastaý alady. Iaǵnı, sol jyly OKS taratylyp, kınohronıka stýdııasy men kórkemsýretti fılmder stýdııasy Almaty kórkemsýretti jáne hronıkalyq-derekti fılmder kınostýdııasyna birigip, keıin onyń aty «Qazaqfılm» bolyp aýystyrylǵan-tyn.
Basqasha aıtqanda, Keńes elindegi «mádenı tóńkeris» tusynda qazaq ulttyq kınosy aýyq-aýyq paıda bolyp otyratyn: uıymdastyrýshylyq turǵydan – túrli stýdııa, trest, fılıal ispetti, shyǵarmashylyq turǵydan – is-saparmen kelgen Máskeýlik jáne Lenıngradtyq kınematografısterdiń túsirgen kórkemsýretti jáne derekti fılmderiniń keıpinde. Ulttyq kınonyń osylaısha talaı márte «paıda bolýynyń» syry mynada – bizdiń qoǵamdyq jáne jeke ómirimiz sekildi kıno óneri de kúshtep ıdeologııalanǵan jáne bıliktiń yrqyna qaraı mıfter men ańyzdarǵa toly edi.
Osyndaı turaqty mıfterdiń biri «Lenfılm» kınostýdııasynyń qazaq jazýshylary men akterlerin jumyldyra otyryp túsirgen «Amangeldi» fılmin tuńǵysh ulttyq kıno týyndysy dárejesine deıin kótergendigi. Qabysh Sıranov «Keńestik Qazaqstannyń kıno óneri» monografısynda (Almaty, 1966) ulttyq kınematograftyń týýyn «Amangeldi» fılmimen baılanystyrady. Sirá, buǵan kópshilik sanasynda osy pikirdiń qalyptasyp qalǵany áser etse kerek.
Árıne, qazaq kınosynyń alǵashqy týyndysy retinde «Amangeldi» fılmin alǵa tartatyn mıf sol kezeńniń ıdeologııasy men saıasatynyń saldary. Kez-kelgen kórermen – «Lenfılm» túsirgen «Amangeldi» – úgit-nasıhat fılmderiniń, revolıýıonerlerdiń kınobıografııasynyń, aǵaıyndy Vasılevterdiń «Chapaev» fılminiń jalǵasy ekenin túsinedi.
«Amangeldi» fılmin qasterleýshiler meni durys túsiner degen oıdamyn. Fılmniń kórkemdik jetistikterin, mysaly, E.Ómirzaqov, Sh.Jandarbekova, S.Qojamqulov, K.Báıseıitova, Q.Qýanyshbaev, Q.Badyrov syndy qazaqtyń uly akterleriniń oıynyn sóz etip otyrǵanym joq. Men fılmniń «tapsyryspen» jasalǵanyn, osyndaı sıpatqa ıe bolǵanyn meńzep otyrmyn.
Fılm 1938 jyly túsirildi. Bul memlekettik, anyǵynda memlekettik-partııalyq tapsyrys bolatyn. Muny rastaıtyn qujattar saqtalǵan. Qazaqstan úkimeti Ortalyqqa 1916 jylǵy ult-azattyq kóterilistiń jetekshisi, halyq batyry Amangeldi Imanov jaıly fılm túsirý týraly ótinish bildirgen. Totalıtarlyq bılik mıf jasaýǵa muqtaj bolatyn, al, ańyzǵa aınalǵan halyq batyry Amangeldiniń ómirbaıany olardyń bul maqsatyn oryndaýǵa saı kelip turdy. Sondyqtan, «ótinish» jerde qalmady.
Ádebı senarııdi jazýǵa Qazaqstan mádenıetiniń kórnekti qaıratkerleri Beıimbet Maılın hám Ǵabıt Músirepov at salysty. Olardyń taǵdyry da zamanyna saı órbidi. Fılm ekranǵa shyqpaı jatyp, Beıimbet Maılın repressııaǵa ushyraǵandyqtan, onyń esimi ne tıtrda, ne «alǵashqy fılmniń» jarnamalyq afıshalarynda, ne maqtaýǵa toly maqalalarda atalmaıdy. «Hrýev jylymyǵyna» deıin osy fılm avtorlarynyń biriniń esiminsiz qala berdi. Biraq, mıf jasaýǵa, stalındik soıalızm gúldengen shaqta qazaq kınosynyń týýy jaıly mıf jasaýǵa qyzmet etti. Qazaq ádebıetiniń klassıgi, jazýshy, dramatýrg Ǵabıt Músirepov te baspadan shyqqan «Amangeldi» fılminiń ádebı senarııiniń avtorlar tiziminen «túsip» qalǵan. Al, shyn máninde, kınopovest Músirepov pen Maılınniń pesasynyń negizinde jazylyp, Qazaqstanda týǵan máskeýlik jazýshy Vsevolod Ivanov osy materıaldy senarıı retinde jazǵany belgili. Kópshilik silteme jasaıtyn «Ulttyq fılmderdiń senarııleri» (Máskeý, 1939) jınaǵynda senarııdiń muqabasynda jalǵyz-aq Vsevolod Ivanovtyń esimi jazylǵanyn kórgenimde jaǵamdy ustaǵanym ras.
Alǵashqy qazaq kınotanýshysy Qabysh Sıranov pen ulttyq kınodramatýrgııanyń zertteýshisi Kamal Smaıylov osy bir tarıhı ádiletsizdikti elemeı qoıǵany tań qaldyrady. Bálkim, osynyń ózinen-aq, ondaǵan jyldar boıy mysymyzdy basyp kelgen, boıymyzǵa sińgen kónbistiktiń saldarynan aınalamyzdaǵy kez-kelgen jaıtty qalypty retinde qabyldaýymyzdyń belgisin tanýǵa bolar.
Qalaı bolǵan kúnniń ózinde, «Amangeldi» fılmi men senarııiniń avtorlyǵyna qatysty másele bizdiń mádenıetimiz ben tarıhymyzǵa abyroı ákelmeıtini anyq.
Ókinishke qaraı, áli kúnge deıin «Amangeldi» tuńǵysh fılm, qazaq kınosynyń «bastaý-bulaǵy» deýden jalyqpaı kelemiz. Men, 1980 jyly respýblıkalyq «Óner» baspasynan, lenıngradtyq jýrnalıst A.Nazarovtyń qurastyrýymen shyǵarylǵan «Tuńǵysh qazaq kınosy» atty estelikter jınaǵyn aıtyp otyrǵanym joq. Bul ótken is. Alaıda, áli kúnge deıin qazaq kınosy týraly barlyq baıandamalar men basylymdarda osy «tarıhı dáıek» qaıtalanyp keledi, kópshiliktiń sanasyna quıylyp keledi.
Eger, lenfılmdikter túsirgen, halyq batyry týraly «Amangeldi» fılmi alǵashqy qazaq kórkemsýretti kınosy bolsa, demek, «Túrksib» derekti-hronıkalyq fılmi de Qazaqstan derekti kınogerleriniń alǵashqy eńbegi. Materıalǵa qarap, ónerdegi «ulttyq» sıpatty aıqyndaýǵa bolmaıdy. Aıtalyq, Reseı kınematografısteri japon rejısseri Akıra Kýrosavanyń F.M.Dostoevskııdiń «Naqurys» («Idıot») romanynyń negizinde túsirgen áıgili fılmi – orys kınematografynyń shedevri degen oıdan aýlaq qoı. Al, bizdiń jaǵdaıda dál solaı. Sebebi, ıdeologııa bárinen joǵary qoıylyp keldi – oı-sanamyzdan, halyqtardyń tabıǵı tarıhı damýynan, mádenıetten, tipti, qarapaıym logıkadan da.
Osyndaıda, qazaq ulttyq kınosynyń týýyn qaı kezeńnen, qaı fılmnen bastaý kerek, degen suraq týyndaıdy. Meniń oıymsha, ulttyq kıno óneri degen uǵymdy ashatyn eki dúnıe baryn eshkim joqqa shyǵarmas: kıno óndirisiniń menshikti bazasy men ulttyq kadrlar.
«Amangeldi» fılmi túsirilgen otyzynshy jyldary birimen biri sabaqtasyp jatqan osy eki faktor bolǵan emes. 1938 jyly kórkemsýretti fılmderdi jasaıtyn óndiristik baza, tıisinshe, kınematografııalyq mamandyqtardy ıgergen ulttyq kadrlar bolǵan joq. Al, ádebı-kórkem, ǵylymı-pedagogıkalyq zııaly qaýym ókilderi josparly túrde joıylyp keldi. Kıno da bul náýbetti aınalyp ótken joq. «Vostokkıno» tresti taratyldy, al, áıgili jazýshy, qoǵam qaıratkeri, kınotresttiń senarlyq bóliminiń jetekshisi, alǵashqy qazaq kınematografısteriniń biri Ilııas Jansúgirov repressııaǵa ushyrady. Tek, joǵarǵy jaqtyń pármenimen uıymdastyrylǵan Almaty kınohronıka stýdııasy ǵana qazaq dalasyndaǵy soıalızm «jeńisi» jaıly sıýjetterdi úzdiksiz túsirip jatty. Qandy terror, kúshtep ujymdastyrý, Stalın men Goloekınniń qıturqy ulttyq saıasaty júzege asyrylyp jatqan shaqta alǵashqy qazaq kınosyn túsirý kimniń oıyna keler?! Alaıda, shyndyq sol – keńestik bıliktiń memlekettik-partııalyq dıirmeni minsiz jumys istep jatty – Máskeýde KSRO halyqtarynyń mádenıeti men ádebıetiniń merekelik dekadalary uıymdastyryldy, ulttyq mádenıetti damytý týraly qaýlylar shyǵaryldy. Tap mundaı jaǵdaıda, halyqtyń «Amangeldi» fılmin qýana qabyldaǵany zańdy da. Qaıtalap aıtaıyn, men bul fılmniń kórkemdik jetistikterin sóz etip otyrǵanym joq. Sóıtip, «Lenfılm» túsirgen «Amangeldi» fılmi orys aǵaıyndardyń kómegimen túsirilgen alǵashqy qazaq kórkemsýretti fılmi degen oı da sanaǵa sińirildi. Alaıda, kıno óneriniń tarıhy bul «dáıekti» joqqa shyǵarady.
«Amangeldi» fılmin tuńǵysh fılm retinde telýdiń saldarynan, respýblıkamyzdyń ulttyq kınematografynyń týýy men damýy týraly obektıvti oı túıýden qaldyq.
Bul maqalanyń kólemi, Qabysh Sıranovtyń «Keńestik Qazaqstannyń kıno óneri» monografııasyndaǵy qazaq kınosy tarıhynyń kezeńderine keńirek toqtalýyma mursha bermeı tur. Qysqasha aıtqanda, Sıranov ulttyq kınonyń damýynyń mynadaı negizgi kezeńderin bólip qarastyrady: birinshi (1926-1937 jj.), ekinshi (1938-1945 jj.), úshinshi (1946-1952 jj.), tórtinshi kezeń 1953 jyldan bastalady.
Q.Sıranovtyń tujyrymy boıynsha, orys kınematografısteriniń Qazaqstan jaıly túsirgen fılmderi, ulttyq kınonyń bastaýy. Olaı bolsa, nelikten tarıhshy Q.Sıranov «Túrksib» pen «Dala ánderi» fılmderin, tıisinshe, Qazaqstannyń derekti jáne kórkemsýretti fılmderiniń alǵashqylary dep atamaıtyny kúmán týǵyzady. Onyń ústine, bul fılmderdi «Vostokfılm» (1929) jáne «Vostokkıno» (1930) túsirgen. Osy dáıekterge qaramastan, alǵashqy qazaq kınosy retinde «Lenfılm» kınostýdııasy birneshe jyldan keıin túsirgen «Amangeldi» fılmi aıtylady. Al, munyń syrtynda, Almaty kórkemsýretti jáne derekti fılmder kınostýdııasynyń alǵashqy týyndysy, 1945 jyly M.Áýezovtiń senarııi boıynsha, G.Roshal men E.Aron túsirgen «Abaı ánderi» fılmin qaıtemiz?
Iaǵnı, joǵaryda keltirilgen qazaq kınosynyń kezeńderi ulttyq kadr men kıno óndirisiniń bazasy syndy mańyzdy faktorlardy eskermeıdi. Obektıvti turǵydan alǵanda, «Abaı ánderi» fılmin qazaqstandyq kıno óndirisi bazasynda, ulttyq taqyrypta, qazaq akterleriniń qatysýymen orys kınematografısteri túsirgen alǵashqy respýblıkalyq kıno dep ataýymyzǵa tolyq negiz bar.
Ulttyq kınonyń tarıhynyń kezeńderine qatysty ıdeologııalanǵan, ǵylymı emes ádisteme bolǵandyqtan, Sháken Aımanov qazaq kınosynyń týýyna qatysty óz paıymyn alǵa tartady. Alǵashqy qazaq kınorejısseri Sháken Aımanovpen uzaq jyldar boıy jumys istegen kınooperator Mark Berkovıch, óziniń estelik kitabynda Sháken aǵanyń qazaq kınosy jaıly oılarymen bólisken suhbatyn keltiredi. Sháken aǵa respýblıkamyzdyń kıno óneriniń rýhanı tunyǵyn halqymyzdyń ejelgi mádenıetinen, ańyzǵa aınalǵan Qorqyt atanyń kúılerinen, Abaı men Mahambettiń ánderi men óleńderinen, Shoqan Ýálıhanov pen Muhtar Áýezovtyń shyǵarmalarynan izdeýimiz keregin alǵa tartady. Al, Qazaqstandaǵy kınonyń paıda bolýyna qarasty aıtsaq, onyń úsh kezeńi bolǵan: birinshi – hronıka, kınojýrnaldardyń túsirilýi, respýblıka jaıly alǵashqy derekti fılmderdiń shyǵýy; ekinshi – Qazaqstan materıaly negizinde túsirilgen kórkemsýretti fılmder – «Amangeldi», «Raıhan», «Abaı ánderi», «Altyn múıiz», «Jambyl». Respýblıkamyzdyń ulttyq kınosynyń qalyptasýyna orys kınematografynyń erekshe áser etkenin aıta kele, Aımanov bylaı deıdi: «Kınoda alǵashqy qarlyǵashtyń ózi kóktemniń belgisindeı. Sondyqtan, 1953 jyly rejısser Karl Gakkelmen birge túsirgen «Mahabbat týraly ańyz» fılmim, mańyzdy kezeń. Shyndyǵyn aıtqanda, bul osal fılm. Ony fılm dep aıtýdyń ózi artyq, bul Ǵ.Músirepovtyń «Qozy Kórpesh – Baıan sulý» pesasy boıynsha túsirilgen fılm-spektakl. Degenmen, bul bizdiń úshinshi jańǵyrýymyz, sebebi, óz kúshimizben fılm túsire bastadyq. Ulttyq kınematografııa bastaldy» (M. Berkovıch. Kadry neokonchennoı lenty. Almaty. Óner, 1984, 141 b.).
Sháken Aımanov qazaq kınosynyń úshinshi jańǵyrýy týraly ıdeıany alǵa tartty. Sebebi, ishteı, «Amangeldi» fılmin tuńǵysh kıno retinde usynǵan tezıstiń osaldyǵyn, ǵylymı turǵydan obektıvti emesin sezinse kerek.
Menińshe, Sháken Aımanov usynǵan qazaq kınosynyń paıda bolýynyń kezeńderi – ǵylymı turǵydan tolyq negizi bar pikir. Árıne, ulttyq kınonyń úsh márte paıda bolýy týraly ıdeıany ysyryp tastasaq bolǵany. Dál osyndaı oıdyń aıtylýynyń ózinen stereotıpterdiń qanshalyqty kúshke ıe ekenin ańǵarýǵa bolar. Sháken Aımanovtyń erligi sol, ol birinshi bolyp, kópshilikke málim «dáıekterge» basqa qyrynan qaraı aldy.
Respýblıkalyq kınematografty mynadaı negizgi kezeńderge bólip qaraýǵa bolady. Birinshi – 40-shy jyldar men 50-shi jyldardyń alǵashqy jartysy, fılmderdi jasaýǵa qazaq shyǵarmashyl zııaly qaýym ókilderin tartý, menshikti kınematografııalyq baza – Almaty kórkemsýretti jáne derekti fılmder kınostýdııasynyń qurylýy, ulttyq kadrlardy daıarlaýdyń bastalýy. Ekinshi – 50-shi jyldardyń ekinshi jartysy – ulttyq kınematograftyń paıda bolýy, ulttyq kadrlardyń kórkemsýretti jáne derekti fılmderdi túsire bastaýy, qazaq kınorejıssýrasynyń, kınodramatýrgııasynyń paıda bolýy, Oraz Ábishev, Sháken Aımanov, Májıt Begalın, Sultan Qojyqovtyń shyǵarmashylyǵynyń bastalýy. Úshinshi – 60-70-shi jyldar, qazaq ulttyq kınosynyń qalyptasýy, Sháken Aımanov, Májıt Begalın shyǵarmashylyǵynyń tolysqan shaǵy, qazaq mýltıplıkaııasynyń, ǵylymı-kópshilik kınosynyń paıda bolýy. Jáne de tórtinshi – qazirgi kezeń, Serik Aprymov, Rashıd Nuǵmanov, Talǵat Temenov, Sergeı Ázimov, Oraz Rymjanov, Vladımır Tıýlkın syndy jas rejısserlerdiń shyǵarmashylyǵymen tyǵyz baılanysty kezeń, kórkemsýretti kınoda «jańa tolqynnyń» paıda bolýy.
Qazaqstan aýmaǵynda Máskeý men Lenıngrad kınematografısteri 20-shy jáne 30-shy jyldary túsirgen alǵashqy hronıkalyq sıýjetter men derekti fılmderdi ulttyq kıno óneriniń paıda bolýy kezeńine jatqyzýǵa bolmaıdy. Sebebi, ol shaqta menshikti kınematografııalyq baza men jergilikti kadrlar bolǵan joq. Bul kezeńdi – orys kınematografısteriniń shyǵarmashylyǵyndaǵy Qazaqstan taqyryby turǵysynan qarastyrýǵa bolady. Birinshi kezeń – 40-shy jyldar men 50-shi jyldardyń alǵashqy jartysy Qazaqstan kınematografynyń paıda bolýynyń alǵy sharty ispetti. Al, naǵyz ulttyq kınonyń paıda bolýy 50-shi jyldardan bastaý alady. Anyǵyn aıtqanda – Sháken Aımanovtyń 1953 jyly túsirgen «Mahabbat týraly ańyz» atty rejısserlik debıýtinen bastalady.
Qazaq kıno óneriniń tarıhyn 1938 jyldan 1953 jylǵa deıin 15 jylǵa qysqartý, «jasartý» kóp dúnıeni ózgertedi. Eń mańyzdysy biz ulttyq kıno tarıhyna mıf týyndysy retinde emes, ǵylymı pán retinde qaraı alamyz.
Sonymen, tuńǵysh qazaq kınorejısseri – Sháken Kenjetaıuly Aımanov. Biz ulttyq kıno óneriniń paıda bolýyn onyń esimimen baılanystyrýymyz kerek.
1992 j.
