Qazaq kınematografııa álemi jyl sanap sapaly telehıkaıalar qataryn tolyqtyryp keledi. Zaman talaby jáne jańa jabdyqtarmen teleserıaldar óz jemisin sapaly berýde. Buqaralyq aqparat quraldary mıllıondardyń kóńilinen shyǵatyn, halyqqa tatymdy tárbıelik mándegi dúnıeler usynyp, adamdardyń sanasyna áser etetin jańashyldyq jasap jarysyp keledi. Sonyń bir úlken salasy teleserıal. Jalpy serıaldyń negizgi maqsaty sendire bilý, sol serıalmen birge ómir súrgizý. Telehıkaıa arqyly árbir ulttyń bolmysy men tynys-tirshiligin, salt-sanasyn bilýge bolady. Mysaly: kıim kııý, úlken men kishi arasyndaǵy qatynas, jastardyń qaı baǵytqa bet alyp bara jatqanyn bile alamyz. Úndi,túrik,káris serıaldaryna qarap «Olar úlkenniń aldynan qı ótpeıdi, kıingenderi qandaı kúshti» - dep tańyrqaımyz. Osynshama izettilik, kıiný ádebi barshasy ózimizde de bar emes pe?.Ultymyzdy tanytatyn qazaq telehıkaıalary barshylyq. Elimizde qanshalyqty sapaly, tyń dúnıeler shyǵarylyp jatqanyn sońǵy jyldary kórermenderdiń ystyq yqylasyna ıe bolǵan myna serıaldardy erekshe aıta ketsek bolady:
Qara shańyraq – 2014 jyly jaryq kórdi. Bul telehıkaıa Aqan Sataevtyń «Aǵaıyndy» týyndysynyń jalǵasy negizinde túsirilgen. Basty rólderde: Azamat Satybaldy, Ádil Ahmet, Dáýren Serǵazın, Marııam Dýmanova,Asel Qalıeva syndy óz isiniń maıtalmandary somdap shyqty. Birneshe rejısserlyq top jumys atqarǵan. Sondyqtan da týyndy kórermenderdiń zor suranysyna ıe boldy. «Qara shańyraq» serıalynda Dáýlettiń rólindegi akter Ádil Ahmetov osy týndydy jaıly óz oıymen bólisti: «Bul serıal eń birinshi bastalǵan kezde kóp akterler qashqaqtady. Óıtkeni, 100 serııa degende bári shoshydy. Qalaı 100 serııa, qanshama ýaqyt ketedi, 8 aıǵa deıin ketýi múmkin ǵoı degen sekildi qorqynysh boldy. Bári shoshydy. Al, men kerisinshe túskim keldi. Óıtkeni, 100 serııa degen qaıta jaqsy dep eseptedim. Sebebi, bizdegi kóp serıaldar 10-20 serııadan turady. Oǵan halyq baýyr basyp úlgere almaı qalady. Shortań etip bitip qalady. Endi 100 serııa bolǵandyqtan oǵan birte-birte halyq senip, óziniń týysyndaı bolyp ketedi. Kınonyń maqsaty halyqty sendire bilý, halyqty sol serıalmen ómir súrdire bilý. Solaı jaqsy-jaqsy oılar tastaý. Eń basty maqsat halyqqa pikir qaldyrý, oı tastaý. Sony oryndadyq dep oılaımyn. 6 aı boıy kún demeı, tún demeı ter tógip qyzmet ettik. Kınoda jyldam, qaǵlez bolýyń kerek. Dýblder óte kóp bolyp ketetin kezder de bolady, sondaı kezde túrli minezderdi ózińe sindire bastaısyń, sabyrly bola túsesiń. Kóp nárse úırendim. Jalpy serıal akter úshin óte kóp tájirıbe beredi eken.» deıdi[2]. Ádil Ahmetovtyń aıtqanyndaı-aq bul fılm barshamyzǵa oı tastady degen enimdemin. «Qara shańyraq» telehıkaıasy qarapaıym otbasyndaǵy úsh aǵaıyndynyń neshetúrli qyzyqqa san synaqqa toly taǵdyrlary jaıly oqıǵalar beınelenedi. Telehıkaıanyń kórermenge berer ıdeıasy qazirgi qoǵamdaǵy birge týǵan baýyrlardyń birine-biri jat bolyp, baýyrmashyldyq degen qasıettiń joǵalyp bara jatqany beleń alýda. Sol sebepti Qanaǵat Mýstafınniń atalmysh týyndysy bir anadan týǵan baýyrlar arasyndaǵy meıirimdi oıatyp, «baýyr» degen asyl sózdiń qadirin júrekke jetkize bilý.
Syrǵalym – Qazaqstan ulttyq telearnasy 2014 jyldyń 15 qańtarynda 48 bólimnen turatyn «Syrǵalym» atty tól týyndynyń 1- shi maýsymy kórermen nazaryna jol tartty. Serıaldyń ekinshi maýsymy 2014 jyldyń 7 sáýirinde jaryq kórdi. Jalpy telehıkaıa 80 bólimnen turady. Qarapaıym aýyl qyzy, ákesiniń eski dosynyń úıine turýǵa qalaǵa keledi. Úsh aǵaıyndy uldardyń árqaısysy óz isteri, keıbiriniń tipti otbasy bar.Bastapqyda olar aýyl qyzyn mensinbeı, alalaıdy. Keıinnen úıdiń úlken uly Syrǵalymǵa qamqor bolyp, al ortanshy uly ony unatyp qalady. Al kenjesi bolsa óz ýaıymymen júredi.Shytyrman sıýjetke tán aram oılar,kúrdeli jeke tulǵalyq qatynastar men qupııalar osy telehıkaıada toǵysqan. Qoıýshy-rejısseri,senarıı avtory degen birneshe eńbekti moınna alǵan sheber Rashıt Súleımenov Syrǵalym» telehıkaıasyn jasaýshylar ıdeologııa faktoryna kóp mán bergenin atap ótti. Jáne túsirý alańynda leksıkanyń durystyǵyn tekseretin eki redaktorymyz bar,sebebi bizdiń keıipkelerimiz qazaq tilinde durys soıleýi tıis.Kóptegen til mamany,qoǵam qaıratkerleri telehıkaıadaǵy qazaq tiliniń joǵary deńgeıin atap ótti.Biz úshin bul úlken maqtanysh»,-deıdi rejısser. Týyndy arqyly, joǵaryda aıtylǵan kezekti týǵan-týys arasyndaǵy alaýyzdyq, eshkimi joq qorǵansyzdyń kúı-jaıyn beınelegen. Osy arqyly ıdeıa avtory qorǵansyzǵa qorǵan, panasyzǵa pana bolýǵa, halqymyz jetimin jylatpaǵan ult ekendigin alǵa qoıǵan. Syrǵalymnyń rólin jas bolsada talantty aktrısa Juldyz Mahanova somdady.
Mahabbatym júregimde - kópshiliktiń asyǵa kútken Baıan Maqsatqyzynyń prodıýserligimen 2014 jyly túsirilgen telehıkaıa.Týyndy 2 maýsymnan turady.Serııal aýyldyq qyzben qalanyń aýqatty otbasynan shyqqan jigit ortasyndaǵy mahabbat hıkaıasyn beınelegen. Ekeýiniń qıyndyqqa toly aýyr joly ártúrli áleýmettik turmys arasyndaǵy jaǵdaı,qala men aýyldyń baılanysy,qyzdyń ómir salǵan syndaryna tózýi,aq pen qara aıqasqan ómir joly somdalady.Ideıa avtory qazirgi tańdaǵy jastar arasyndaǵy keı oqylyqtardy,jastyqtyń býyna aldanyp san soǵyp qalmaýyn kórsetkisi keldi.Qazirgi tańda jastar arasynda oılanbastan asyǵystyq jasap qoıatyn jaǵdaılar kóptep kezdesedi.Aýqatty otbasy adamdary áleýmettik jaǵdaıy tómen jandarǵa at ústi qarap,olardy alalap shyǵatyny joq emes. Mahabbaty júregimde týyndysy dál kózdep adamdarǵa oı salyp shyqty. Kórgen árbir sanaly jan bul oqıǵalardan sabaq alyp,adamgershilikke qaraı oılanary anyq. Telehıkaıanyń rejısseri Asqar Uzabaev. Basty rólderdi Qazaq arýy 2014 jeńimpazy,aktrısa Gúlnaz Jolanova,Táýekel Múslim, Janar Duǵalova, Dásten Shákirov somdap shyqty.
Aıjan - 2015 jyly NTK arnasy kórermenderge taǵatsyzdana kútken 20 serıaldan turatyn «Aıjan» melodramasyn usyndy. Aıjan tárbıeli, qarapaıym, sińilisine úlgi bolar ápke. Aýyldyń ańǵal qyzy alyp shahar Almatyda pedagog mamandyǵy boıynsha bilim alýshy. Ol úlken qalanyń tynys-tirshiligine daıyn bolmap edi. Alaıda Aıjan qandaı qıyndyqtar bolsyn sol adamı qalpyn joǵaltpady. Ójettiligi, shydamdylyǵy arqasynda taǵdyrdyń qıyndyqtaryna tótep berdi. Hıkaıanyń rejısseri Aıgúl Aksambıeva ómirdegi bar oqıǵany shynaıy jetkize bildi. Aıjannyń rólin aktrısa Gúlbahram Baıbosynova somdaıdy. Atalmysh serıal ómirdiń aq pen qarasyna árbir názik jandy shydaı bilip, moıymastan jigerlik tanyta bilýi qajet jáne árkimniń de qolynan keletindigi beıneleıdi. Qazirgi tańda Aıjan sekildi basynan túrli synaq kórip jabyǵyp, jabyrqap jatatyn jandar qanshama... Osy telehıkaıa synaqtarǵa sabyr tanytyp jeńilmeı alǵa jyljý kerek ekendigin kópke sabaq etedi. Basty rólderde oınaǵan: Dastan Orazbekov, Oljas Ibraev, Qazyna Ábdiǵapar, Jazıra Erkin, Abylaıhan Kasımov, Ásel Qalıeva, Azız Beıshenalıev syndy maıtalmandar.
Báseke – Kezekti kópshilik asyǵa kútken 2015 jyly Habar arnasynyń tapsyrysymen «Báseke» teleserıaly kórermender nazaryna usynyldy. Serıaldyń rejıssery Aqylbek Dosjanov. Keıipkerimizdiń rólin somdaǵan aktıor Baqyt Týshaevtyń aıtýy boıynsha «Bul fılm jaqsy, sátti, halyqqa oı salatyn, kóńil-kúı sylaıtyn keremet týyndy» - deıdi[1]. Basty keıipkerler baı-aýqatty eki dos biraq olar qalaı osyndaı qarapaıym kúıge túsedi? Oqıǵa olardyń bala kezinen bastap birigip aýadan aqsha jasaǵandaryn, ár kásipti birlesip kóteredi. Alaıda olar qansha renjisse de isterin birigip isteı beretin. Kútpegen jerden ortasyna úshinshi adam paıda bolyp olardy taqyrǵa otyrǵyzbaqshy bolady. Aralarynda básekelestik týady eki dos kásipti basynan bastaýy kerek biraq qaladan emes sonaý shalǵaı aýylda. 16 serııadan turatyn bul týyndyda basty rólderdi Oljas Abaı jáne Baqyt Týshaev somdaıdy. Bas senarıst tanymal «Qyzyq times» jobasynyń júrgizýshisi jáne avtory Marat Oralǵazın. Ideıanyń avtory bul kermet, qyzyqqa toly telehıkaıa arqyly kópshiligimizge eshbir aqshasyz, kez-kelgen jerden aqsha taýyp kásip jasaýdy, ómirdegi basty baılyq aqsha emes dostyq adamgershilik ekendigin kórsetedi.
Patrýl – NTK arnasy halyqqa jaqyn týyndylar shyǵarýyn toqtatpaıdy. «Patrýl» komedııasy kópshilik iltıpatyna ıe boldy. Telehıkaıa 2015 te jaryq kórdi. Qıyndyqqa toly polıııa qyzmetkerleriniń jumysy ázilmen ádemi jetkize bilindi. Basty róldegi keıipkerler Berik pen Serik shaǵyn aýdandarda patrýl polıııasy bolyp qyzmet atqarady. Jumystyń qyzyǵyna engen olar tipti túski asty ýaqytyly ishýdi de umytty. Fılm rejıssery Anvar Matjanov al basty rólderde Meıirjan Týrebaev, Rústem Omarov, Edil Anarbaev, Meıirhan Shernııazov, Medet Amanbaev, Ádiljan Shombolov. Ideıa avtory fılm arqyly qazirgi tańda áleýmettik jeli juldyzdaryna aınalyp, kópshilik tarapynan aýyr sózder estip, aq pen qarasy bar ómirde bizdiń tynyshtyǵymyz úshin uıqylaryn qıyp qylmyspen kúresken patrýl qyzmetiniń eńbegin baǵalaı bilýimiz úshin oı tastady.
Bastyq bolamyn – Erlan Qasymjanuly rejısserlyq etken komedııalyq serıal keń kólemde kórermenderin jınap úlgerdi. «Bastyq bolamyn» hıkaıasy qalada memlekettik jáne jergilikti basqarý mamandyǵy boıynsha bilim alǵan Arman Almatydan qyzmettik aýysý alyp, Búldirgen aýylyna baryp qyzmet etýge kónedi. Aýyldyń ákimi sol jerdiń týmasy 20 jyl basqaryp keledi. Oǵan qalalyq jas maman kómekshi bolyp keledi. Alaıda oǵan aýyldyń tynysh jáne baıypty tynys-tirshiligine týra keledi, ony bul jerde ákim men aýyl turǵyndary arasynda, jastarymen túrli oqıǵalar men qyzyqtar kútip turǵan edi... Fılm 2016 jyly 7 shi aranadan kórermenderge jol tartty. Basty rólderde «Shanshar», «Nysana» teatrlarynyń akterlary somdaıdy aıta ketsek Ýálıbek Ábdraıymov, Júsip Aqshora, Nurbol Aıtýlov, Baýyrjan Orda jáne t.b. Bul serıal arqyly ıdeıa avtory qazirgi tańda aýyldan qashyp, týǵan jerinen alystap san soǵyp júrgen keı jastarǵa oı salyp, aýylynda óz halqy úshin adal qyzmet etýge tárbıeleý.
Qyz joly – Rejıssıor Asqar Beısembın usynǵan Qyz joly serıaly 2016 daǵy erekshe este qalarlyq týyndylardyń biri. Fılmde basty rólderdi somdaǵan Aınur Babaeva, Baný Mankeeva, baný Kajnabıeva, Mahambet Myrza, Erkebulan Daıyrov jáne t.b syndy tanymal akterler. Telehıkaıanyń jelisi shynaıy ómirden alynǵan. Basty keıipkerler árqaısysy óz joldaryn tańdap, bastarynan óter qıyndyqtardy, máselelerdi ózderi sheship úırenýleri tıis. Úsh ápkeli-sińlili. Úlkeni dáriger-genıkolog, ortanshysy – úı sharýasynda, al kenjesi óz baqytyn izdegen stýdent. Dál osy serıaldaǵy oqıǵalar árkimniń de basynan ótýi múmkin. Qyzdarǵa tárbıelik máni zor bul fılmniń bereri mol. Qoǵamda jas qyzdardyń birshamasy eliktegish, ulttyq mentalıtetti umytqan. Qazaq qyzdary qashan da sabyrly, aqyldy, uıalshaq, qylyqty, qos burymdaryn jibergen edi. Kez-kelgen máselede jol taýyp, Alla adam balasyna kótere almaıtyn synaqtar bermeıtinin umytpaǵany jón. Serıal arqyly qarakózderimiz ózderine sabaq alsa, ómirdiń qýanyshy men qaıǵysyna tóze bilse degen maqsatta shyǵaryldy.
Aıaýly arman – kópserııaldy bul fılm jetimder úıinen shyqqan jigitter jaıly. Olar ómir atty arnada kóptegen súrinýler men qıyndyqtar kóredi, biraq adamı qalyptan taımastan, qıynshylyqtarmen kúresip, aıaqqa turmaqshy bolǵanda joldarynda kedergiler, jetimderge adamdardyń basqa kózben qarap kemite synaýy jáne taǵy da basqa taǵdyr talqylysynda ómir súredi. 2016 jyly jaryq kórgen fılmniń rejıssıorlary Anna Drannıkova, Qambar Esmuhanov. Al keıipkerlerdi somdaǵan Qýanysh Kerimqulov, Shárip Serik, Erbol Semqulov, Raýshan Ermaǵambetova, Áıgerim Aıdar. Kózge jas uıalatatyn bul týyndy kópshiligimizge adamılyqtarymyzdy damytyp, meıirim jáne mahabbatty oıatary anyq. Qandaı ortada tárbıe alsa da adam sanasy durys bolýy tıis. Qamqory, qorǵany joq jandarǵa saıa bolyp, atalarymyzdan qalǵan «Jetim kórseń jebeı júr» - degen qundy sózdi tek aýyzda emes júrekte ustaýymyzǵa sep berý edi.
Qyz joly – Rejıssıor Asqar Beısembın usynǵan Qyz joly serıaly 2016 jylǵy erekshe este qalarlyq týyndylardyń biri. Fılmde basty rólderdi somdaǵan Aınur Babaeva, Baný Mankeeva, Baný Kajnabıeva, Mahambet Myrza, Erkebulan Daıyrov jáne t.b syndy tanymal akterler. Telehıkaıanyń jelisi shynaıy ómirden alynǵan. Basty keıipkerler árqaısysy óz joldaryn tańdap, bastarynda bolar qıyndyqtardy, máselelerdi ózderi sheshýleri tıis. Úsh ápkeli-sińliler. Úlkeni dáriger-genıkolog, ortanshysy – úı sharýasynda, al kenjesi óz baqytyn izdegen stýdent. Dál osy serıaldaǵy oqıǵalar árkimniń de basynan ótýi múmkin. Qyzdarǵa tárbıelik máni zor bul fılmniń bereri mol. Qoǵamda jas qyzdardyń birshamasy eliktegish, ulttyq mentalıtetti umytqan. Qazaq qyzdary qashan da sabyrly, aqyldy, uıalshaq, qylyqty, qos burymdaryn jibergen edi. Kez-kelgen máselede jol taýyp, Alla adam balasyna kótere almaıtyn synaqtar bermeıtinin umytpaǵany jón. Serıal arqyly qarakózderimiz ózderine sabaq alsa, ómirdiń qýanyshy men qaıǵysyna tóze bilse degen maqsatta shyǵaryldy.
Qazaq Arýy – Baıan Maqsatqyzy prodıýserlik etetin «Esentai» prodakshn 2017 jyly «Qazaq Arýy» baıqaýy jaıly telehıkaıa usyndy. Fılm jelisi qarapaıym qazaq qyzy ómirdegi úlken jolǵa qadam basar kezde ata-anasynan aıyrylyp, bastan qıyndyq keshiredi. Ol osy oqıǵadan soń ómirin túbegeıli ózgertpekshi bolady. Óz-ózin qolyna alyp sán konkýrsyna qatysýǵa usynys tastaıdy. Kórermenderdi qyzyqqa toly konkýrstyń qyry men syrlary, satqyndyq pen kórealmaýshylyq ataýly ómir qubylystarynyń kedergilerimen kúres jáne túrli emoııalarlar baýrap alady. Ideıa avtorlarynyń maqsaty, pende qandaı quzdan qulasa da adam qalpynan taımaı, qıyndyqqa moıymaı alǵa maqsat qoıa bilip, soǵan qol jetkizý kerek degen oı túıýge bolady. Bul týyndynyń rejısseri Ernar Nurǵalıev. Basty rólderde: jas aktrısa Gúlzada Turlash jáne Táýekel Músilim, Kesh Iý tobynyń eks-solısti Juldyz Ómirǵalı, Kámshat Joldybaeva jáne t.b.
Qazaq eli – 2017 jyldyń basty jańalyǵy, kópshilik taǵatsyzdana kútken Elbasymyz Nursultan Nazarbaevtyń tapsyrysy boıynsha «Qazaq eli» teleserıaly 31 arnadan kórsetildi. Jady myǵym halqymyz óziniń tarıhı shejiresin aýyzdan-aýyzǵa taraǵan ańyz áńgime arqyly, tasqa qashalǵan tańba arqyly urpaǵyna jetkizip otyrǵany aıan. Búginde álem elderi ata-baba tarıhyn keıingi tolqyndary ekran arqyly beınelik turǵyda tanytýǵa kóshti. Bizdiń bul úrdisten edáýir kesh qalyp qoıǵanymyz belgili. Sonyń saldarynan halyq óz tarıhymyzdan góri káris, túrik, mońǵol elderiniń handyq shejiresin jaqsy biledi. Osy olqylyqtyń ornyn toltyrý úshin «Qazaqfılm» kınostýdııasy tarıhı serıal túsirýdi qolǵa aldy. Fılmniń rejısseri Rústem Ábdirashtyń aıtýy boıynsha « Qazaq handyǵy jobasy bastalmaı turǵanda túsimde altyn-kúmis jalatylǵan qobyz kórippin, ishinde altyn-kúmis sekildi asyl tastar bar. Saǵat mehanızmimen jumys isteıdi eken deımin, qytyr-qytyr etip keri aınala bastady. Bul ne tús dep oılap em, ýaqyt óte kele jaýapty jobanyń aldyndaǵy aıan ekenin bildim» - deıdi[3]. Jánibek pen Kereı rólderine halyq yqylasyna ıe bolǵan Erkebulan Daıyrov, Qaırat Kemalov syndy úzdik akterlar somdady. Serıaldyń ıdeıasy arqyly biz tarıhy tuńǵıyqta jatqan handyqtyń qalaı qurylǵany jaıly, qandaı qıyndyqtary bolǵany jaıly keremetteı, naǵyz patrıottyq áser aldyq desem artyq aıtpaspyn.
Qazaq kıno tarıhy táýelsizdik alǵaly barsha jurtty oryssha, qazaqsha otandyq ónimdermen qýantýda. Ásirese sońǵy úsh jyldyqta shetel serıaldarynan eshbir qalyspaıtyn osyndaı keremet dúnıeler usynyp keledi. Rejısserlarymyzdyń, akterlarymyzdyń da sheberlik deńgeıleri jaqsy nátıje kórsetýde. Telehıkaıanyń sapaly shyǵýynyń bastaý bulaǵy ol senarıı. Senarıstterimiz shetel asyp tájirıbe shyńdap, elimizge kelip biliminiń jemisin kórsetýde. Bul da bolsyn elimizdiń táýelsizdiginiń arqasy. Otandyq kıno salasy álemdik deńgeıde kórsetiletin serıaldar shyǵarýǵa maqsat qoıǵany aıdan anyq. Qazaq eli jobasynyń bas prodıýseri Arman Asenov «Qazaq eli» serıaly kórsetiler aldynda belgili portal abai.kz-ke bergen suhbatynda: «-Bilesiz be? Bizge kóptegen sheteldik telearnalar habarlasyp jatyr. Mysaly, berisi Reseı men Ýkraına bizdiń serıaldy satyp alýǵa usynys jasap úlgerdi. Máselenkı, qazir ORT arnasymen kelissózder júrgizilýde. Arysy Batystyń telearnalary habarlasyp, serıaldyń qashan daıyn bolatynyn surap otyr. «NBC» bastaǵan Batys elderi arnalary kóptep habarlasýda. «Ál jazıra» arnasy da bizdiń serıaldy satyp alýǵa kelisti. Sebebi, Batys prokatyndaǵy serıaldardyń kópshiligi kompıýterlik grafıkamen túsiriledi. Al bizde shynaıy keıipkerler, shynaıy tabıǵat aıasy. Jasyl fondy qoldanbadyq. Sondyqtan «Qazaq eli» serıalynyń sapasy da, áseri de erekshe bolmaq» - deıdi[4]. Sońynda aıta keterimiz ózge ult serıaldary arqyly óz ulttyq qundylyqtarymyzǵa nuqsan keltirip, sanamyzdy ýlap, qoǵamdaǵy keı jaıttarǵa kóz juma qaramýymyz úshin otandyq teleserıaldarymyz sol olqylyqtyń bolmaýyna at salysý ústinde. Elimizdiń kıno salasy sapaly, qýantarlyq qundy dúnıelermen qýantýdan sharshatpasyn degen izgi nıettemiz.
