BÓRI-NAMA
ATLANTIDA TÚRKILER MEKENI BOLǴAN BA?
Eh, Solon, Solon! Sender, ellınder,
aqyl toqtatpaǵan jas bala sekildisińder.
Asyly, ellınder arasynda elge úlgi-ónege
kórseter degdar qarııa qalmaǵan-aý.
Platon, «Tımeı»
Kóne Grekııanyń kórnekti memleket qaıratkeri ári zań reformatory, Elladanyń áıgili jeti danyshpanynyń biri Solon (b.d.d.638-559 jj.) Mysyrǵa jasaǵan saıahaty kezinde jergilikti abyzdardyń birinen baǵzy ýaqytta óz tóńiregine ústemdik etýde Afınymen básekeles bolǵan aral - memleket Atlantıda týraly áńgime estıdi. Abyz kúnáǵa batqan turǵyndary Táńiriniń qaharyna ushyrap, Atlantıdanyń dúrkin-dúrkin qaıtalanǵan surapyl zilzaladan sý túbine shógip ketkendigin baıandaıdy. Eline oralǵan Solon osy estigenderin óleń etip jyrlamaq bolǵan.
Kim biledi, Atlantıda jaıly áńgime sol Solonmen birge máńgilikke umytylyp keter me edi, eger onyń Platon (bd.d.428-348 jj.) degen bilimdar urpaǵy bolmaǵanda. Platon óziniń «Tımeı» jáne «Krıtıı» atty pálsafalyq eńbekterinde Solonnan babalary estip, odan ózine jetken áńgime retinde osy jaıttarǵa keńinen toqtalady.
Bir qaraǵanda Platon áńgimesiniń qııaldan shyǵarylǵandaı kórinetini bar. Biraq ózi aqyndardy qııalı dep synap-mineýge qumar Platonnyń ańyzdan góri naqty derekterge yjdahat qoıatyn ǵalym ekendigin eskersek, áńgime negizinde aqıqat jatqandyǵy da baıqalady. Biraq qandaı aqıqat?
Amal qansha, adamzat balasy eki jarym myń jyldan beri bul saýalǵa naqty jaýap taba almaı keledi. Esesine boljam - joramaldar shash etekten. Biri Atlantıdany Atlant muhıtynyń tabanynan izdeýdi usynsa, kelesisi ony alystaǵy Amerıkanyń baǵzy órkenıetteriniń biri sanaıdy. Ishinara belgisiz aral-memleketti áıgili Bermýd úshtaǵanymen baılanystyratyndar da ushyrasady. Eń kónekóz kitaptardyń biri sanalatyn «Táýratta» osy bir memleket-aral týraly eshqandaı tuspal-derek kezdespeıtindigi de kezinde bul baǵyttaǵy izdenisterdi san ret tyǵyryqqa tiregen. Biraq jerdiń tereń qatparlarynan ǵylymǵa áli belgisiz bolyp kelgen kóne órkenıet oshaqtarynyń orny tabylǵan saıyn Atlantıda jaıly áńgimeniń de oqtyn-oqtyn qaıta qaýlaı jóneletini bar. Búgingi tarıh, arheologııa, geologııa, muhıttaný sekildi ǵylymdarda qarqyndaı damyǵandary úshin belgili bir deńgeıde osy ańyzben ushtasqan nemese ańyzǵa bergisiz Atlantıdaǵa qaryzdar. Al, bul taqyryptyń ádebıet pen kınematografııaǵa tıgizgen áserin aıtpaı-aq qoısaq ta bolady. Atlantıda jaıly jazylǵan shyǵarmalar men túsirilgen fılmderdiń erjúrek saıahatshylar men jaratylys jumbaqtaryn sheshýge qumar ǵalymdardyń áli talaı jas býynyn tárbıeleıtindigine kúmán joq.
Sonymen, Platon jazyp qaldyrǵan osy bir Atlantıda dep atalatyn el tarıhta rasynda da boldy ma? Bolsa, orny qaı jer, turǵyndary kimder bolǵan? Osy saýalǵa biz de hal-qaderimiz jetkenshe jaýap izdeýge tyrysqanbyz. Atalmysh taqyrypqa qatysty ár túrli bastaýhattarda ushyrasatyn derekterdi ózara ushtastyrý barysynda atlantologııa salasynda buǵan deıin jasalyp kelgen joramaldardyń qaı-qaısysyna da kereǵar keletin pikirge toqtaǵanymyzdy da jasyra almaımyz. Iaǵnı, estir qulaqqa tosyn estilse de aıtaıyq, Platon, Abaısha aıtqanda Aplaton shaldyń ataqty Atlantıdasynyń turǵyndary prototúrkiler bolǵan degim keledi. Iá, ıá, bizdiń baıyrǵy babalarymyz. Bundaı túıin jasaýǵa qandaı dálel dáıekterimiz bar? Endi solarǵa toqtalaıyq.
Áńgimeni saýaldan bastaǵan jón sekildi. Kóne mysyrlyqtar men baǵzy grekterge belgili bolǵan jáıtti jaǵrapııalyq turǵydan eki eldiń ortasynda jatqan jebireıler men arabtardyń bilmeýi qalaı? Mysaly, eki adamnyń áńgimesin tas kereń bolmasa ortada otyrǵan úshinshi kisiniń estimeýi múmkin be? Árıne, múmkin emes. Olaı bolsa ne jebireı, ne arab kóne jazbalarynda Atlantıdaǵy qatysty qandaı da bir derekter saqtalýǵa tıis qoı.
Ras, «Quranda» da, «Táýratta» da Jaratqannyń qaharyna ushyrap, turǵyndarymen birge jermen-jeksen bolǵan qalalar men shárlar jaıly áńgimeler jeterlik. Nuh paıǵambar zamanyndaǵy topan sý nemese keıinirektegi Sodom men Gomorra hıkaıalary bolsyn, qaı-qaısysy da Atlantıda oqıǵasymen taǵdyrlas jaıttardan syr shertedi. Biraq Atlantıda emestikteri jáne anyq. Sonda Atlantıda qaıda? Álde Platon shaldyń Atlantıdasy shynymen-aq qurǵaq qııaldyń jemisi ǵana bolǵany ma?
Joq, olaı bolmasa kerek. Áıtpese, «Qurandaǵy» «Olarǵa apat ámirimiz kelgen sátte, ol jerdiń ústin astyna keltirdik. Sondaı-aq ústerine erekshe ázirlenip qyzdyrylǵan tas jaýdyrdyq» (Hud súresi) sekildi sózderdi qalaı túsindirýge bolady. Osy úzindiniń birinshi sóılemi zilzala jóninde-aq bolsyn delik,al ekinshi sóılemi qýatty janartaý atqylaýynan syr ashyp turǵan joq pa! Al tóńiregine ot jaýdyrǵan mundaı janartaýlardy «Quran» dúnıege kelgenge deıin arab elderiniń terrıtorııasynan kezdestire alamyz ba? Árıne, joq. Sondaı-aq búgingi arab memleketterinen de zilzala, jermen-jeksen eter nemese janartaý tasty alaýynyń astynda qalý qaýpi tónip turǵan eldi mekenderdi taba qoıýymyz neǵaıbyl. Demek, «Táýrat» pen «Qurandaǵy» qorqynyshty áńgimeler tek arab nemese jebireı eldi mekenderi ǵana emes, olardan syrtqaryraqta ornalasqan qalalar jaıynda da bolýy múmkin. Mysaly, Kishi Azııanyń batysynda nemese Jerorta teńizi araldarynda ornalasqan baıyrǵy kentter
týrasynda.
Súrelerdi zerdelep oqysaq, shynynda da «Quranda» Nuh paıǵambar qaýymynan keıin apat bolǵan Ǵad áýleti jaıly jıi aıtylatyny baıqalady. «Ǵad qaýymyna týystary Hudty (ǵ.s.) jiberdik» (Hud súresi). Bizdińshe, Platon Atlantıdasy men «Qurandaǵy» osy Ǵad ekeýiniń túbiri bir. El ataýy «Quranda» baıyrǵy beınesinde saqtalsa, grek oqymystysynyń eńbeginde birshama ózgeriske túsken. Biraq ekeýiniń negizinde de dybystalýy bir-birinen onsha alshaq kete qoımaıtyn Ǵad pen Ad nemese At sózderiniń jatqandyǵy anyq. Ǵad qaýymyna týystary, ıaǵnı bóten qaýym ókili retinde Hud paıǵambardyń jiberilýi de bul qaýymnyń semıt násilinen emestigin ańǵarta túskendeı.
Sondaı-aq, tek grek bastaýhattary emes, atlanttyqtardyń boıly-soıly, tulǵaly bolǵandyqtaryn «Quran» da joqqa shyǵarmaıdy. «Sol ýaqytta Alla senderdi Nuh qaýymynan keıin orynbasar qylyp, ári tulǵa jaratylysynda da artyq qyldy» («Aǵraf súresi). Bul da Ǵad pen Atlantıdanyń bir ekendigine dálel. (Land latyn tilinde jer degendi bildiredi, ıaǵnı Atlantıda sózin taratyp oqıtyn bolsaq, Ad nemese Ǵad jeri degen sóz shyǵady – Á.B.). Rasynda da «Qurannyń» haqıqattyǵyna kim shek keltire almaq!
Mine, dál osy arada biz «Qurannan» tarıhta bolǵan oqıǵanyń izin izdeýge kirisemiz. Óıtkeni Ǵad qaýymy degenimiz kimder, olardyń tragedııasy qaı ýaqyt aralyǵynda boı kórsetti degen saýaldarǵa jaýap bere alsaq qana Atlantıda qupııasyna da birshama jaqyndaı túserimiz haq. Rasynda da «Quran» zilzala arqyly qalalaryn qıratyp, jermen-jeksen ettik dep kýálik etetin Ǵad qaýymy degenimiz kimder ózi? Bizge beımálim áli ashylmaı jatqan kóne órkenıet oshaqtarynyń biri me? Álde tarıh ǵylymy endigi moıyndap úlgergen shyndyq pa?
Baǵzy dúnıe dáýirinen syr shertetin kitaptardy paraqtasaq, bul saýaldyń jaýabyn tez-aq tabýǵa bolady. «Qurandaǵy» Ǵadtyń kezinde Kishi Azııada dáýirlep turǵan Hat nemese Het memleketi (b.d.d HÚIII-HII ǵ.ǵ.) ekendigine kim talasa almaq. Ataýynyń uqsastyǵyn bylaı qoıǵanda, úsh myń jyldaı ýaqyt umyt qalyp, ǵylymǵa HIH ǵasyrdyń sekseninshi jyldarynda ǵana qaıta belgili bolǵan Het ımperııasynyń taǵdyry Platon Atlantıdasy bolýǵa egizdiń syńaryndaı suranyp turǵan joq pa!
Osy mańnan, dálirek aıtqanda Kishi Azııanyń soltústik-batysyndaǵy tóbelerdiń birinen oryny tabylǵan, kezinde Gomerdiń ataqty «Ilıada» eposyna arqaý bolǵan Troıa qalasynyń da jer silkinisinen opat bolǵany arheologııalyq zertteýlerden belgili. «Troıa patshasy Prıamnyń qamaly sanalatyn Gıssarlyqtaǵy «altynshy qalanyń» jer asty dúmpýlerinen keıin jermen-jeksen bolǵany ınınnatı ýnıversıtetiniń arheologııalyq ekspedıııasy júrgizgen qazba jumystary barysynda tolyq dáleldengen derek» (Immanýıl Velıkovskıı, «Stolknovenıe mırov», Fenıks. 1996). Al Troıanyń ár mezgilde biriniń ústine biri salynǵan on eki qabat qala-qorymnan turatyndyǵyn eskersek, bul qala-qabattardyń taǵy qanshasy jer silkinisinen keıin ómir súrýin toqtatqany jáne belgisiz. Qalaı degenmen de jer silkinisinen qıraǵan qala oryndaryn biz Palestına nemese Qyzyl teńiz mańaıynan emes, osy Kishi Azııadan ǵana ushyrata alamyz. Bálkim Platon Atlantıdasynyń prototıpi basqa emes, Het ımperııasynyń astanasy Hattýsastyń ózi bolar. Álde Hattýsastyń murageri Hattı ma eken.
Platon Atlantıdanyń tek grek qala-memleketterine ǵana emes, perǵaýyndar Mysyryna da birshama qaýip tóndirgendigin jazady. Solonǵa Mysyr abyzynyń «senderdiń babalaryń bolmaǵanda, biz atlanttyqtardyń ezgisine túser edik» dep rahmet aıtýy da (Platon, «Tımeı») Atlantıdanyń jaǵrapııa jaǵynan ejelgi Mysyr men baıyrǵy Grekııanyń ortasynda jatqan memleket bolǵandyǵyna bir dálel. Al bizge málim tarıhtan mundaı eki jaǵyna da úreı tóndirip, qos memleketti de qorqynyshta ustaı alatyn qýatty memleket tek Het ımperııasy bolǵandyǵy jaqsy belgili.
Biz «Qazyǵurt, topan sý jáne jebireı «Táýraty» degen maqalamyzda («Jas Alash», № 99, 2000) hetter men kezinde Qazaqstandy mekendegen massagetterdi baılanystyra otyryp, hetterdiń prototúrki, ıaǵnı baǵzy túrkiler ekendigine biraz mysaldar keltirgenbiz. Osy arada sol baǵyttaǵy áńgimeni birshama tereńdete túsýdiń sáti túsken sekildi. Hetterdiń Kaspıı men Aral teńizderi mańynan bizdiń dáýirimizge deıingi II myńjyldyqtyń bas jaǵynda negizgi eki baǵytta, Úndistan men Kishi Azııaǵa qaraı qozǵalǵan arıı - prototúrkilerdiń bir tarmaǵy ekendigi anyq. Olardyń birqatary jaýlap barǵan jerlerinde, ıaǵnı Kishi Azııanyń Batysyna, Jerorta teńiziniń jaǵalaýyna ornyǵyp qalsa, endi birazy Sırııa men Palestınany kókteı ótip, Egıpetke jetedi. Shamasy, bular Lev Gýmılev aıta beretin «uzyn arqan, keń tusaý» endigi soǵyssyz tura almaıtyn bolyp qalǵan jaýjúrek te erkindik súıgish rýhy azat jandar bolsa kerek. Mysyr tarıhyna gıksos degen úreıli atpen engen bular perǵaýyndar elin júz jyldaı (b.d.d.1710-1560 j.j.) emin-erkin bılep-tósteıdi. Antıka jazba derekterinen bir emes, bildeı alty gıksos patshasynyń esimi jaqsy belgili. Olardyń arasynda tarıhta erekshe iz qaldyrǵany – Hıan (b.d.d.HÚII ǵ.). Osy patsha «Táýratta» de kirgen. Onda «Gıksostar patshasy Hıannyń esimi planetanyń ataýy. Kún... (tup-týra osylaı – Á.B.), ıaǵnı tabynatyn qudaıynyń juldyzynyń aty» (Amos 5:26, Immanýıl Velıkovskıı, «Edıp ı Ehnaton», Fenıks, 1996) degen joldar bar. Osynyń ózi-aq gıksostardyń bizdiń baıyrǵy babalarymyz sekildi Kúnge tabynǵandyǵyn, olardyń arasynda Kún ataýynyń dál búgingi qazaqtardaǵydaı arada sandaǵan ǵasyrlar jatsa da esh ózgerissiz dybystalǵandyǵyn aıqyn ańǵartyp turǵan joq pa! Tarıhı jazbalar, sondaı-aq, gıksostar arasynda Umaı degen sózdiń de qatty qadirlengendigin tilge tıek etedi. Mysyrlyqtarǵa arbaǵa minip soǵysýdy alǵash úıretken de – solar, ıaǵnı qashanda tarıhtyń dońǵalaǵyn qozǵaýǵa bar da, úlesti bólisýge kelgende abyroı-ataqtan jurdaı bolyp shyǵa keletin kóshpeli gıksostar bolatyn.
Bizdińshe hetter Egıpetke ǵana atoı sap qoımaı, Krıt, Kıpr sekildi Kishi Azııa jaǵalaýyna jaqyn jatqan araldarǵa da quryq tastaǵan sekildi. Kıprdiń kezinde Alash atalýy, Krıt aralyndaǵy Ida taýynda Qarqara atty shyńnyń (Gomer «Ilıadasynda» sóz bolady) kezdesetindigi osyndaı oılarǵa bastaıdy.
Bulardyń syrtynda, massa-het babalarymyzdyń Kishi Azııada b.d.d. HÚIII-HIII ǵasyrlar aralyǵynda óz táýelsiz memleketin quryp, dáýirlep turǵandyǵy tarıh moıyndaǵan shyndyq. Bálkim tórkinin áli kúnge deıin ustatpaı kele jatqan túrki syna jazýynyń qupııasyn da sol dáýirlerden izdeý kerek bolar. Áıtpese ony fınıkeı nemese arameı álipbıiniń kóshirmesi qylyp shyǵara salýdan utarymyz shamaly. Kerisinshe, osy mol qazyna baılyǵymyzdy biz olardan emes, olar bizden juǵystyryp alǵan bolsa she?
Endi Atlantıdaǵa qaıta oralaıyq. Platon Atlantıdasynyń tabıǵı apattardyń saldarynan sýǵa shógip ketkendigi belgili. Mundaı sebepti Het ımperııasynyń kúıreýine baılanysty aıta alamyz ba? Óıtkeni tarıhtan onyń b.d.d. HII ǵasyrdyń basynda belgisiz «teńiz halyqtarynyń» (aheılik grekter bolsa kerek) shabýylynan keıin qulaǵany belgili. Osy tusta batyl joramal jasaýdyń qajettigi týyndamaq. Kim-kimge de Kishi Azııanyń seısmografııa jaǵynan turaqsyz aımaq ekendigi jaqsy málim. Túrkııada bolǵan ótken jylǵy qaıǵyly jer silkinisteri de sonyń bir aıǵaǵy. Al osyndaı jer silkinisteri bul óńirde buryndary da bolmady dep aıta alamyz ba? Mysaly, «teńiz halyqtarynyń» talaýyna túserden buryn Het ımperııasyn joǵarydaǵydaı tabıǵat apattary silkilep alǵan bolsa she? Nemese kezinde birshama kólemdi bolǵan Kıpr nemese Krıt araldarynyń biraz bóligi sý asty dúmpýlerinen keıin teńiz astyna shógip ketken dep boljasaq? Basqa-basqa, dál mundaı oqıǵalardyń bolǵandyǵyn bul aımaqtyń geologııalyq tarıhy joqqa shyǵarmaıdy. Tarıhshylar Krıttegi ataqty mınoı mádenıetiniń joǵalýyn basqa emes, osyndaı tabıǵat-ana minez kórsetken oqıǵanyń saldarynan boldy dep túsindiredi.
Biz erterekte túrkiniń qasqyr (Kók Bóri) mıfi orasan zor kólemdegi tabıǵı apattyń jańǵyryǵy degen pikir aıtqan bolatynbyz. Al mıfke muryndyq bolǵan apat sebepshisi jerge soqtyǵysqan kezbe kometa nemese qýatty jer silkinisi bolýy múmkin dep topshylaǵanbyz. Mıftegi bir taıpa halyqtyń túgel qyrylyp qalýy motıvin osylaı túsindirgenbiz. Asyly, «Quran» men «Táýrattaǵydaı» óz eserlikterinen nemese kúnáharlyqtarynan quryp ketken halyqtar jaıly dinı jeli baıyrǵy túrkilerge de tanys bolǵan sekildi. Lev Gýmılev «ańyzǵa qaraǵanda, so rýynyń barsha adamy ózderiniń eserliginen qaza tabady (onyń ne ekeni aıtylmaǵan), tek qanshyq qasqyrdyń tórt nemeresi ǵana tiri qalady» dep kezinde V.A.Arıstov jazyp alǵan ańyzdan derek keltiredi (Lev Gýmılev, «Kóne túrkiler», 1994 j.) Bul da kóne túrkiler arasynda belgili bolǵan qanshyq qasqyr týraly ańyzdyń bir nusqasy. Mıftiń kópshilikke málim nusqasynda bir taıpa el kórshi dushpandarynyń shapqynshylyǵy kezinde túgel jer jastanatyn bolsa, munda óz eserliginen qaza boldy dep aıtylady. Ol ne eserlik edi, Táńiri aldynda kúnáǵa batý ma, álde basqa ma, bul jaǵy taratylyp-taldanyp jatpaıdy. Degenmen, ańyz astarynan osyndaı da tereń, rýhanı salmaǵy bar saryndy ańǵarýǵa bolatyndaı. Iaǵnı prototúrkilerdiń Ǵad, ıakı Atlantıda qaýymdary jaıly óz estelik-túsinikteri bolǵan dep topshylaýǵa haqymyz bar. Jáne ańyz sıpatynda saqtalǵan bul estelikter óziniń kórkemdigi, bolashaq urpaqtarǵa berer tálimi jaǵynan Platon shaldyń Atlantıda jaıly áńgimesinen bir de kem túspeıtin syndy.
Ańyz qaı ýaqyttarda dúnıege kelýi múmkin? Bul, shamasy adamzat balasy ǵana emes, Jer-Ananyń ózi de ómir úshin jan salyp arpalysqan sát bolsa kerek. Ǵalamdyq deńgeıdegi surapyl qaqtyǵys nemese ishki silkinis áserinen esten tana jazdaǵan Jer-Ana qursaǵy kúńirengen dybystar shyǵarady. Ol dybystar qasqyr «aý-ý-ýyn», ıaǵnı bóriniń ulyǵanyn eske túsiretin. Jaratqan Ieniń Musa paıǵambarǵa Sınaı taýynda on ósıetti túsiretini de osy tus-ty. Óıtkeni, myna dúnıe ne bolyp ketti, aqyrzaman kelip qaldy ma dep esteri shyǵa úreılengen ol kezdegi jumyr basty pende balasyna Jer-Ana qursaǵynan shyǵyp jatqan jańaǵy dybystar Táńiriniń óz úni sekildi sezilýi ábden múmkin jaıt.
Osy bir sát ár halyqtyń tanym-túsiniginde ártúrli kórinis tapty. Túrkiler kezekti tabıǵat nemese ǵarysh apatynan aman qalǵan endigi adamzatty pende balasy men qanshyq qasqyrdyń jatyrynan taratty. Óıtkeni qııalshyl qyrbalalary jańaǵy apattan keıin qasqyrdy Táńiriniń jerdegi bir sıpaty dep qabyldaǵan-dy. Tek túrkiler ǵana emes, Latyn Amerıkasynyń Vıcholı taıpasy da Eýrazııadaǵy alys týysqandaryndaı ózderin ıt-ana men adamnan taratady. Asyly, baǵzy túrkiler men jebireıler júregi aýzyna tyǵyla qulaq tikken dybystardy Jer-Ananyń kelesi betindegi olardyń babalary da estigen bolsa kerek. Eki qurlyqtaǵy ańyzdardyń ózara tel qozydaı uqsastyǵyn osylaı túsindirýden basqa amal joq. Salaýatty qısyn osylaı deıdi. Estýimizshe, Irandaǵy óz adaı qandastarymyzdyń arasynda da adamzatty ıtbalyq pen adamnyń qosaǵynan taratatyn ańyz bar kórinedi. Mundaǵy ıtbalyq o basta balyǵy joq ıttiń ózi bolǵan dep joramaldaýǵa ábden bolady.
Kezinde jer betindegi búkil adamzat balasy kýá bolǵan bul apat qaı ýaqyt aralyǵynda júz berdi, osy saýalǵa da jaýap bere ketken jón sekildi. «Quranda» Ǵad qaýymyn jalmaǵan apat Nuh paıǵambar tusyndaǵy topan sýdan keıin delinedi. Eger «Qurandaǵy» Ǵad pen Kishi Azııadaǵy Het-Hat patshalyǵy bir qaýym edi degen uıǵarymǵa toqtasaq, bul apat bizdiń dáýirimizge deıingi HIÚ-HIII ǵasyrlar aralyǵynda bolǵan dep joramaldaýǵa múmkindik bar. Óıtkeni bul ýaqyt «Táýrattyń» hronologııalyq rekonstrýkııalanýy boıynsha Musa paıǵambar jebireı qaýymyn Mysyr quldyǵynan alyp shyqqan kezdermen tustas keledi. Al odan Sınaı taýyndaǵy Táńiriniń on ósıeti Musa ǵalaıssalamǵa túsetin aıtýly oqıǵaǵa qol sozym ǵana jer.
Babalarymyz sıynǵan degdar bóri obrazy tasasyna jasyrynǵan tarıhı qupııa osyndaı. Ol adamzat balasynyń basyna túsken alapat apatty kúnderden syr shertedi. Tek túrki tektes halyqtardyń ǵana emes, búkil adamzat balasynyń birigýine úndeıdi. Óıtkeni adamzat balasynda Jer-Ana bireý-aq qoı.
Biz Táńiriden Atlantıda surapyly sekildi jaılar endi qaıtalanbasyn dep tileımiz. Sebebi Jer-Ana aman bolsa, adamzat balasy da ósip-órkendeı bermek. Al osy bir ańyzǵa bergisiz Atlantıda oqıǵasynyń keıipkerleri bolsa este joq erte zamandarda Saryarqa men Saharanyń arasyn emin-erkin jaılaǵan, Atlant muhıtyna esimin bergen bizdiń baǵzy babalarymyzdyń bir tarmaǵy bolatyn.
