Ulttyq mártebe ıelengen M.Áýezov atyndaǵy qazaq memlekettik akademııalyq drama teatrynyń sahnasynda Aqpan aıynyń 7-20 aralyǵynda tórt birdeı spektakldiń tusaýy kesilip, teatrsúıer qaýymdy bir qýantqany sózsiz. Qazaq teatrlarynyń ishinde alǵashqy bolyp premeralardy birden toptama etip usynǵan ujymnyń eńbegi orasan. «Ekeýmiz» (O.Janaıdarov, rej: N.Dýbs), «Oń qol» (T.Ábdik, rej: A.Sharıpov), «Barymen bazar» (T.Nurmaǵanbetov, rej: N.Jumanııazov), «Týǵan kún» (B.Qajynabıeva, rej. E.Qarıbaev) sekildi spektaklder birinen soń biri usynylyp, kórermenderdi bir eleń etkizgeni ras. Deı turǵanmen, qoıylymdardyń biri kórkemdik sapasy, tutastyǵy, rejıssýrasy turǵysynan tánti etip jatsa, kelesileri kóńil kónshitpeı jatqanyn jasyrmaq emespiz. Endeshe, premeralar sherýin bastaǵan – rejısser Natalıa Dýbs sahnalaǵan dramatýrg Oljas Janaıdarovtyń «Ekeýmiz» dramasy haqynda birer sóz bolsyn.
Bul spektakl, rasynda, ulttyq teatr qorjynyndaǵy qoıylymdar ishinde kórkemdik deńgeıin kórsetken jaqsy spektaklder qataryn tolyqtyrdy (jipke tizerdeı olar da kóp emes edi). Ras, kóńilimiz tasyǵannan góri, semip qaıtatyn spektaklder az emes qazaq teatrynda. Bul joly kózaıym bolýymyzǵa sep bolǵan jaqsy materıaldyń jaqsy rejısser oqylymynda jas artısterdiń talabyn kórsetken eńbek jemisi dep bildik.
2009 jyly jazylǵan reseılik qandasymyz dramatýrg Oljas Janaıdarovtyń «Dvoe v kafe» pesasyn tııanaqty, kásibı, sheber oqylymynda usynǵan rejısser Natalıa Dýbstyń qoltańbasy sahnalyq tyń ınterpretaııa, ózgeshe sheshimderden de, akterlerdiń oıyn órneginde de menmundalap turdy.
Ras, biraz rejısserler uǵymynda «Romeo men Djýlettany» qoıý qajet bolsa, mindetti túrde sahna tórinde balkon bolýy shart degen tar túsinik bar-aý. Ony qoımasa, quddy spektakldiń «sverhzadachasy» oryndalmaı qalatyndaı kórinýi múmkin dep oılaıtyn bolýy kerek. Olaı emes ekenine teatr tarıhynda ózindik dara izdenisi, esimi qalǵan nebir novatorlar, revolıýıonerler kóz jetkizgen. Natalıa Dýbs esimi de elimizdegi teatral qaýym arasynda tańsyq emes.
Tórt keıipker – on akter. Kafe emes, oryndyqtar. Kez kelgen usynylǵan tosyn jaǵdaıǵa (predlagaemye obstoıatelstva) qyzmet etýshi solar. Kartınalar aýysqan saıyn naqty «saýatty» mızansenaǵa qurylǵan áreketter, oryndyqtardyń minsiz qalyp aýystyrýynyń ózi spektakldiń tııanaqty, mánerli, kásibı deńgeıde jasalǵanynyń aıǵaǵy. Oqıǵaǵa ár berip, sahnalar arasyn baılanystyrǵan, qoıylymnyń temporıtmin tizgindegen yrǵaqty mýzyka. Keıipkerlerdiń ishki kúızelisin kórsetken úılesimdi plastıka. Osylardyń barlyǵy dramatýrgııadan alshaq ketpeı, kem qalmaı, tutastaı garmonııa jasaǵany qandaı ǵajap.
Pesadaǵydaı oń jaq esik, sol jaq esik, syrttaǵy jańbyr dybysy, sýy tamshylaǵan qolshatyr, kappýchıno, daıashy qyz joq bolsa da, rejısser materıal dánin óz qııalyna egip, oǵan joǵaryda atalǵan «ıngredıentterin» jáne qosyp, kútken jemisin aldy dep bilemiz.
Kóp oryndyqtyń ortańǵy bireýinde uzyn boıly, shashy buıra, qolyna kitap ustap otyrǵan jas jigittiń (akter Ádilet Bazarbaı) janyna áldekimge ókpeli ekenin jasyra almaǵan sulý áıel (aktrısa Ajarlym Baqytjanova) kelgeninen oqıǵa bastaý alady. Bul – Sasha. Katıanyń kúıeýine artqan ókpesine qalypty kózqaras tanytyp, jaǵdaı onsyz da belgili bolǵanyna qaramastan: «Anyq-qanyǵyn ózinen surap bilmeısiz be?» degeninen ár nársege baıyppen qarap, aqylmen saralaıtyn jigit ekenine kóz jetkizemiz. Kezdesken adamyna birden ashyla qoımaıtyny da «basqa jerge otyraıyn» dep, áńgimesin aıtyp, temekisin burqyratqan (pesa boıynsha) áıelden boıyn aýlaq ustaýǵa tyrysqanynan kórinip tur.
Ekeýi jaqyn otyrmasa da, replıkalarynan kafedegi bir stolǵa jaıǵasqanyn túsiný qıyn emes edi. Deı turǵanmen, «ne istep otyr ekeýi?» degen kúbir-kúbir kórermen kommentarııi, aýyq-aýyq «eshteńe túsingen joqpyn, mynaý qaısysynyń áıeli edi, myna qyz kim» degen muqııatsyzdyǵyn tanytqan sózderi qulaǵyńa kelgende, «shaınap aýyzǵa salyp bergenge» boı úıretken qazaq kórermeniniń basym bóligi áli kúnge osyndaı tásilderdi «aıdy aspanǵa shyǵarý» dep qabyldaǵanyn qashan qoıar eken degen oı jylt etedi eken basyńda. Já, ol ózi bir shegi joq, tań atyryp, kesh batyratyn, biz, teatrtanýshylar aıtyp, jaza berýden jalyqpaıtyn teatr aınalasyndaǵy myń máseleniń bireýi ǵana ǵoı.
Ári qaraı Alekseı beınesin quzyryna alǵan akter Qýanysh Beıseǵalıev keıipker bitimine ózgeshe óń bere bildi. Súıiktisine (súıiktisi emes-aý, ózi solaı oılap júrgen qyzyna) «pýpsık» atanǵan bul Alekseı tek bir qyz emes, jalpy pende balasynyń kóńilin jyqqysy kelmeıtin, ózinen buryn ózgeniń «komfortyn» bıik qoıatyn kónbis adam. Biraq, renjise, qyrsyqtaý minezin jasyrmaıdy. Súıikti kompozıtorynyń atyn Lena durys aıtpaǵany úshin qyzylkeńirdek bolýǵa bar. Al, úshinshi Alekseıdi somdaǵan akter Nurǵısa Qýanyshbaı Katıaǵa qalaı ǵashyq bolyp, súıiktisine qalaısha opasyzdyq jasaǵanyn onsha ańdamaı qalǵan, aqylǵa baǵynbaıtyn sezimniń adamyn kelisti somdady. Ǵashyq ekenmin dep, Romeo bolyp ketpeı, «alekseılik» bolmysty ol da berik ustaǵan.
Dúnıede eń tereń, jumbaq bolmys – adam janyna úńilýge tyrysqan rejısser bir Alekseıdiń úsh túrli qyryn, minezin úsh akterge bergeni, sáıkesinshe úsheýi bir beıneni úsh túrli boıaýmen sýrettegeni qyzyqty sheshilgen. Sol sekildi Sasha da teatrdyń jas artısteri Azat Turarbekov, Ǵalymbek Ospanov, Rıshat Jýrýnbaılardyń keskindeýimen utymdy jasalǵan.
Áıel logıkasyn logıkaǵa syıdyrý múmkin emes degen bar ǵoı. Sezimnen talǵamdy bıik qoıǵan Alekseı de Kataıanyń qylyǵyn túsinbeı álek. Kúıeýin metroda bir qyzben qol ustasyp otyrǵanyn kórse de, ony betine baspaq túgili, lám-mım dep tis jarmaıtyn, ishteı tynatyn, kúıeýinen bala súıe almaıtynyn bile tura, ony qoıa bergende, qansha tepkisin kórip kelse de, sol kúıeýden bas tartpaıtyn – áıel. Janyn túsinip, jyly sóz aıtqanǵa erıtin de, baǵalaıtyn adam baryn sezinip, sonyń qushaǵyna enýge daıyn turatyn da – áıel. Aktrısa Ajarlym Baqytjanqyzy men Madına Kelgenbaı Katıanyń úıdegi jáne túzdegi osynaý eki minezin ózara bólisken. Ajarlym Baqytjanqyzynyń Lenasy alǵashqy sahnadan-aq ashyq, tikminez ekeninen habar berse, Madına Kelgenbaıdyń Lenasy kúıeýiniń qasynda múlde basqasha.
Áıel men kúıeýiniń arasyndaǵy problemalar, konflıkt, ekeýara túsinbestik, kúsh kórsetý – barlyǵy teatr tilinde sheshimin tapqan. Máselen, Sashanyń oryndyǵyna kelip jaıǵasqan sátte Lenaǵa orynnyń jetpeı qalýy, búginde (bálkim, barlyq zamandaǵy) áıeldiń qoǵamdaǵy ornyn, oǵan degen qarym-qatynasty tórt akterdiń aktrısany bir-birine laqtyra oınaýymen berilgeni, kúıeýiniń qol kótergenin tikeleı emes, oryndyqtardy sahnanyń túp jaǵyna ústi-ústine laqtyrýymen kórsetýi sonyń dáleli.
Ózin súımegen adamǵa ózin arnaýǵa daıyn turatyn, ıttik jasasa da, sol adamdy keshirýge daıyn turatyn da – áıel. Ol – Lena. Lena beınesi de qos aktrısa Ásel Saılaýova men Zahıra Raqymjan oıynynda erekshe lep berdi. Alǵashqysy Lenanyń qylyqty kelbetin, Alekseıdiń qushaǵynda jadyrap sala beretin boıjetkendi kórsetse, ekinshi Lenany oınaǵan aktrısa Zahıra Raqymjan Alekseıdiń tany-túsinigine múldem qarama-qaıshy, talǵamy asa joǵary emes, jalpy, búgingi kúndegi arzan qyzyǵýshylyqtarǵa, qur jyltyraqqa áýestengen qyz balasyn sheber kórsetken. Ekinshi nusqadaǵy Lenanyń jyn urǵandaı sekeńdeýi, ár sózge toqtap oılanǵysy kelmeıtindigi, sanaly adamǵa turpaıy kóringen áreketteri tıptik obraz jasaýda groteskilik sıpat berýimen aqtaýly dep bilemiz. Dál solaı asyra silteýshilik osy jerge suranyp ta turǵandaı.
Ár adamnyń óz shyndyǵy bar. Aqıqat – jumbaq. Rejısser oqıǵany ár keıipker janynan qarastyryp, árqaısysynyń aıtary bar ekenin jetkizgen. Keıipkerlerdiń avansenanyń eki jaǵyna kezek-kezek kelip, óz monologtaryn oqyǵany «Semeınye dramy» sekildi telebaǵdarlamalar stılin eske salady. Bul mátiner pesada monolog retinde jazylmaǵan da. Keıbiri keıipkerler arasyndaǵy qysqa dıalogtardan alynyp, endi biri shyǵarmashylyq quramnyń ózderi qosqan sózder. Oryndaýshylar quddy bireýge ishki syryn aqtarǵandaı, eshqandaı pafossyz, arasynda ımprovızaııasy tuzdyq bolǵan áńgimesin aıtady.
Sahnadaǵy on artıst ózderine berilgen rolderin kezegi kelgende oınap otyryp, qajet tusynda hormen keıipkerlerdiń negizgi oılaryn jetkizip otyrdy. Mysaly, Lenanyń qoımastan suraǵanyna hordyń jalynyshty tonmen: «Aıtshy!» degeni, «Saǵan unaıtyn nárseniń bári oǵan unamaıdy», «Djýzeppe!», sondaı-aq, Alekseıdiń óz-ózinen qashqanyn kópshilik sahnadaǵylardyń akterdi qýyp júrip, qolyn qaıyryp qyzdyń aldyna ákelýimen kórsetkeni de qyzyqty sheshimderdiń biri boldy.
Qoıylymnyń sátti shyǵýynda rejısserdiń úlesi basym ekeni onyń sýretkerlik qoltańbasynan taıǵa tańa basqandaı bilinip turdy. Sonymen qatar, ákemteatr akterleriniń jańa qyryn ashyp, olarǵa shyǵarmashylyq lep bergeni de anyq sezilip otyrdy. Artısterdiń kózderine ot oınatyp, jalyn beretin, jańa serpin syılaıtyn taǵy da – rejısser ekenin dáleldegendeı. Osy turǵyda Natalıa Dýbstyń ulttyq teatrda ótken az ýaqyt bolsa da tájirıbesiniń teatr artısterine erekshe dem bergeni, akterlerdiń burynǵydan ózge basqa mektep kórgenine bek qýanyshtymyz.
Verdıdiń aty kim? Onyń Djýzeppe ekenin anyq bilip otyrǵan kórermen az bolsa da, spektakl óz mıssııasyn oryndady.
Qosh, «Ekeýmizge» baryp, ekeýmizdiń (teatr jáne biz) aramyzdaǵy jińishke qyldy bir shertip qaıttyq. Úni jaǵymdy sııaqty. Iá, ádemi.
