Bul fılm týraly áserin dramatýrg Ánnás Baǵdat bylaı dep bólisedi: «Men osy fılmdi jaı kórermen retinde kórgen saıyn erekshe áserge bólenemin: keıde shýaqty kúnde tynyq aǵatyn ózenniń jaǵasynda otyryp, betine túsken kún sáýlesine qaraısyń, biraq sol tynysh ózenniń astynda óte asaý aǵys bar sııaqty. Bul fılmdi kásibı kózben emes, erekshe sezimmen kóre bergiń keledi».
Satybaldy Narymbetovtyń «Kózimniń qarasy» - astary tereń fılm. Bir qaraǵanda bári óte qarapaıym. Kishigirim aýyl adamdarynyń tirligi. Keıde keıipkerler ańǵaldyǵyna ezý tartqyzady. Alǵash kórgende shýaqty kúndegi tynyq sý osy. Alaıda fılmdi saralap, ekinshi qaıtara qarasańyz, sıýjetteri sondaı jeńil, keıipkerleri sondaı meıirimdi, ańǵal emes. Qudaı umytqan aýylda Stalın dáýiriniń barlyq qıyndyǵyn kóre alasyz: soǵystan keıin aryp-arshyǵan aýyl, japon tutqyndary, evreı bala – sheshesimen birge jer aýdarylǵan «halyq jaýynyń» balasy, kórshisine jala jaýyp aıdatyp jibergen satqyndar, bılik ókilderiniń essizdigi. Asaý aǵysy osy.
Fılosofııa magıstri Aqtóre Kópbaı pikiri de osy oıdy qostaı túsedi:
– Bul kınony 2-3 ret kórdim. Fılm bir kórgennen keıin qaıtalap kórgiń keletin áser qaldyrady. Sebebi ol seniń ishińde bar nárseni qozǵaıdy. Bizdiń táýelsizdik alǵanymyzǵa 30 jyldan asty. Balalyq shaǵym osy kınodaǵy kartınalardyń jartysyn kórip ótti. Keńes úkimetiniń saıasaty, aýyl adamdarynyń qarym-qatynasy, bir-birine sypaıylyǵy, biraq oǵan jat seni basqaratyn mehanızmniń bolýy. Ekeýi múldem bir-birin túsine almaı, bir-birine jat bolyp ketken – keńestik júıe men qazaqtyń qarapaıym júıesi ispettes.
Bul fılmdi rejısserdiń avtobıografııalyq fılmi dep ataıtyndar bar, keıipkerler Satybaldy Narymbetovtyń óz ákesi men anasynyń atymen atalǵan. Degenmen munda rejısserdiń balalyq shaǵy ótken qoǵamnyń saıası-áleýmettik, adamı qundylyqtary beınelenip qana qoımaı, sonymen qatar lokal ortadan, shekaradan asqan, ýaqytqa táýelsiz, qaı ýaqytta da, qaı qoǵamda da adamdardyń ártúrli bolmysy sıpattalady.
Bul fılmniń kóteretin eń úlken qundylyǵy – gýmanızm. Oqıǵa ótetin jer kópultty, qostildi aýyl. Osy aýyldaǵy eshqandaı qoǵamǵa syımaıtyn nemese bólektenip, erekshelenip turatyn adamdardy rejısser Eskenniń kózimen kórsetedi. Biz kóretin japon tutqyndar bolsyn, maskúnem bolsyn, psıhıkalyq aýytqýy bar azamat nemese jeńil júristi áıel bolsyn – óz ortasynan bólektenip qalǵan adamdardyń bárin bala júregimen qabyldap, solarǵa kóp nazar aýdarady. Sheteldik kınosynshylardyń reenzııalarynda basym kópshiligi fılmdegi ultaralyq qarym-qatynasqa kóp mán beredi. Ásirese, evreı balasy Iýra men qazaq balasy Eskenniń arasyndaǵy dostyǵy. Fılmdegi keıipkerler: Iýra, onyń sheshesi, japondar – barlyǵy sol aýylǵa kúshtep kóshirilgen adamdar. Osylaısha qazaqtyń dalasy – úlken GÝLAG sııaqty: eshqaıda syımaǵan adamdardy ákelip tóge beretin Sibir sııaqty dalaǵa aınaldy. Biraq sonyń ózinde adamgershilik adamdardy alǵa súıreıdi, adamgershiliktiń arqasynda ómir jalǵasa beredi, úkimettiń saıasaty qandaı bolmasyn, ómir keremet bolýy múmkin. Fılmde osyndaı adam óz ómirin ózi jasaıdy degen sııaqty jasampaz oılar bar.
– Fılmniń gýmanızmnen bólek kóteretin ekinshi úlken taqyryby bar. Bul Keńes Odaǵy ydyraǵan sátten keıin az ǵana ýaqyt ótken kezde túsirilgen fılm ǵoı. Batysta Keńes Odaǵy úlken, alyp ımperııa retinde qarastyrylyp keldi, onyń qulaıtynyna kóp adam sengen joq. Tipti ekspertterdiń ózi ekonomıkalyq qıyndyqtar baryn aıtsa da, alyp ımperııanyń qulaýy múmkin emes dep oılady. Imperııa kenet qulaǵanda, nege qulady, bul jerde qandaı másele bar degen suraq batys ǵalymdary men ekspertterin kóp tolǵandyrdy. Satybaldy Narymbetov osy máseleniń bir ushyn shyǵarady. Negizgi problema – Keńes Odaǵynyń zorlyqshyl memleket bolǵanynda. Onyń adamdardyń quqy degendi bilmeıtin, adam ómirin esh qundylyq dep eseptemeıtin, qańǵyp júrgen ıt sııaqty atyp tastaı alatyn, esh dálelsiz bir aýyz sózge senip, túrmeden túrmege jiberip, suraqtyń astyna ala alatyn, óz halqynyń ómirin sonshalyqty baǵalamaıtyn, adamdy «peshka» sııaqty qabyldaıtyn úkimet bolǵanyn kórsetti. Fılm sol úshin de baǵalandy dep oılaımyn, – deıdi kınosynshy Ásııa Baǵdáýletqyzy. – Bul jerde osy problemamen astas dekolonızaııalyq ımpýls bar. Jalpy Satybaldy Narymbetovtyń buǵan deıin túsirilgen fılmderinde ózi polıfonııaǵa jaqyndaý adam, dúnıede keń keıipte kóretin, kóptúrli kóretin adamdardyń túrli minezin, jaqsy-jaman jaǵynan birdeı qabyldaıtyn, ómirdiń qıyndyǵynan da ıýmor taba biletin keremet tulǵa. Sonysy osy fılmde kórinis tabady. Biraq osyǵan deıingi fılmderinde jańaǵyndaı óziniń bolmysy kórinis tapqanymen, olarda Keńes odaǵyna ashyq qarsylyq bolmaıtyn. Al osy fılmnen bastap Satybaldy Narymbetovtyń barlyq fılmi ár qadam saıyn dekolonızaııaǵa jaqyndaı berdi. Eń sońǵy fılmi «Amanat» ta, túsire almaı ketken fılmi «Jańǵyryq» ta sol tóńirekte. Iaǵnı, bul fılmdi men Satybaldy Narymbetovtyńdekolonızaııalyq baǵyttaǵy alǵashqy qadamy dep oılaımyn. Sonysymen de qundy.
Bul fılm Satybaldy Narymbetovtyń onshaqty jyldar boıy «pisirgen» fılmi. Kartına avtordyń balalyq estelikterin, ishki kúızelisin, oı-sanasyn ashyp berdi. Tipti avtor muny jurt qabyldaıdy dep emes, qalaı sezinse dál solaı psıhoterapevt aldynda otyrǵandaı baıandap bergen. Franýz kınoóner akademııasy Jorj jáne Rıta Sadýl atyndaǵy júldesin tegin bermese kerek. Kınoónerin baǵalaıtyn, talǵampaz ortanyń bergen baǵasy fılmniń óreli ekenin ańǵartady.
– «Sozaqtan shyqqan Gamlet», «Zıat ız provınıı» fılmderinde de azdap aýyldyń ártúrli adamdaryn kórsetý, minezdeme berý bar. Fılm medıým retinde qaraýǵa negizdeledi ǵoı. Bul fılm balanyń kózimen qaratady: ol syǵalaıdy, dúrbimen qaraıdy. Biz balanyń qaraý núktesinen (point of view) qaraımyz. Formalyq jaǵynan aıtar bolsaq, balanyń kózimen kórsete otyryp, ol bizge búkil aýyldyń portretin jasap beredi. Bir balanyń kózimen qarasaq, qalaısha búkil aýyldy kórsetedi? Eger ár sahnany jeke-jeke alyp qaraıtyn bolsaq, kez kelgen sahna Eskennen bastalady. Esken bir áreketke aralasady, sosyn ol balalarmen ne ózi jalǵyz sol sahnadan shyǵyp ketedi. Esken ketip qalǵan kezde, onyń artynda qalǵan adamdarǵa kamera toqtap, solardyń ne aıtatynyn, ne isteıtinin baqylap turyp qalady. Barlyq sahna qurylymy osyndaı. Sol arqyly bylaı qaraǵanda kóp daýysty fılm jasalady, biraq onyń bári Eskenniń beınesi arqyly birigedi, – deıdi Ásııa Baǵdáýletqyzy. – Maǵan eń qyzyǵy – adamnyń óte jeke esteligi jáne túsi. Búkil fılm bir adamnyń esteligi bolsa, biz o bastan eresek adamnyń kadr syrtyndaǵy daýsyn estımiz ǵoı. Iá, bul onyń esteligi – aq-qara tús, túrli-tústi emes. Tús kóretin bir-eki tusy bar, ol ekeýi túrli-tústi. Iaǵnı sol tústiń paıdalanylýy da forma jaǵynan eki bólek jaǵdaıdy kórsetip tur.
Tarıh degen joq, tarıh degen estelik, biz tarıh dep júrgen dúnıe – fıkııa, jeke bir adamdardyń, avtorlardyń qurastyrǵan narratıvi. Al shyn tarıh ár adamnyń ishinde óte sýbektıvti, jeke-jeke estelik retinde ómir súredi de, adammen birge óledi. Al Aqtóre aıtyp otyrǵan shyndyq sol Eskenniń kózimen kórgen estelik, óte sýbektıvti tarıh. Sonysymen de múmkin kitaptaǵy tarıhtan kóri bizge jaqyndaý bop elesteıdi.
Estelikten bólek, túske keletin bolsaq, Satybaldy Narymbetov óte keremet jaqsy kórgen rejısserlerdiń biri – Federıko Fellını. Osy fılmde de kóp stılıstıkalyq uqsastyq baıqalady. Onyń «Kıno degen – tús» degen sózi bar. Eger kıno kórip otyrǵanda, tús kórip otyrǵandaı sezinseńiz, ol – kıno, al kıno tús tilinde sóıleı almasa, ol kıno emes. Bul fılmniń ereksheligi sol. Kıno bastalǵanda birinshi sahna ashylǵan sát aqtan qaraǵa aýysyp keledi, adamnyń esteligi solaı elesteıdi ǵoı. Adamnyń oılaý proesine óte uqsas kıno. Fılmniń basynda jáne eń mańyzdy kórinis – ákesin túnde túrmege alyp ketken soń atqan tańda osy kóriniske kelemiz. Tús te solaı. Kenet biz túrli-tústige túskende, nege bulaı boldy dep oılanamyz. Keńes kezindegi aq-qara tústi ómir ótip jatady, bir sátte bala sýǵa túsip shyqqanda ar jaǵyndaǵy qyp-qyzyl bop turǵan kúndi kóremiz. Mundaı túrli-tústi ómir adamnyń túsinde ǵana bolatyn ǵajaıyp álem ekenin túsinemiz. Taǵy sondaı kórinis fılmniń sońynda bar. Týyndy osy eki máseleni vızýaldy túrde jetkizýimen kınemotografııalyq, formalyq turǵydan erekshe.
“Kózimniń qarasy” kartınasyn kıno tili turǵysynan zertteý óte qyzyqty. Mysaly, fılmde bir qyzyq kadrlar bar. Bir kezde kórermen kıiz úıdiń esiginen syǵalap qaraǵandaı bolady, sodan soń túrli-tústi kadrlardy baıqaımyz - sýdyń jaǵasy, kún, bala esikten kirgennen keıin basqa álemge jol ashylǵan sııaqty. bul kadrlar estetıkalyq turǵyda ǵana emes, jetkizetin narratıvi turǵysynan óte qundy. Bir jaǵynan jeke adamnyń taǵdyry, endi bir jaǵynan qoǵamnyń taǵdyry sııaqty. Kıiz úıdiń esiginen túsirilgende bas keıipker Esken tap-taza sýda shomylyp, taza bolyp shyǵady, al aýysqanda basqa álemge ótedi. Ol álemde saǵat turady, alysta joldyń boıynda eýropalyq mánerdegi músinderdi kóremiz. Sol kórinistiń aldyndaǵy kórinisti eske túsirsek, Esken balalarmen qashyp kele jatqanda aýyl ortasynda turǵan bir músindi kóredi. Soǵan parodııa jasap, tura qalady. «Áı, sen ne istep tursyń» dep balalar ony eritip ketedi. Sodan keıin osy tús kórinisi. Al ol nege júgirip, qashyp kele jatyr? Onyń aldynda olar kıno kórgen bolatyn. Charlı Chaplınniń «Qala shamdary» kınosy júrip jatady. Osy jerde Eskenniń kınoǵa ǵashyq bolǵan sátin kóremiz. Sodan keıin skýlptýrany parodııalaǵanyn, sodan soń onyń túsin kóremiz. Al ketip bara jatqan esik, jol – ónerdiń joly. Nege saǵat tur? Men qatelesýim múmkin, biraq meniń ınterpretaııamda ol máńgilik, ol jerde ýaqyt joq ekenin bildiredi. Al eýropalyq músinder jańa zaman óneri, mádenıeti. Jańa zamannyń, jańa dáýirdiń bir kórinisi sııaqty. Endi bir jaǵynan, eýropalyq mádenıetti sińirý. Eskenniń sol jolǵa ketip bara jatqany – Satybaldy Narymbetovtyń shyǵarmashylyq jolǵa túskeni, máńgilik jolǵa túskeni dep oıladym. Mysaly, músinder maǵan birden Jan-Lıýk Godardyń fılmderin elestetti. Ol da sondaı músinderdi kóp qoldanǵan. Jalpy bul fılmde álemdik mádenıetke, álemdik kınoǵa óte kóp silteme bar.
Tipti keıipker deńgeıinde alsaq, psıhologııalyq aýytqýy bar Ermek degen azamat. Satybaldy Narymbetovtyń súıikti romany – Folknerdiń «Aıqaı men ashýy». Sondaǵy birinshi bólim Ben týraly. Satybaldy aǵa akterdi tańdaǵanda, biz Bendi qalaı elestetemiz týra sondaı akterdi tańdaǵan sııaqty. Ol rasymen aýyldaǵy bir adamǵa negizdelýi múmkin. Biraq Satybaldy aǵanyń shyǵarmashylyǵynda álemdik mádenıetpen ylǵı da dıalog júrip otyrady. Sony kórgen adam birden sol siltemelerdi túsinedi. Sonysymen de qyzyq.
Báıterek te sımvol, adamzattyń bárine ortaq ómir aǵashy, ıtalııalyqtardyń mıfologııasynda kóptep kezdesetin uǵym. Fılmniń sońynda qıraǵan báıterektiń janynda jylap otyrady. Bul fılmde negizgi eki qozǵaýshy kúsh bar. Biri – óner, endi biri – mahabbat. Balany alǵa súıreıtin kınoǵa, ónerge, mýzykaǵa degen súıispenshiligi jáne kitaphanashy qyzǵa degen mahabbaty. Biraq qoǵamnyń muz batpan, qursaýly salmaǵy ony basyp turady. Ydyrystyń jan-dúnıesi qınalyp, qoǵamnyń qyspaǵynan shyǵa almaı aıǵaılaıtyny sııaqty, balanyń da aıǵaılaıtyny sol.
Eýropalyq mádenıetke siltemege qatysty oıyn Ásııa Baǵdáýletqyzy bylaı órbitedi:
– Fılmde dinge kóp silteme bar. Onda bul din adamzatqa ortaq, dinge bólinýdiń qajeti joq degen oı jatyr. Mysaly, esekke mingen áıel beınesi. Ol fılmniń basynda, ortasynda jáne sońynda kórsetiledi. Ol – Raıhan Aıtqojanova, keıipkerdiń anasyn somdaıdy. Ekinshi kilt – fılmniń ortasy sııaqty. Balalar qıraǵan úıdiń mańynda oınap júrgende din týraly áńgime bolady. Olar Muhammed paıǵambar, Iısýs týraly ákesi boldy ma, anasy boldy ma degen áńgime bolǵanda «Iá, onyń anasy Ámına» degennen keıin jańaǵy áıeldi kóremiz. Osy siltemelerdi qurastyra kele, ol da endi jeke ınterpretaııam dep aıtýǵa bolady. mundaǵy Esken jınaqy halyqtyń, rejısserdiń jeke beınesi sııaqty ortaq beıne bolsa, áıeldiń bala ustaǵan beınesi maǵan sol túp-tamyry, búkil adamzattyń negizi – túp-ana sııaqty kórinedi. Mamın «Mynaý kim?» dep suraǵanda, sol kezde «ony eshkim bilmeıdi» deıdi. Birinshi kóriniste ol balanyń qııalyndaǵy beıne, basqa keıipkerler ony kórmeıdi dep oıladym. Biraq Mamınniń suraǵanyna qaraǵanda ony bári kóredi. Nege esek? Óıtkeni hrıstıan dininde esektiń sımvolıkalyq boıaýy qalyń: ol Isa paıǵamdardyń minetin janýary, Bressonnyń «Qosh bol, Baltazar» fılminde ol búkil dúnıeniń azabyn kóterip júrgen janýar. Bir jaǵy búkil dúnıeniń azabyn kóterip kele jatqan qazaq halqy sııaqty elestetýge bolady. Biraq sımvolıkalyq turǵydan ol at emes, basqa nárse emes, aq kıgen keıipker qazaqsha kıinip, qazaqsha oramal taǵyp otyrǵan joq. Ol Márııam ana, eýropalyq dárýishter sııaqty aq jamylyp otyr. Osynyń bári adamzat balasy yqylym dáýirden sonshalyqty kóp aýyrlyqty arqalap kele jatyr, kórgeni tek azap degen oı sııaqty kórinedi. Bul jerde kózge kórinbeıtin óte kóp kiltter jasyrýly.
Aqtóre Kópbaı bul jerde kospolıttiń dál osy HH ǵasyrdaǵy assoıaııasy batystyq túsinikte dinmen baılanysty emes dep sanaıdy:
– Orta ǵasyrda dinmen baılanysqan - hrıstıandyq dinı kosmos qurý sııaqty. Al jańa ǵasyrda, ásirese HH ǵasyrda kosmopolıtızm dinmen emes, barlyq jeke, ulttyq qundylyqtardan tys turatyn qundylyq jasaý. Óz qundyqtaryńnan bas tarta otyryp, odan joǵary qundylyqqa qurylǵan ıdeologııa. Fılmde ony dinmen baılanystyryp qoıǵan. Menińshe, keńes úkimeti birte-birte dinge tyıym salyp, kosmopolıtızmniń dál sol zamanda dinmen esh baılanysy bolmasa da, keńestik ıdeologııa arqyly dinmen baılanysty etip, dıskýrsty burmalap jibergendeı.
Keńes odaǵyndaǵy dindge kózqarasy, ony soǵys kezinde qoldanýǵa qatysty Ásııa Baǵdaýletqyzy qyzyqty derekti aıtady:
– Meniń zerttep júrgen taqyrybym ekinshi dúnıejúzilik soǵys bolǵandyqtan, bir oı qosyp ketsem. Keńes odaǵy ornaǵan kezde olar birden dinge qarsy bolyp, úlken kampanııalar jasady: Ózbekstanda áıelderdiń paranjasyn sheshý, hrıstan bolsyn, musylman bolsyn dinı qýdalaý bastaldy. Biraq ekinshi dúnıejúzilik soǵys bastalǵanda kenetten dıskýrs ózgerip, osyǵan deıin «Bolshevıkter birigińder!», «Komıntern» degen áńgimeni bastap júrgen Stalın «Bolshevıkter» degen ıdeıamen halyqty biriktirip, soǵysqa jibere almaıtynyn túsindi. Sondyqtan ol ulttyq ıdeıa týraly aıta bastady. Sol kezde ulttyq ıdeıaǵa, dinge azdap bosańsý berildi. Kenet Musylmandar odaǵy quryldy, ımamdarǵa, monahtarǵa, dinı qyzmetkerlerine memleket atynan syılyqtar berile bastady. Ne úshin? Óıtkeni Keńes odaǵyn AQSh, Ulybrıtanııa qoldady. Biraq osy elderdegi sol kezgi gazetterin qaraıtyn bolsaq, jergilikti din ókilderiniń «qudaısyz elge nege kómektesemiz?» degendeı qarsylyǵyn baıqaýǵa bolady. Sonyń da yqpaly boldy, ekinshi jaǵynan halyqty soǵysqa jumyldyrý úshin Stalın namysyn janyp, halyqqa óz ishinde bar dúnıe arqyly yqpal etkisi keldi. Kenet ár ulttar týraly tarıhı fılmder túsirile bastady. Osylaı tereze ashylǵan sııaqty boldy. Biraq úlken shaıqastardan keıin Keńes odaǵynyń jeńetini belgili bola bastady. Sol kezde ashylǵan tereze qaıta jabyldy. Ulttyq ıdeıa túgel kelmeske ketti, dindi qaıtadan qursaýlaı bastady. Sol kezde tarıhı tulǵalarymyz, batyrlarymyz týraly fılm túsirgisi kelgen rejısserler boldy. Mahambet týraly senarıı boldy, alaıda tereze jabylyp qaldy. Bekmahanovtyń Kenesary týraly jazǵan kitaby sol tereze kezinde jazylsa da, jarııalanbaı qaldy. Al ázirbaıjan, grýzın halyqtarynda daıyn senarııler bolyp, olar fılm túsirip úlgerdi. Odan keıin tek qana orys halqyn, sol halyqtyń batyrlaryn ǵana nasıhattaý júrdi. Homo sovieticus beınesi nasıhattala bastaldy.
Kosmopolıt demekshi Keńes odaǵy Dj. Orýelldiń «1984» romanyndaǵy sııaqty adamzatqa ortaq kóp termındi burmalady, olarǵa basqa boıaý berip usyndy. Kosmopolıt degen termın de sonyń biri. Jańaǵy eki balanyń áńgimesi dramatýrgııalyq turǵydan kórermenge dán seýip qoıý, osy dúnıe bola ma degen kútý. Jáne bul aqtalady - onyń ákesin ustap áketedi. Ekinshi jaǵynan bul qazaq pen evreı halqyn jaqyndastyrýǵa tyrysý. Súndet arqyly ǵana emes, sol sovet kezinde qýdalaýǵa ushyraǵan taǵdyry ortaq halyqtar retinde. Óıtkeni batysta evreı halqynyń qýdalanýy kınoda, gýmanıtar ǵylym salasynda úlken problema retinde kóteriledi. Al qazaqtyń eshqashan úni shyqpaıdy: bizdiń daýsymyz olarǵa jetpeıdi, ol dıskýrsta biz joqpyz. Al Satybaldy Narymbetov osy batysqa ortaq, tanys ereı máselesin qazaq máselesimen qatar qoıý arqyly sol batysqa bizdiń daýsymyzdy jetkizýge talpynys jasaǵan sııaqty.
Fılmdi kórý kezinde aldyńǵy talqylaýlarda aıtylǵandaı ýaqyt, keńistik, qoǵam konteksti mańyzdy. Alaıda drammatýrg Ánnás Baǵdattyń aıtýynsha dál osy kınokartına bir kezeńge táýelsiz sııaqty. Fılmde adamdar bir-brine aıtpaǵanymen ózara senim joq, birinen biri kúmándanyp júrgeni, júıe adamdardy bir birine ańdytyp qoıǵan. Jáleldi kórshisiniń sózi qurtty. Ydyrysty da solaı atyp tastady. Sol kezeńdi týra búgingi kúnmen salystyrar bolsaq, kóptegen parallel tabýǵa bolady. Qańtardaǵy qyrǵyn, alańǵa shyqqan adamdy eshqandaı suraýsyz atyp tastaý birden eske keledi.. Biraq fılmde atqan adam jazasyn alady. Ol «Men aspanǵa úsh ret attym» dep aqtalyp álek, biraq onyń sózi eshkimge ótpeıdi. Búkil aýyl jaǵdaıdy bilip tur, sóıtip ony shettetedi. Asylyp ólmek bolǵany da, úıiniń belgisiz jaǵdaıda órtenip ketkeni de qoǵamnyń jazasy bolar.
Dramatýrg Ánnás Baǵdat osy Ydyrystyń atylý sahnasyna kóbirek mán berýdi suraıdy. Ydyrysty atyp, atqa artyp kelgen sahnaǵa toqtalaıyq. Bul óte bir keremet rejısserlik sheshim. Ol qolynda bıligi bar, myltyǵy bar, adamdy atyp tastaı alady. Biraq fılmdegi kameranyń kadrdi ustaýy, halyqty bir úlken aǵyn kúsh retinde Ydyrysty alyp ketip qaldy: óz shyndyǵyn, óz aqıqatyn, óz sotyn jasap. Al mynaý qolynda bıligi bar adamdar esh qaýqarsyz. Sońynda ózin jazalaýǵa deıin barady.
Keńestik kezeń, táýelsiz Qazaqstanǵa qatysty pararleldi Aqtóre kópbaı da júrgizedi. Onyń aıtýynsha kúdik barlyq adamǵa tán sezim. “Keńes úkimetin kúdikke qurylǵan ımperııa deýge bolady. Keńes úkimetinde bir otbasynyń adamdary bir-birinen kúdiktengen degen derekter kezdesip qalady. Bul jerde ol qoǵamdyq formada kórsetilgen. Jalpy kúdikke qurylǵan, qorqynyshqa qurylǵan ımperııa, qandaı da bir qoǵam, el, birlestik, úı bolsyn ómirsheń bolmaıdy. Sebebi ómirdi kúdikpen jalǵastyra almaımyz. Qarapaıym kúndelikti ómirdi kúdikpen súrý óte aýyr, al mynadaı masshtabta ol úlken tragedııalyq jaǵdaı. Sondyqtan ózimniń jeke oıym - Keńes úkimetiniń qulaý sebebinde eshqandaı da bir ekonomıkalyq nemese saıası astar emes, jaı ǵana adamı kúdikke qurylǵandyqtan, onyń da qulaýy zańdy edi. Fılmde de kúdik bar. Kúdiktiń osyndaı qoǵamdyq stıhııaǵa aınalýy óte aıanyshty jaǵdaı dep oılaımyn. Bul bir kishkentaı eleýsiz aýylda ǵana bolyp jatqan jaǵdaı. Al oǵan úlken odaq kólemine qaraıtyn bolsaq, onda tolyq kózboıaýshylyqqa qurylǵan Keńes úkimetin kóremin”.
Postkolonııalyq teorııanyń negizin qalaýshy retinde Edvard Saıdti, oǵan deıin negizgi ımpýls berip ketken Fran Fanondy aıtsaq, onyń mynadaı bir oıy bar: «Halyqty otarshyldyq zorlyqtyń qutqarýdyń jalǵyz ǵana joly – seniń taǵdyryń óz qolynda dep úıretý ǵana». Iaǵnı adam sanasynda kúshti bılikke emes, xalyqtyń ózine berý. Qandaı kúshter otarlap, qanap jatsa da, kúsh adamnyń óz ishinde degen senim ǵana kolonıalızmmen kúrese alady.
Fılm týraly derek
Ataýy: Kózimniń qarasy
Shyqqan jyly: 1994
Memleket: Qazaqstan
Janr: avtobıografııalyq drama
Kompanııa: Qazaqfılm, Mıras
Premera: 17-aqpan, 1999 jyl
Uzaqtyǵy: 87 mın.
Rejısser: Satybaldy Narymbetov
Senarıı: Iztóle Izmaǵanbetova, Satybaldy Narymbetov
Operator: Hasanbek Qydyralıev
Sýretshi: Rústem Ábdirashev
Montaj: Svetlana Nııasova
Fılm dırektory: Álıaıdar Qarjaýov
Basty rólderde: Dáýlet Tanıev, Raıhan Aıtqojanova, Petıa Haıtovıch, Baqytjan Álpeısov, Sovetbek Jumadilev, Aqan Sataev, Edýard Pak, Bolat Qalymbetov, Rústem Ábdirashev, Áshir Choqybaev, Botagóz Nurlybaeva, Azamat Moldabaev, Qýanyshbek Ádilov.
