Gúljan NAÝRYZBEKOVA

 T.Júrgenov atyndaǵy QazUÓA professory, kınotanýshy

3.5. Ulttyq rejıssýra men akterlik mekteptiń ózindik baǵyty

Qazaq kınosynyń negizin qalaǵan rejısserlar

Sháken Aımanov (15.02.1914 – 23.12.1970). Akter jáne rejısser. KSRO Halyq artısi (1959j). Semeı qalasynyń aǵartý ınstıtýtynyń túlegi.  1933-jyldan M.Áýezov atyndaǵy qazaq drama teatrynda qyzmette bolady. 1940-jyldan kıno salasynda eńbek  etti.  Buǵan deıin ol teatr sahnasynda  rejısser retinde birneshe spaktakl qoıdy, akter retinde sahnada júzden astam rolderdi oınaǵan Sháken Aımanov kınodaǵy shyǵarmashylyq jolyn da akterlyqtan bastaıdy. Sháken Aımanovtyń kınoǵa kelgen tusy qazaq kórkem kınosy tarıhynyń qalyptasý jyldaryna sáıkes keldi. «Raıhan»(1940) fılminde epızodtyq rolden bastalǵan Sháken Aımanovtyń kınodaǵy akterlyq joly OKS jyldary tusynda keńinen ashyla bastaıdy. Onyń alǵashqy kórnekti rolderiniń biri «Aq gúl»(1942) qysqametrajdy fılmindegi  Japar roli. Soǵystan keıingi derbes qurylǵan Almaty kınostýdııasynyń alǵashqy kórkem týyndysy «Abaı ánderi» (1945)  fılminde Sháken Aımanov basty rolderdiń biri Shárip beınesin somdaıdy. Asa kúrdeli keıipker Sháriptiń minezindegi ereksheliktiń tamyryn  dál basa bilgen Sháken Aımanovtyń akterlyq sheberligi bul «jaǵymsyz keıipkerdi» sonshalyqty  «tartymdy» kórsetip tur. Budan keıin de Sh.Aımanov akter retinde «Altyn múıis» (1948), «Jambyl»(1952), «Bir aýdanda»(1961), «Aldar kóse»(1964), «Naızatas bókterinde»(1969) taǵy basqa birqatar fılmderde basty jáne qosalqy rolderdi oryndap shyǵady. Atalyp otyrǵan fılmderdegi Sháken Aımanovtyń kez kelgen rolin jeke atap ótýge bolady, ásirese, onyń  oryndaǵan  «Jambyl» jáne «Aldar kóse» fılmderindegi basty rolderin erekshe ataý qajet.  Ulttyq harakter mysaly bola alatyn Jambyldyń roli Aımanovtyń akterlyq sheberliginiń sharyqtaý shegi deýge múmkindik bar. Kınodaǵy shyǵarmashylyq jolynda Sháken Aımanov akter retinde qaıtalanbas tereń keıipkerler beınesin somdaǵan bolsa, ulttyq rejıssýra turǵysynda qazaq kınosynyń negizin qalaǵan qaıratker. Onyń rejısser retindegi alǵashqy týyndysy «Mahabbat týraly ańyz» (1953) fılminen  qazaq ulttyq rejıssýra tarıhy bastaý alady. Akter jáne rejısser retinde Sháken Aımanov 20 ǵa jýyq kórkem fılmderdiń ekranǵa shyǵýyna úles qosty. Alǵashqy fılmderindegi kezdesip qalyp jatqan keıbir shyǵarmashylyq daǵdarystardan moıymaı, ár fılmi arqyly  kınorejıssýra mamandyǵynyń qyr-syryna únemi úırenýden jalyqpady. Búgingi tańda Aımanov fılmderi klassıkalyq shyǵarmalar retinde asa joǵary baǵalanady. Onyń ár fılmi arqyly ýaqyttyń beınesi, halyqtyq harakter jáne ult ereksheligi aıqyn kórinedi.  Rejısser retinde únemi izdenis ústinde bolǵan Sháken Aımanov ár túrli janrda fılmder túsire aldy. Folklorlyq shyǵarmadan ekrandaý («Mahabbat týraly ańyz», «Aldar kóse»), tarıhı-revolıýııalyq taqyryptaǵy fılmderi («Dala qyzy», «Atamannyń aqyry»), komedııalyq janrdaǵy mýzykalyq fılmderi («Bizdiń súıikti dáriger», «Taqııaly perishte»), jańa zaman taqyryby jáne zamandas beınesi («Biz osynda turamyz», «Án shaqyrady») poetıkalyq-fılosofııalyq  janrdaǵy («Atameken»)  fılmderi rejısser múmkindiginiń kórkemdik sýretteý ádisterindegi  tereńdikti dáleldeıdi.

Sháken Aımanovtyń  «Atameken» fılmindegi erekshe baıqalatyn  sıýjettik rıtm sýretteýdiń tereń fılosofııalyq poetıkasyna ulasady. Beınelik qatar sheshimindegi  úılesimdilik jáne birqatar epızodtarda asa aıqyn baıqalatyn ulttyq tanym sıpaty bul fılmdi  qazaq kınosynyń altyn qoryna engizip otyr. 1966 jyly Frankfýrt qalasynda ótken  Halyqaralyq kınofestıvalda «Atameken» fılmi rejıssýra úshin arnaıy dıplomyn, al, 1968 jyly «Atameken» fılmi Qazaq SSR Memlekettik syılyǵyn ıelendi. Basty roldi somdaǵan akter Elýbaı Ómirzaqov ta  osy jyly Memlekettik syılyqtyń ıegeri ataǵyn aldy.

Sháken Aımanovtyń  shyǵarmashylyq ósý joly qazaq kınosynyń basty kezeńderimen tutastyqta qarastyrylady. Keńes kezeńi kınosynyń kópulttyq kınosy tarıhynan rejıssýra sheberligine satylaı kelgen Sháken Aımanov óziniń úzdik týyndylary arqyly qazaq ulttyq kınorejıssýra mektebin qalyptastyrdy.

1984 jyly Sháken Aımanovtyń esimi «Qazaqfılm» kınostýdııasyna beriledi.

Májıt Begalın (22.02.1922-03.05.1978). Kınorejısser, Qazaq SSR Ónerine eńbegi sińgen qaıratker (1966j).   A.Dovjenko atyndaǵy syılyqtyń laýreaty(1972). KSRO Kınematografıster Odaǵynyń múshesi(1957). 1922 jyldyń 22 aqpanynda Semeı oblysy, Abraly aýdany, №13 aýylda dúnıege kelgen. Búkilodaqtyq Kınematografıster ınstıtýtyn (VGIK) 1948 jyly S.Gersımovtyń sheberhanasy boıynsha bitirgen.

Májıt Begalınniń  shyǵarmashylyǵy qazaq kınosy tarıhynda eleýli oryn alady. Ulttyq rejıssýra mektebin kásibı deńgeıge kótergen rejısser Májıt Begalınniń kınoǵa kelýi elimizdiń  kınosy tarıhyndaǵy asa eleýli  kezeń – Birikken stýdııalar ortalyǵynyń (OKS) qurylýymen tikeleı baılanysty.  Rejısser shyǵarmashylyǵynyń  mazmundyq sıpaty men ózindik ereksheligi jaıynda tolǵanar bolsaq, Májıt Begalınniń  ár týyndysy jeke dara  qarastyrýǵa turarlyq  tereń shyǵarmalar. Bul tujyrym, árıne, rejısserdyń  ulttyq  kınematograf tarıhynda Sháken Aımanovtan keıingi  ekinshi tulǵa bolyp qalǵandyǵynan  ǵana aıtylǵan tujyrym emes. Májıt Begalın  fılmderindegi taqyryp aýmaǵy, keıipkerdiń somdalý ereksheligi, kıno tiliniń sýretteý múmkinshilikterin ulttyq tanym turǵysynan paıdalaný jáne basqa da birqatar kásibı rejıssýra turǵysynan qarastyrylatyn ádister ereksheligi búgingi kúnge deıin  áli de bolsa  tereń ári jan-jaqty  taldaýǵa múmkindik  beretin qundy materıal kózi.

Ýaqyt ótken saıyn  búgingi kún  sarabymen  Májıt Begalın  fılmderiniń  tereń mazmundy, qundy shyǵarmalar ekendigine kóz jetkizýge bolady.

Májıt Begalın kınoǵa aqyl toqtatyp, azamattyq kózqarasy  qalyptasqan tusta keldi. Qazaq kınosynyń ulttyq rejıssýra turǵysynan alǵandaǵy tarıhy Sháken Aımanov shyǵarmashylyǵynan bastalsa, kásibı deńgeıdegi rejıssýra tarıhy  Májıt Begalın fılmderinen bastaý alady.

Uly otan soǵysy bastalǵan jyly mektepti endi ǵana bitirgen 18 jasar órimdeı jas Májıt alǵashqylardyń qatarynda  áskerge  alynady. Maıdan alańynan jaralanyp oralǵan jas jigittiń bastapqyda bar jigerinen aırylyp qalǵandaı áser qaldyrǵan asa qıyn jaǵdaıy onyń  aldaǵy ýaqytta durys jol tabýyna  sebep te bolǵan shyǵar, kóp uzamaı-aq Májıt Begalın sol kezde Almatyda  shoǵyrlanǵan kınematografısterdiń  tóńiregin jaǵalaýmen kún ótkizetin boldy... Túsirý alańynda  shamasyna qaraı  ártúrli jumystardy atqaryp, elimizdiń asa tanymal kınoqaıratkerleriniń   áńgimelerin kúndelikti estip, ábden qanyq bolǵan jas Májıttiń rejısser bolsam degen armany nyǵaıa túsedi. 1943 jyly  Búkilodaqtyq kınematografıster ınstıtýtynyń rejısser fakýltetine Sergeı Gerasımovtyń sheberhanasyna qabyldanady.

Moskvada  oqyǵan jyldaryn Májıt Begalın erekshe sezimmen eske alady. S.Eızenshteın, V.Pýdovkın, S.Gerasımov syndy kıno sheberlerinen dáris alǵandyǵyn maqtanysh tutady. Instıtýttyń sońǵy kýrsynda oqyp júrip-aq Májıt Begalın rejısserdiń kómekshisi retinde  túsirý alańynan tájirıbe jınaqtaı bastaıdy. Sergeı Gerasımov   Májıtti asa talantty shákirti sanaǵandyqtan da, óziniń  “Jas gvardııa” fılmine ekinshi rejısser etip taǵaıyndaıdy.

1950 jyly “Qazaqfılmge” qyzmetke ornalasady. Bul kezde Májıt Begalın  rejısser  mamandyǵynyń syryn  biraz meńgerip te qalǵan edi. 1952 jyly “Jambyl” fılmine ekinshi rejısser bolyp qatysady. Eki  jyldaı kınostýdııanyń kórkemdik jetekshisi  qyzmetinde bolǵan Májıt  Begalınniń  kórkem janrda jeke fılm túsirý oıy tek  1953 jyly ǵana júzege asyrylady. Onyń alǵashqy fılmi «Bul Shuǵylada bolǵan edi...» fılmi rejısserge shyǵarmashylyq turǵydan qanaǵattanarlyq sezim ákele qoımady.  Sonaý ınstıtýt qabyrǵasynda oqyp júrgen kezinen –aq Májıt Begalınniń kókeıinde júrgen  armany  qazaqtyń bir týar daryndy uly  Shoqan Ýálıhanov jaıynda fılm túsirý bolǵan edi. Bul oıyn júzege  asyrýǵa Májıt Begalın on jyl ýaqyttaı daıyndyǵymen keledi.

Májıt Begalınniń ekranda Shoqan beınesin somdaý armanyna  qazaqtyń kórkem  ádebıetinde uly tulǵa  retinde  erekshe oryn alatyn onyń ákesi Saparǵalı Begalınniń Shoqan Ýalıhanovtyń ómiri men  ǵylymı jolyn zertteýshi bıograf-jazýshy retinde áseri mol bolǵandyǵy baıqalady. Stýdenttik kezinen Shoqan ómirinen derekterdi asa  muqııattylyqpen jınaqtaǵan Májıttiń  sonshalyqty tabandylyǵyna  onyń ustazy Sergeı Gerasımov úlken qurmetpen qaraıdy.

Bıografııalyq fılmderdiń qurylymy jeke tulǵa  ómirinen alynǵan derektermen tolyqtyrylǵanymen de, astarynda tarıh qoınaýyna tereń boılaǵan tutas bir kezeń sýreti, jeke keıipkerdiń tynys-tirshiligi arqyly tutas halyqtyń arman-tilegi sıpattalady. Sol sebepten  de bıografııalyq fılmderdiń kórkem shyǵarma  retinde atqarar júgi asa jaýapty da salmaqty.

Rejısser Májıt Begalınniń 1957 jyly ekranǵa shyqqan «Shoqan Ýalıhanov» («Ego vremıa prıdet») kórkem fılmi Almaty jáne Lenıngrad kınostýdııalarynyń ortaq týyndysy boldy. Rejısser  aldyna qoıǵan  maqsattary qatarynda qazaqtyń uly ǵalymy Shoqan ómirinen onyń óz halqynyń aýyr taǵdyrymen tutastyqta kórsetý bolsa,  fılm qurylymynda  keltiriletin birqatar sıýjettik tarmaqtar negizinde  rejısserdiń bul oıy tolyǵymen júzege asty deýge ábden bolady. Shoqan beınesiniń  psıhologııalyq astary oıynyń sheberligimen ustasyp jatyr. Alaıda, ekrandyq shyǵarma  qurylymynyń  tereńdiligi rejısser  tarapynan qoıylǵan maqsattyń aıqyndyǵynda bolsa kerek.  Shoqan beınesi arqyly tutas halyqtyń  muń-muqtajy sýretteledi jáne ol ulttyq tanym ereksheligin eskere otyryp zaman  sıpatymen sheber úılestirilgen. Juldyzdaı jarq etip ómirden erte ketken qazaq halqynyń  maqtanyshy  Shoqan beınesi Májıt Begalın shyǵarmashylyǵynda óziniń asa tereńdiligimen erekshe oryn alady jáne jeke keıipker  dıalektıkasyn psıhologııalyq taldaý turǵysynda qazaq kınosynyń  alpysynshy jyldar kezeńinde oryn alǵan janrlyq túrlený qubylysymen baılanysta qarastyrýǵa bolady. Buǵan deıingi bıografııalyq janrdaǵy ekranǵa shyqqan fılmderdiń qurylymdyq ereksheligi ondaǵy tarıhı tulǵalardyń el ómiri jáne qoǵamdyq  qubylystar oqıǵasynyń órbitilýine táýeldiligi bolsa, Shoqan beınesi qazaq kınosy tarıhynda bıografııalyq janrdyń  psıhologııalyq tabıǵatyn aıqyn kórsetken birden –bir keıipker deýge bolady. Bir keıipker  minezin somdaýǵa  jan-jaqtylyqty  tereń ıgergen  Shoqan  Ýálıhanovtyń ekrandyq beınesi  tarıhı tulǵa turǵysynan sheshimin tapty desek te, rejısser Májıt Begalınniń dál osy atalyp otyrǵan fılmindegi bir keıipker syrtynda qazaq halqynyń, tutas bir kezeńniń sıpaty jatyr. Shoqan beınesinde rejısserdi sýretker retinde qyzyqtyrǵan erekshelik onyń halyqpen tutastyǵy bolyp otyr. Kez kelgen jeke keıipkerdi  áleýmettik qoǵamnyń jemisi dep tanyr bolsaq, Shoqan beınesin somdaýdy  sýretkerdi shyǵarmashylyq izdeniske onyń halqymen birliktegi «ereksheligi» bolsa kerek... Bul anyqtamanyń astarynda kıno tiliniń  ereksheligi turǵysynda harakter tereńdiligi qalaı berilgen degen zańdy suraq týyndaıdy. Jeke keıipker óz minez ereksheliginen  alshaqtandyrylyp, halyqtyq  keıipkerge aınalyp otyr. Jeke adam basyndaǵy qasıetter  Shoqan beınesinde joq emes, alaıda  dál osy fılm kóleminde ol erekshelik jalpylyq (halyqtyń muń-muqtajyn joqtaýshy) keıipker turǵysynda berilgen. Jeke adamdy áleýmettik  keıipkerge aınaldyrý jáne ol arqyly qoǵamdyq qubylysty sıpattaýda rejısserdyń beınelik sheshim tustary kásibı deńgeıde deýge bolady. Osy turǵdan alǵanda Májıt Begalınniń  bıografııalyq janrdaǵy fılmderi áli de bolsa muqııat zertteýdi talap etedi.

Qazaq kınosy tarıhynda  kásibı deńgeıdegi ulttyq rejıssýra  mektebin qalyptastyrǵan alǵashqy  rejısserlardyń biri Májıt Begalınniń shyǵarmashylyǵy búgingi kún kózqarasymen jańa kezeń rejıssýrasyna jol salǵan kúrdeli qubylysqa aınalyp otyr.

Abdolla Qarsaqbaev (02.10.1926 – 31.08.1983 jj). Kınorejısser. Qazaq SSR Ónerine eńbegi sińgen qaıratker (1979j). Ómiriniń sońǵy sátterine deıin balalar taqyrybynda nebir rýhanı tereń shyǵarmalar týdyrǵan  daryndy kınorejısser Abdolla Qarsaqbaev 1926 jyly qazan aıynyń 2-sinde qarapaıym otbasynda on altynshy perzent bolyp dúnıege keledi. Eresek baýyrlary soǵystan qaıtpady, kishileri aýrýdan shetinedi. On alty baladan Abdolla jáne onyń teteles baýyry ǵana aman qalady. On altyǵa tolar-tolmastan Abdolla oqý izdep  Almatyǵa keledi.  Bul kez astanamyzda  Birikken stýdııalar ortalyǵy (OKS) janynan akterlar daıarlaıtyn kýrstyń ashylǵan tusy edi. Soǵys aýyrtpalyǵyna qaramastan «Mosfılm», «Lenfılm» stýdııalary fılmder óndirisin úzbeı, jergilikti jastar ókilderin de kınostýdııa jumysyna aralastyra bastaǵan. Osyndaı qıly-qıly oqıǵalardyń  ortasynda shyńdala bastaǵan Abdolla Qarsaqbaev Máskeýdegi Kınematografıster Instıtýtyna joldama alady.  Onda ol sovet kınosynyń belgili qaıratkeri rejısser Ivan Pyrevtyń sheberhanasyna qabyldanady.  Almatyǵa kásibı maman retinde oralǵan Abdolla Qarsaqbaev kınodaǵy shyǵarmashylyq jolyn rejısser kómekshisi retinde «Botagóz» (1957j), «Qanatty syılyq» (1957j) fılmderinen bastaıdy. Abdolla Qarsaqbaevtyń rejısser retindegi tyrnaqaldy týyndysy «Meniń atym Qoja» (1964j) óte sátti bolyp  shyqty. Budan keıingi jıyrma jyl ishinde ol  9 kórkemsýretti, 5 derekti, 60-qa jýyq hronıkalyq fılmder túsiredi. Rejısser ár janrda jumys jasaıdy. Olardyń ishinde «Qıly kezeń» (1966j), «Balalyq shaqqa saıahat»(1968j), «Alty jasar Alpamys» (1977j), «Bandyny qýǵan Hamıt» (1979j) taǵy basqa da tanymal fılmderi bar. Bul shyǵarmalardyń árqaısysynyń qazaq kıno óneriniń órkendeýine qosqan úlesi zor.  Ásirese, Berdibek Soqpaqbaevtyń ádebı shyǵarmasy jelisimen túsirgen «Meniń atym Qoja» fılminiń jeńisi aıtarlyqtaı boldy. 1967-jyly bul fılm Kann festıvaliniń arnaıy júldesine ıe bolady.

Osy fılmnen bastap Abdolla Qarsaqbaevtyń shyǵarmashylyǵynda balalar taqyryby erekshe oryn alady. Onyń «Alty jasar Alpamys»  fılmi de balalyqtyń ásem álemine bóleıdi. Bul fılm de ekrannan úlken tabyspen ótedi.

Ár fılminde rejısser bala akterlardy rolge óte oryndy tańdaı biletindigin dáleldedi.

Rejısser shyǵarmashylyǵynda tarıhı-revolıýııalyq taqyryp ta tereń qyrynan ashylǵandyǵyn onyń sátti týyndylary «Qıly kezeń», «Bandyny qýǵan Hamıt» fılmderi  dáleldeıdi, alaıda, Abdolla Qarsaqbaevty qazaq kórermeni balalar kınosynyń atasy retinde qabyldaıdy.

Kınodaǵy jemisti jumystary úshin  Abdolla Qarsaqbaev «Qazaqstan ónerine eńbegi sińgen  qaıratker» ataǵyn alady.

Sultan Hodjıkov (10.03.1923-11.03.1988). Kınorejısser. Qazaq SSR Ónerine eńbegi sińgen qaıratker (1971j). Qazaq SSR Memlekettik syılyǵynyń laýreaty (1972). SSSR Kınematografıster Odaǵynyń múshesi (1958). Sultan Hodjıkov 18 jasynan soǵysqa attanyp ketedi (Panfılovshylar dıvızııasynyń 8 gvardııasy quramynda bolady). Jastaıynan sýret ónerimen aınalysady. Onyń karıkatýralyq sýretteri «Ara», «Izvestııa» jáne taǵy birqatar baspasóz quraldary betterinde jarııalanyp jatady. Rejısser mamandyǵyn qalaǵan Sultan Hodjıkov Moskvadaǵy Memlekettik Kınematografıster ınstıtýtyna (VGIK) rejısser bólimine (Aleksandr Dovjenko sheberhanasy) túsip, ony 1953 jyly bitirip shyǵady. Oqýyn bitirgen jyly Sultan Hodjıkov Almaty kórkemsýretti fılmder kınostýdııasyna ekinshi rejısser retinde qyzmetke qabyldanady jáne sol kezde Almaty kınostýdııasynda «Shabandoz qyz» fılmin túsirip jatqan lenıngradtyq rejısser Pavel Bogolıýbovpen shyǵarmashylyq birlestikte tájirıbe jınaqtaı bastaıdy. Onyń rejısser retinde óz betinshe túsirgen «Ana men bala»  atty alǵashqy kórkemsýretti fılmi 1955 jyly ekranǵa shyǵady. Jastardyń tárbıesi tóńireginde kúrdeli  máselelerdi  qozǵaıtyn bul fılmde rejısser tabıǵı kórinisterdi keńinen paıdalanýǵa tyrysady. Kıno tiliniń jańa múmkindikterin meılinshe utymdy paıdalanýǵa umtylǵan rejısserdyń kelesi fılmderi de osy atalyp otyrǵan  ádister tóńireginde keńeıtiledi.

Qazaq kınosynyń tarıhynda alpysynshy-jetpisinshi jyldar kezeńinde ádebıet pen kıno óneriniń  bite qaınasyp, meılinshe jaqyn toǵysqan tusynda, ásirese, Sultan Hodjıkovtyń shyǵarmashylyǵyn erekshe ataý kerek.  Oǵan basty sebep - ádebı shyǵarmadan ekrandaýdyń úzdik úlgisi retinde óz baǵasyn alyp, klassıkalyq kınoshyǵarmalar qoryna engen «Qyz-Jibek» fılminiń jetistigi. Epostyq janr ulttyq ádebıetimizdiń injý-marjany bolsa, rejısser Sultan Hodjıkov shyǵarmashylyǵy arqyly ekrannan «sóılegen» ádebı keıipkerler órisi keńeıdi, sol arqyly kórermenniń rýhanı baılyǵy jańa qyrynan eskerildi.  Kınoshyǵarma qurylymynda jańa zaman taqyrybynyń astaryn tereńdetý maqsatynda paıdalanatyn aıqyndaýysh qosalqy elementti folklorlyq poetıka sheńberinen alýǵa bolatynyn qazaq rejıssýrasy deńgeıinde alǵash dáleldegen de Sultan Hodjıkov bolyp otyr. Osy erekshelikterdi meńgergen rejısserdyń «Shyńdaǵy shynar» fılmi qazaq kınosy tarıhynda M.Áýezov shyǵarmashylyǵyna ekranızaııa turǵysynan jańa kózqaras retinde asa baǵaly tájirıbe deýge bolady. Uly jazýshynyń «Ósken órken»  atty sońǵy romanynyń   jelisimen túsirilgen bul fılmniń ón boıynda keıipkerler psıhologııasyna tereń boılaıtyn mysaldar jetkilikti.  Sultan Hodjıkov akterlarmen jumys barysynda olardyń syrt pishin faktýrasy men ishki jan-dúnıesiniń úılesimdiligine asa den qoıady. Ár fılminde ol akter tańdaý isine úlken daıyndyqpen keledi.

Shárip Beısembaev (01.07.1926-01.01.1989). Kınorejısser. SSSR Kınematografıster Odaǵynyń múshesi (1959). Týǵan jeri – Petropavl qalasy. Almaty teatr jáne kórkemsýret ýchılıesin 1949 jyly, 1954 jyly Lýnacharskıı atyndaǵy teatr ınstıtýtyn, al 1959 jyly «Mosfılm» kınostýdııasy janynan rejısser daıarlaıtyn joǵarǵy kýrsty bitirip shyǵady.  

Shárip Beısembaev qazaq balalar kınosynyń negizin qalaǵan rejısserlardyń biri. Kınodaǵy shyǵarmashylyq jolyn dýblıajdyq fılmder jasaýǵa qatysýdan bastaǵan ol, Moskvadan joǵarǵy rejısserlyq kýrsty  (Sergeı Iýtkevıchtiń sheberhanasy boıynsha) aıaqtap kelgennen keıin qysqametrajdy kórkem fılmder túsirýge kirisedi. Shárip Beısembaevtyń alǵashqy fılmi «Bul bizdiń ulymyz» («Eto nash syn»- 1959g). Budan bylaıǵy ýaqytta Shárip Beısembaev Sháken Aımanovtyń ekinshi rejısseri retinde «Bir aýdanda»-1960j, «Perekrestok»-1963j fılmderin ekranǵa shyǵarýǵa at salysty. Rejısserdiń ózi túsirgen ekinshi derbes fılmi «Tam, gde vetýt edelveısy»  1965 jyly ekranǵa shyǵady.

Rejısserdyń shyǵarmashylyq jeńisi onyń balalar taqyrybyndaǵy fılmderiniń ereksheliginde bolyp otyr. Balalar taqyrybyna túsirilgen ár fılminiń («Arman-ataman»-1967, «Qyzyl zastava mańynda»-1969 t.b) keıipkerlik áleminde adam janynyń nebir tereń tuńǵıyǵyna boılaý talpynystary bar. Shárip Beısembaevtyń fılmderine lırıkalyq saryn tán jáne ol ár fılmi arqyly adamdar arasyndaǵy kúrdeli qarym-qatynas sheńberinde tárbıelik mánge baı astarly taqyrypty qamtyp qalýǵa  tyrysady.

1960-70 jyldar tusyndaǵy qazaq kınosynyń akterlik  mektebi

Nurmuqan  Seıitahmetuly Jantórın (22.04.1928j-02.05.1990j) Teatr jáne kıno akteri. Gýrev oblysy, Mahambet aýdany, Kandaýrov selosynda týylǵan. Qazaq SSR Halyq artısi (1966j), Qazaqstan Kınematografıster Odaǵynyń múshesi (1967j). 1949 jyly Almaty kınostýdııasynyń janynan ashylǵan qysqamerzimdik kınoakter mektebiniń tyńdaýshysy bolady. 1952 jyly Tashkent GITIS-niń akterlik fakýltetin bitirdi (A.Gınzbýrg sheberhanasy). 1952-67 jyldar aralyǵynda M.Áýezov atyndaǵy Qazaq drama teatrynyń akteri. Teatr sahnasyna Jantórınniń somdaýymen Iago, Otello, Kodar, Abyz, Shoqan sııaqty óte kúrdeli obrazdar keledi. Shyǵarmashylyq órleý jyldarynda N.Jantórın kıno salasynda da belsendi eńbek ete bastaıdy. Májıt Begalınniń 1957-jyly túsirgen «Onyń ýaqyty keledi» («Ego vremıa prıdet») fılminde  Shoqannyń roli N.Jantórınniń kınodaǵy eń úzdik  jumysy bolyp tabylady. Buǵan deıin ol E.Dzıgannyń «Jambyl» (1952j) fılminde, Sháken Aımanovtyń «Mahabbat týraly ańyz» (1953j) jáne «Dala qyzy»(1954j) fılmderinde epızodtyq rolderdi somdaǵan. Nurmuqan Jantórınniń jańa zaman keıipkerleri harakterindegi erekshelikti dál taýyp, meılinshe tereń asha bilgen rolderi qatarynda Larısa Shepıtkonyń «Znoı» (1963j) fılmindegi  Áýbákir, Vıktor Pýsýrmanovtyń «Aq arýana» (1973j) fılmindegi Myrzaǵalı beıneleri boldy. Tarıhı taqyryptaǵy fılmderde de N.Jantórınniń óte sátti shyqqan rolderi jetkilikti: Sháken Aımanovtyń «Atamannyń aqyry» (1970j) fılminde polkovnık Ablaıhanovtyń roli, Bolat Mansýrovtyń «Sultan Beıbarys» (1989 j) fılminde basty rol, Damır Manabaevtyń «Surapyl Surjekeı» (1991j) fılminde Pahraddın.

Nurmuhan Jantórın 1968-1988 jyldar aralyǵynda Sháken Aımanov atyndaǵy «Qazaqfılm» kınostýdııasynyń shtattaǵy akteri. 1980jyldan Almaty teatr jáne  kórkemsýret ýchılıesinde ustazdyq qyzmetin bastaıdy.

Bıken  Rımova   ( 01.01.1923- 06.01.2000)  Taldyqorǵan, qazirgi Almaty obl., Qaratal aýdany, Qanabek aýylynda týylǵan - aktrısa, QazKSR-iniń halyq artısi (1996), 1943 j. Almaty teatr ýchıleesin (professor A. Toqpanovtyń sheberhanasy boıynsha) bitirgen. 1940 jyldan ómiriniń aqyryna deıin qazaqtyń memlekettik Akademııalyq drama teatrynyń (Almaty) trýppasynda qyzmet etti. Tuńǵysh oınaǵan roli - Ǵabıt Músirepovtiń “Aqan seri-Aqtoqty” tragedııasyndaǵy Márzııa (1942). Aktrısa kezinde Sáýle, Janar, Dámesh (Á.Ábishevtiń “Dostyq pen mahabbat”, “Bir semıa” jáne “kúńshildiginde”), Farıda (Á. Tájibaevtyń “Jalǵyz aǵash orman emesinde”), Janat (Ǵ. Mustafınniń “Mıllıonerinde”), Qamash (M. Imanjanovtyń “Meniń mahabbatymynda”), Ǵaını (T. Ahtanovtyń “Kútpegen kezdesýinde”), Dámetken (E. Dombaevtyń “Bizdiń klastyń qyzdarynda”) t.b rolderdi oryndaýmen qazaq sahnasynda zamandastar obrazyn jasaýǵa eleýli úles qosty. Bıken Rımova 1955 jyldan bastap kınoǵa túse bastaıdy: Barshagúl (“Shabandoz qyz”), Kolhozshy áıel (“Ana týraly ańyzda”, 1964j ), Ana (“Arman-ataman”, 1968 j), Rabıǵa ana («Tel ósken ul», 1977 j), Shyraı ana (“Aı astyndaǵy úıde”, 1983j), Gúlbıbi (Kóp serııaly “Toǵysqan taǵdyrlar” telefılminde 1996-99) t.b. Aktrısa esimi Taldyqorǵan qazaq drama teatryna (2000) berildi.  Teatr sahnasynda júrip-aq talantty aktrısa kınoda da birqatar kúrdeli beınelerdi ekranǵa ákeledi. Onyń ekrandyq alǵashqy rolderi («Shabandoz-qyz» fılminde Barshagúl, «Meniń atym Qoja»- Qojanyń anasy Mılattyń roli) qazaq kınosynyń ulttyq óner bolyp qalyptasý jyldaryna sáıkes keldi.  Bıken Rımovanyń  ekinshi plandaǵy ár rolderiniń ózi («Ana týraly ańyz» kolhozshy áıel, «Arman-ataman» ana roli, «Taqııaly perishte» komendant, «Aq Arýana» ana,  «Tel ósken ul» Rabıǵa ana, «Chempıon», «Borandy tún», «Mahabbat dastany» «Aı astyndaǵy úı», «Adamdar arasyndaǵy bóltirik» t.b.) jarq etip áste este qalarlyqtaı bolyp shyǵyp jatty, sonysymen de ol kórermenniń esinde jattalyp qaldy.

Kenenbaı Qojabekov (03.02.1928-04.11.1988) Teatr jáne kıno akteri. Qaz. KSR-ń halyq artısi(1971). Almaty oblysy, Jambyl aýdany, Aq-Seńgir aýylynda týylǵan. 1950 jyly Almaty teatr ýchılıesiniń akterlar daıyndaıtyn bólimin bitirdi. 1950-61 j.j. Respýblıkalyq balalar men jas óspirimder teatrynda qyzmet etti. Akterdyń kınodaǵy shyǵarmashylyǵy elýinshi jyldar tusynan bastalady. Ol somdaǵan basty rolder: Aıe ("Alastatylǵan Alıtet"-1950), Nadyr ("Jambyl",1952), Aıdar ("Shabandoz qyz"-1955), Baqytjan ("Bul Shuǵylada bolǵan edi",1955), Atabaev ("Mazasyz kóktemde",1956), Ámirqul ("Meniń atym Qojada",1963), Syrlybaı ("Qyz Jibekte",1970), Aldabergen ("Qan men terde",1978), Manaı ("Jaýshyda", 1970) t.b. fılmderinde oınaıdy. Akter ekrandyq keıipkerleriniń ishki dúnıesin ashýda psıhologııalyq tereńdikke, obrazdylyqqa, tıptik jınaqtaýlarǵa umytlady. Shyǵarmashylyǵynda taǵdyr men adam múmkinshiliginiń  bitispes kúresi, kúndelikti kúıbeń tirlikten bıik turý, azamattyq, adamgershilik taqyryby, moraldyq pafos basym boldy. 1972 j. Tbılısı qalasynda ótken 5- Búkilodaqtyq  kınofestıvalde "Qyz Jibek" fılmindegi Syrlybaı roli úshin jıýrı alqasynyń "Drama ónerin ekranda damytýǵa sińirgen eńbegine" atty dıplomyna ıe boldy. Sonymen qatar Halyqtar dostyǵy ordenimen, medaldarmen marapattalǵan.

Ydyrys Noǵaıbaev (15.051931-31.08.1989). Teatr jáne kıno aktery, pedagog, KSRO halyq artısi(1982j). KSRO Memlekettik sılyǵynyń ıegeri (1974j, 1980j). KSRO Kınematografıster Odaǵynyń múshesi (1961). Almaty oblysy, Ile aýdany, Talǵar qalasynda dúnıege keldi. Almaty teatr jáne kórkemsýret ýchılıesiniń túlegi (1949). Professor I.M.Raevskıdiń shákirti. 1954jyly Moskvanyń Lýnacharskıı atyndaǵy Memlekettik teatr óneri ınstıtýtynyń janyndaǵy qazaq stýdııasyn bitirdi. Sol jyldan Qazaq drama teatrynyń quramynda qyzmet etti. Sahnalyq debıýtin M.Gorkıı dramasy boıynsha qoıylǵan spektaklderde Teterev pen Egor Býlychev (Toǵysharlar( men Egor Býlychov jáne basqalarynda rólin oınaýdan bastady. Gorkıı qaharmandarynyń taǵdyrymen baılanysty óziniń akterlyq shyǵarmashylyǵynyń ón boıynan ótetin ózekti bir taqyrypty ashty. Noǵaıbaevtyń sahnalyq boıaýyn tapqan keıipkerleri qatarynda M.Áýezovtyń «Eńlik-Kebegindegi» Esendi, Ǵ.Músirepovtyń, «Aqyn tragedııasyndaǵy» Mylqaýdy, E.Rannettiń «Adasqan ulyndaǵy» Mart Týıskini, Q.Muhamedjanovtyń «Jat eltesindegi» Qurbandy, Q.Bekhojınniń  «Ulan asýyndaǵy» Abylaıdy, Á.Mámbetovtyń «Qan men terindegi» Kálendi  jáne taǵy basqa rolderin  ataýǵa bolady. Budan basqa akter oıynynda sahnalyq sheshimi kúrdeli harakterler bolyp shyqqan Abaı, Qobylandy, Qarabaı, Otello, Petrýchchıo,Tıodoro ózara múldem uqsamaıtyn, ósken ortasy  men týǵan topyraǵy bir-birinen tym shalǵaı jatqan qıly-qıly taǵdyrlar. Kóp jyldar boıy tynbaı eńbek etken teatr sahnasynda Ydyrys Noǵaıbaevtyń somdaǵan rolderi 150-den asady. Elýinshi jyldar tusynda Ydyrys Noǵaıbaev  kınoakter retinde de tanyla bastaıdy.  Moskvadaǵy A.Lýnacharskıı atyndaǵy Memlekettik Óner ınstıtýtynda (GITIS) oqyp júrgen kezinde  Ydyrys Noǵaıbaev rejısser M.Donskoıdyń «Alıtet ýhodıt v gory» (1950j) fılminde epızodtyq rolde oınaıdy. Qazaq kınosy tarıhynda akterdyń  somdaǵan rolderi asa tereńdiligimen este qalady jáne sonysymen de ulttyq kıno óneriniń damýyna eleýli úles qosty: Ydyrys «Mazasyz kóktemde»(1955j), Amantaı «Botagózde» (1958j), Ospan «Ómir jolynda» (1959j), Danııar «Asýda» (1963j), Nurmaǵambet «Alǵashqy muǵalimde» (1964j), Saǵıt «Shyńdaǵy Shynarda» (1965j), Báıtenov «Qıly kezeńde»(1966j), Syrlybaı «Qyz-Jibekte» (1970j). Ydyrys Noǵaıbaev taǵy birqatar fılmderdegi rolderi arqyly kórermen esinde qaldy: «Qan men ter» (1978j), «Nan dámi»(1979j), «Qala qorǵany»(«ıt goroda»-1979j), «Jaýshy» (1980j). «Nan dámi» fılmindegi Kemelov obrazyn somdaǵany úshin Ydyrys Noǵaıbaev 1980 jyly ekinshi ret KSRO Memlekettik syılyqtyń ıegeri bolady. 1970-jyldan Almaty memlekettik óner ınstıtýtynyń (qazirgi Qazaq konservatorııasy) akterler fakýlteti jáne  Respýblıkalyq estrada stýdııasynda pedagogıkalyq qyzmetpen shuǵyldanady. KSRO Memlekettik syılyǵynyń eki dúrkin laýreaty, «Qurmet belgisi»  (1959j) ordenimen jáne medaldarmen nagradtalǵan.

Asanáli Áshimov — teatr jáne kıno akteri.  1937 j. 8-mamyrda Jambyl oblysy, Sarysý aýdanynda dúnıege kelgen. Akter, Qaz. KSSR-ń  jáne KSRO halyq artısi.  1961 j. Almaty memlekettik óner ınstıtýtynyń akterlik fakýltetin bitirdi.  Stýdent bolyp júrgen kezdiń ózinde-aq ol " Botagóz"(1957) kórkem fılminde epızodtyq rolde oınady. 1959-63 jyldar aralyǵynda  "Qazaqfılm" kınostýdııasynan shyqqan  "Asaý Ertis jaǵasynda"(rej.E.Aron, 1959), "Bir aýdanda"(rej.Sh.Aımanov,1960),  "Án shaqyrady"(rej.Sh.Aımanov,1961), "Meniń ulym"(rej.E.Faık,1962),  "Jol toraby"(rej. Sh.Aımanov,1963), "Tulpardyń izi"(rej.M.Begalın, 1964) fılmderinde  ár alýan minezdik keıipkerler galereıasyn jasady. 1964 jyly Qazaqtyń memlekettik akademııalyq drama teatrynyń quramyna akter retinde qabyldanǵannan keıin Asanáli Áshimovtyń sahnadaǵy shyǵarmashylyq joly bastalady.  1987-1988 jyldary  A.Áshimov osy teatrdyń kórkemdik jaǵyn basqardy.

Akterdyń  shyǵarmashylyq  jaǵynan qalyptasyp ósýine teatr men kıno sheberleri Sh. Aımanov, S. Qojamqulov  pen S.Maıqanovalar kóp yqpal etti. Teatr sahnasynda oınaǵan alǵashqy roli- M.O. Áýezov pen L.S. Sobolevtiń  "Abaı" spektaklindegi Aıdar roli boldy.  Budan keıin Asanáli Áshimov lırıkaly-dramalyq rolderde oınap, Muhtar Áýezovtyń "Eńlik-Kebegi" men "Qara qypshaq Qobylandysynda"  Kebek pen Shýaqtyń, Ǵabıt Músirepovtyń " Qozy Kórpesh-Baıan sulýynda" Qozynyń beınelerin jarqyn boıaýmen tolymdy etip somdady. Jetpisinshi jyldar akterdyń kınodaǵy shyǵarmashylyǵynyń órleý tusy bolyp baǵalanady. Eń bir tanymal jáne ózindik sıpaty arqyly nebir jaǵymsyz keıipkerdiń ózin («Qyz-Jibek»fılmindegi Bekejan roli) kórermenine meılinshe jaqyndata bilgen Asanáli Áshimovtyń akterlyq múmkindikteri óte tereńde jatyr. Akter somdaǵan Chadııarov ("Atamannyń aqyrynda",1971), Mámbet ("Sarqyramada",1973), Qasymhanov ("Transsibir ekspressinde",1977), Kemel ("Nan dámi"),  Nurǵazy ("Alataýdyń kúmis múıizi",1979), Qarajal ("Jaýshy",1980) rolderi osynyń dáleli. Asanáli Áshimov rejısser retinde  1981jyly "Jylan jyly", 1984jyly "Shoqan Ýálıhanov",  1991j. "Qozy Kórpesh- Baıan sulý" kórkem fılmderin qoıdy.

1991 jyldan "Elim-aı" kınoóndirisi kompanııasynyń  prezıdenti. 1985 jyldan KSRO Kınematografıster Odaǵy basqarmasynyń múshesi.  1987 j.

Qaz.SSR Joǵary Keńesi Prezıdıýmynyń Qurmet gramotasymen marapattaldy

Muhtar Baqtygereev (15.06.1933-12.06.1999).Teatr jáne kıno akteri. Qazaqstan Respýblıkasynyń halyq artısi(1994). Qazaq SSR Memlekettik sılyǵynyń laýreaty (1984). KSRO Kınematografıster odaǵynyń múshesi (1961). Týǵan jeri -Atyraý qalasy.  1954-jyly  Almatydaǵy teatr ýchılıesinde  bilim alady. 1949-1952 jyly Atyraý oblysyndaǵy  Qazaq drama teatrynda áýeli sahna jumyskeri, odan keıin akter bolyp qyzmet etedi. 1954-jyly «Almaty» kınostýdııasynyń  shaqyrýymen «Mahabbat týraly ańyz» fılminiń túsirilýine qatysady. Osy jyldardan bylaı akter kınoǵa úzdiksiz túsip otyrady. Kórkem kıno salasynda 60-qa jýyq irili-usaqty rolderdi ekranǵa shyǵarady, dýblıaj jumysyna belsene aralasady.  1956-jyldan  Muhtar Baqtygereev Ǵ.Músirepov atyndaǵy balalar men jas óspirimder teatrynyń akteri, kóptegen spektaklderde bas rolderde oınaıdy. Sonymen qatar, Muhtar Baqtygereev  qazaq radıosy men televızııasy qoıylymdaryna jıi qatysady. 1994 jyly akter kıno jáne teatrdaǵy orasan zor eńbegi úshin Qazaqstan Respýblıkasynyń Halyq artısi degen  ataqqa ıe bolady.