Qazirgi tańda Qazaqstanda kıno ónerine degen qyzyǵýshylyqtyń artyp kele jatqanyn baıqaımyz. Oǵan, baıaý qarqynmen bolsa da kınoteatrlarǵa baryp júrgen halyq sany kórsetkishiniń artýy jáne otandyq kınofılmderdiń suranysqa ıe bolyp júrgeni dálel bola alady. Bul – zamanaýı ónerlerdiń ishindegi eń aýqymdysy jáne tıimdisi kınematograf arqyly qoǵamnyń rýhanı jáne mádenı ósýin damytýǵa bolady degen oı qalyptastyrady. Biraq, sońǵy jyldardaǵy kınematografqa degen qyzyǵýshylyqtyń artý fakti, onyń óner retinde óz áleýmettik fýnkııasyn oryndaýǵa múmkindigi bar degen tujyrym jasaýǵa kelmeıdi. Bul kezekte fılmderdiń kórermenge tıgizer áseri úlken ról atqarady. Onyń zaman talabyna, qoǵamnyń qajettiligine saı máselelerdi talqylap, sol fılmdegi aıtar oıdy kórermenge jetkizý jáne kópshiliktiń ony qabyldaýynyń da alar orny erekshe. Osy jerden, daıyn týyndyny kórsetpes buryn, oǵan qyzyqtyrý, nazar aýdartý kerek ekenine mán berý kerek. Qazirgi tańda onyń eń ońaı ári tıimdi joly – jarnama.
Búgingi áleýmettik, ekonomıkalyq tynys-tirshiligimizdi jarnamasyz kózge elestetý qıyn. Jarnama kúndelikti ómirimizdiń quramdas bóligine, ózindik zańdylyqtary bar qoǵamdyq qubylysqa aınaldy. Tutynýshy men óndirýshi arasyndaǵy mańyzdy dáneker býyn bola otyryp, jarnama ekonomıkanyń damýyn yntalandyratyn, óndiristik úderister men ónim sapasyn jetildiretin mańyzdy tutqa retinde kórinýde.
Kıno jarnamasyna keler bolsaq, onyń da qoǵamda alar orny bólek. Ony jasaýdyń ózi qazirgi tańda óz aldyna jeke óner tarmaǵy sanalady desek artyq bolmas. Kıno jarnamasy – avtobýs aıaldamasyna qısyq japsyrylǵan plakat emes, ol óz isiniń sheber mamandaryn, eńbek pen qyrýar aqshany talap etetin naǵyz óner týyndysy. Kıno bir jaǵynan kóńil kóterse, ekinshi jaǵynan bıznes retinde paıda taba otyryp, taza óner týyndysy retinde de damyp jatqan jandy organızmge aınaldy. Sol sebepten de jarnama jalpy kınonyń deńgeıine de áser etetin dúnıe. Kıno jarnamasyn qazirgi tilmen «treıler jáne tızer» dep ataımyz. Treıler men tızer kıno saýdasyn «júrgizetin» tetik qana emes, sondaı-aq tutyný mádenıetin jańa bıikterge kóteretin «órkenıet údetkishi» de bolyp otyr. Iaǵnı, «kıno jarnamasy-saýdanyń qozǵaltqyshy» ǵana emes, jalpy kınoındýstrııanyń damý dárejesiniń de biregeı kórsetkishi sanalady.
Taǵy bir ózekti máselelerdiń biri ol kıno men kıno jarnamasynyń deńgeıindegi aıyrmashylyq. Iaǵnı, keıde kıno jarnamasy onsha ótimdi bolmaǵanymen, týyndynyń ózin kórgende tań qalatyndaı jaǵdaılar bolady. Bul jaǵdaı salystyrmaly túrde jaqsy shyǵar, sebebi, keıbir fılmderde jarnamasyn «-Nesin aıtasyń? Keremet!» etip jasap, halyqty «-Osy fılm qashan shyǵar eken?» dep asyǵa kútkizgen týyndylar – júzdegen, myńdaǵan aýdıtorııalar jınap, jasyryp qaıtemiz, ketken qarajatty aqtaǵanymen, qanshama jaǵymsyz pikirlerdiń astynda qalyp jatady. Alystan arbalap qaıtemiz, áli shańy basylmaǵan, osy jyldyń on ekinshi qazanynda alǵashqy kórsetilimi bolyp ótken Rashıd Súleımenovtiń drama, ekshn janryndaǵy «Arman/Kogda angely spıat» fılmi – ásirese jastar arasynda biraz shý shyǵarǵan týyndylardyń biri boldy. Jarnamasy óte keremet bolǵany sózsiz. Zamannyń eń qoldanysqa ıe talabyn oryndap júrgen ol árıne áleýmettik júıe. Kez kelgen jas býynnyń jadynan tabylatyn smartfondary arqyly túrli jelilerge kire alady. Sonyń biri «ınstagram». Instagram arqyly jarnama jasaý – led ekrandarda, bannerlarda, tipti teledıdarda kórsetilgen jarnamalardan da asyp túsedi. Taǵy bir jarnamanyń sátti bolýyna yqpal bolatyn jaıt ol tanymal adamdardyń jasaǵan jarnamasy. Juldyzdar, ne jáı ǵana kópshiliktiń nazarynda júrgen túlǵalar maqtaǵan dúnıeni kórýge halyq asyǵady. Keıde kórermen tek fılmdegi bir akter ne aktrısaǵa bola barady. Ol da jarnamany durys usyný joldarynyń biri bolyp sanalady. Kıno týyndyda halyqtyń súıikti ártisi ne qalaýly akteri kishkene ǵana róldi somdasa da, ony kórýge asyǵatyn óz qaýymy bolady. Fılmge qaıta kelsek, fılm premerasyna barǵan kórermenderdiń birazynyń jalpy týyndyǵa razy bolmaǵany qyzyq boldy, osy jaıtta meniń qarapaıym halyq arasynda júrgizgen kishigirim suraq-jaýabymnyń qorytyndysy boıynsha, fılm 20 adamnyń 11-ine, ıaǵnı 53%-ynyń kóńilinen shyqpaǵan, tipti «-Ýaqytym men aqshamdy qur ketirdim!» degen de pikirlerdi esittim. Bul árıne jaqsy kórsetkish emes! Biraq ne desek te, bitken iske synshy kóp! Barlyǵynyń kóńilinen shyqpasa da, týyndy óz aýdıtorııasyn taba bildi. Meniń bul jerde aıtaıyn degen oıym, kıno jarnamasynyń deńgeıi sol fılmniń jalpy deńgeıimen sanasý kerektigi. Kórermen jınaýymyz mindetti eken dep – sol kórermenniń jylýyn, súıispenshiligi men qyzyǵýshylyǵyn joǵaltyp almaý.
Jalpy kıno jarnamasy qalaı júrgiziledi? Ol tek qana treıler jasap qana qoıý emes, onyń óz júıesi bar. Oryndy tańdalǵan jer men ýaqyttyń da atqarar róli az emes! Iaǵnı, halyq kóp júretiń, birden baıqaıtyn oryndarǵa ilingen bılbordtar, saýda ortalyqtaryna qoıylǵan kólemi úlken 3D bannerlar, metrolardaǵy shaǵyn led ekrandardaǵy qysqametrajdy tızerler, jáne t.b jarnama túrleri kúndelikti ómirimizde belgili oryndy almaıtyn dúnıeler sekildi. Biraq sol kúnde kórip júrgen jarnamalar adam kózine jattalyp qalady. Olardyń maqsaty da dál osy!
Fılm treıleri óz quramynda týyndynyń eń qyzyqtyratyn sátterin qamtyp, fılm janryn aıshyqtap, kórermendiń barynsha nazaryn aýdarýǵa tyrysady. Osynyń arqasynda tamashalaýshy tarapyna «tańdaý erkindigine» múkindik týǵyzady. Iaǵnı, jarnama -adam balasynyń kóńil-kúıine, sanasyna zor yqpal ete alatyn óner túri.
Qorytyndylaı kele, kıno jarnamasy bir jaǵynan fılmniń áleýmettik deńgeıin,basqa – myńdaǵan týyndylardyń arasyndaǵy statýsyn kórsetip, osylaısha kórermenge de fılm tańdaýyna az ýaqyt jumsaýyna kómektesse, ekinshi bir jaǵynan, Qazaq kınematografııasynyń damýyna ózindik jańashyldyǵymen úlesin qosýda!
