Maqala
Qazaqtyń birtýar tulǵasy Sháken Aımanovtyń týǵan kúni
Búgin qazaqtyń teatr jáne kıno aktery, qazaq kıno óneriniń negizin salýshylardyń biri, qazaqtyń túǵysh kınorejıssery Sh.Aımanovtyń týǵan kúni. Aıtýly kúnniń oraıynda biz uly tulǵanyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly qysqasha toqtalyp ótkendi jón sanadyq
Bólim: Kıno
Datasy: 15.02.2017
Avtory: Әлімақын Жанболат
Maqala
Qazaqtyń birtýar tulǵasy Sháken Aımanovtyń týǵan kúni
Búgin qazaqtyń teatr jáne kıno aktery, qazaq kıno óneriniń negizin salýshylardyń biri, qazaqtyń túǵysh kınorejıssery Sh.Aımanovtyń týǵan kúni. Aıtýly kúnniń oraıynda biz uly tulǵanyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly qysqasha toqtalyp ótkendi jón sanadyq
Bólim: Kıno
Datasy: 15.02.2017
Avtory: Әлімақын Жанболат
Qazaqtyń birtýar tulǵasy Sháken Aımanovtyń týǵan kúni

Sháken (Shahkerim) Aımanov 1914 jyl 15 aqpanda qazirgi Pavlodar oblysynyń Baıanaýyl aýdanynda dúnıege keldi. Óner salasyndaǵy alǵashqy qadamyn 1932 jyly Almatydaǵy Qazaq drama teatrynda akter bolýdan bastaıdy. Teatr qabyrǵasynda júrip Sháken qazaq, orys jáne shetel dramatýrgteriniń tańdaýly shyǵarmalarynda oınaıdy. Sháken somdaǵan Abaı, Hlestakov, Aqan seri, Kassıo, Qobylandy, Satın, Petrýchcho, Otello rólderi qazaq teatr óneri tarıhyndaǵy sátti, biregeı beıneler bolyp qaldy. Aımanov teatr sahynasynda 20 jyldaı qyzmet etti. Onyń árbir róli ózgeshe qudiretke ıe boldy.

Sh.Aımanov óz talantyn rejıssýra salasynda da dáleldeı aldy. Ol «Myltyqty adam», «Talanttar men tabynýshylar», «Namys soty» sekildi pesalardy qoıý arqyly teatr rejıssýrasynyń qyr-syrymen tanysty. Óziniń rejısserlyq stılinde shyǵarmanyń kórkemdik oıyn tereń ashýdy, ulttyq boıaýdy bere bilý men sahnalyq áıdik beıne tabýdy basty maqsat etti. Aımanovtyń 1952 jyly qoıǵan «Abaı» spektakline KSRO Memlekettik syılyǵy berildi.

Sh.Aımanovtyń kınodaǵy alǵashqy qadamy 1947 jyldan Qazaqtyń akademııalyq drama teatrynda bas rejısser bolyp qyzmet atqarǵan kezinen bastaý alady. 1938 jyly qazaq jerinde túsirilgen tuǵysh dybysty kınotýyndy - «Amangeldi» (rej.: M.Levın) fılminde ol janama rólderdiń birinde oınasa, 1940 jyly «Raıhan» (rej.: M.Levın) jáne 1943 jyly «Aq raýshan» (rej.:E. Aron) fılmderine túsedi. Sh.Aımanov kınoǵa qalaı qyzyǵýshylyq tanytqany týraly óz esteliginde: «Soǵysqa deıingi kezeń. Kınoǵa túsýge kıno alańyna keldim. Bul 1937 jyl bolatyn. Qastek aýylynda Amangeldi Imanov týraly fılm túsirildi. Rejıssery – M.Levın. Bir saǵat qana tamashalaýǵa kelgem. Biraq, kıno alańynan kete almadym. Kúni boıy osynda júrdim. Rejısserge kelip, ózime ról berýin ótinip edim, ol maǵan rólderdiń bári tarqatylyp qoıǵanyn, massovkada sarbazdyń qatarynda bolýymdy ótindi. Sarbaz bolsa, nesi bar. Ózime kostıým daıyndap, opa-dalapty da ózim ázirledim. Sol kúni meni túsirip aldy. Sol kúnnen bastap, meniń kınoǵa degen erekshe mahabbatym oıandy. Árbir dúısenbi kúni kıno túsirý alańyna kelip júrdim. Qolymnan kelgen sharýalardy atqara beremin. Alda taǵy kıno túsirer bolsa, maǵan mindetti túrde ról beretin boldy» dep jazady. 1945 jyly «Abaı ánderi» (rej.: G. Roshal, E. Aron) fılminde Shárip rólin somdasa, 1952 jyly «Jambyl» (rej: E. Dzıgan) kórkem fılminde J.Jabaevtyń orta, jasamys jáne qarttyq kezeńin túgeldeı bir ózi shynaıy somdap, kúrdeli ekrandyq beıne Jambyl obrazyn sátti alyp shyqty.

1953 jyly Sh.Aımanov qazirgi «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń kórkemdik jaǵyn basqarý isine keledi. Sol jyly ol kıno salasyndaǵy alǵashqy shyǵarmasy «Mahabbat týraly ańyz» fılmin qoıady. Bul fılm qazaq kıno tarıhyndaǵy tuńǵysh qazaq rejıssery túsirgen (K. Gakkeldiń qatysýymen) týyndy edi. Árıne fılmniń kıno ónerine tán kórkemdik sapasy týraly jyly ǵana lebiz aıtýǵa bolady. Sebebi fılm Ǵ.Músirepovtyń «Qozy Kópesh-Baıan sulý» pesasynyń sahnalyq qoıylymnyń tikeleı ekrandyq nusqasy edi. Osydan keıin Aımanov 1954 jyly «Dala qyzy» atty fılmin túsirdi.

1957 jyly rejısser «Biz osynda turamyz» fılmin ekranǵa shyǵardy. Sh.Aımanovtyń bul týyndysy tyń ıgerý taqyrybyna arnaldy. Atalǵan fılmde qazaq jerine Keńes Odaǵynyń ár jerinen kelgen jastardyń tyń kóterip, egin ósirip, otbasyn qurýy jaıynda baıandalady. Fılm rejısserlyq turǵyda sátti týyndy boldy. Kınokartına sol kezdegi Búkilodaqtyq birinshi kınofestıvalde arnaýly syılyqqa ıe boldy.

Aımanov ár jyldary «Bizdiń súıikti dáriger» (1958), «Aldar Kóse» (1965), «Atameken» (1967), «Naızatas baýraıynda» (1968), «Taqııaly perishte» (1969) «Atamannyń aqyry» (1970) fılmderin túsirdi. «Atameken» kınotýyndysy búkil keńes halqynyń birtutastyǵy, bólinbeıtindigi ıdeıasynda túsirilgen ulttyq ereksheligimiz kórsetilgen erekshe týyndy edi. Kınorejısserdyń «Biz osynda turamyz», «Aldarkóse», «Taqııaly perishte», «Atamannyń aqyry» fılmderi shyn máninde biregeı kınotýyndylar edi. Ol óziniń bir esteliginde bylaı deıdi: «Operator da, sýretshi de, kompozıtor da sóz joq talantty bolýǵa tıis. Tipti, admınıstrator men pırotehnıkte erekshe daryndy bolsa deımin. Degenmen, fılmniń jetistikke jetýine de, quldyraýyna da kináli adam – rejısser».

«Atamannyń aqyry» qazaq kınosyndaǵy alǵashqy detektıv janryndaǵy fılm boldy. Ókinishtisi bul uly sýretkerdiń sońǵy qoıǵan ekrandyq shyǵarmasy bolyp qaldy. Fılm sheber dramatýrgııasymen, biregeı kórkemdik sheshimimen qazaq kıno ónerinde erekshe oryn alady. 1970 jyly «Atamannyń aqyry» fılmi úshin Qazaq KSR Memlekettik syılyǵy berildi. Alaıda syılyq Sháken Aımanovqa qaza bolǵannan keıin berilgen bolatyn. Qazaq óneriniń biregeı tulǵasy 1970 jyly 23 jeltoqsanda Máskeý qalasynda tosyn jol apatynan qaza tapty.

Aımanov Qazaqstan Kınematografıster odaǵyn uıymdastyrýǵa qatysyp, 1958-70 jyldary odaq basqarmasynyń 1-hatshysy qyzmetin atqardy. 1972 jyly Almaty qalasynyń kóshesi jáne 1984 jyly «Qazaqfılm» stýdııasy Aımanov esimimen atalady. Ol turǵan úı men kınostýdııa ǵımaratyna memorıaldyq taqta ornatyldy.

Sháken Aımanovtyń fılmderi:

1954 «Dala qyzy» (K. Gakkelmen birge)

1954 «Mahabbat týraly ańyz» (K. Gakkelmen birge)

1956 «Biz osynda turamyz» (M. Volodarskıımen birge)

1957 «Bizdiń súıikti dáriger»

1961 «Bir aýdanda»

1961 «Án shaqyrady»

1962 «Jol toraby»

1964 «Aldar kóse»

1966 «Atameken»

1968 «Taqııaly perishte»

1970 «Atamannyń aqyry»

Qoldanylǵan materıaldar:

  1. Б.Нөгербек, Г.Наурызбекова, Н. Мұ­қышева «Қазақ киносының тарихы», Алматы, «Издат-Маркет», 2005.
  2. https://kk.wikipedia.org
  3. http://www.kino-teatr.ru